„Trumpizm”: co napędza ten fenomen?

W piątek przy dźwiękach kobz Donald Trump wylądował własnym helikopterem na terenie swojego pola golfowego w Szkocji. Moment był niezwykły, chwila ciszy po politycznym trzęsieniu ziemi. „Brytyjczycy skorzystali ze swego świętego prawa do niepodległości” – mówił między kobzami niemal pewny kandydat Partii Republikańskiej na prezydenta USA. „Jest tu paralela, wielu o tym mówi. I tu, i w Ameryce ludzie chcą odzyskać własne państwo”. Ma rację. Nie da się ukryć, że Trump doskonale wyczuwa nastroje Amerykanów: wkurzenie elitami władzy i pieniądza, rosnące przekonanie, że nikt nie ma im prawa narzucać, co mają myśleć. Podobne nastroje skłoniły Brytyjczyków do głosowania w referendum za Brexitem. Pytanie tylko brzmi, kto pomoże Trumpowi przekuć te polityczne przeczucia w realną politykę, jeśli uda mu się wygrać? To Trump również już wie. Przed wylotem do Szkocji „New York Times” zapytał kandydata o jego pierwszy dzień w Białym Domu. „W Gabinecie Owalnym zaroiłoby się od generałów, ekspertów od bezpieczeństwa narodowego i innych oficjeli” – odpowiada. A czego dotyczyłoby spotkanie? Uszczelnienia południowej granicy państwa i rozlokowania wzdłuż niej większej liczby agentów ochrony. Gen zwycięstwa  Na kolejne zebranie Trump zaprosiłby szefów wielkiego biznesu, firm takich jak Pfizer czy Ford, aby ich ostrzec, że wyprowadzając z kraju miejsca pracy, narażają się na obłożenie swych produktów wysokimi cłami. „Bo handel wykańcza naszą gospodarkę, a zobaczycie, że rynkom nic się nie stanie”. A do którego przywódcy innego państwa Trump zatelefonowałby zaraz po objęciu urzędu? „To nie byłoby moim priorytetem”. Ameryka za jego prezydentury musi być twardsza w stosunkach międzynarodowych. Bo jest policjantem świata, więc nie zaczynałby od telefonów, by się w coś od razu nie uwikłać. A kogo wziąłby na doradców? Może córkę Ivankę, eksmodelkę, która podczas kampanii często pokazuje się przy ojcu i służy mu radą? Imperium Trumpów to nie tylko handel nieruchomościami, ale także produkcja steków, czekolady, biżuterii. Ivanka, zaprzyjaźniona z córką Clintonów, zna się na biznesie. Jej mąż też: jest synem innego dewelopera i sam działa na tym polu, a na dodatek jest właścicielem tygodnika „New York Observer”. Donald nie mówi nie, ale raczej poszuka doradców poza rodziną, choć oświadcza, że niektórzy jej członkowie będą pracowali w administracji. Ale to się akurat dobrze składa, bo cała rodzina ma podobno ten sam gen zwycięstwa. Dla amerykańskich komentatorów Trump w Gabinecie Owalnym to już żadna abstrakcja. Jeszcze pod koniec zeszłego roku prognozowali, że każdy, tylko nie Trump. Teraz, po serii jego zwycięstw w prawyborach, unikają prognozowania finalnego wyniku. Słabnie też opór przywództwa republikanów przed oficjalnym namaszczeniem Trumpa. W republikańskim elektoracie, nawet tym umiarkowanym, trumpomania rośnie. Na lewicy nie brakuje ostrzeżeń przed Trumpem i katastrofalnymi skutkami jego wygranej dla kraju. Krytycy nie wahają się nazywać go faszystą, populistą, szowinistą, nacjonalistą gospodarczym. Ale te głosy nie przebijają się do szerszych kręgów społecznych. Trump ma charyzmę, mówi swym fanom dokładnie to, co by chcieli usłyszeć. Wybieralni politycy nie mogą takich scen entuzjazmu ignorować. Na prawicy odpuścił nawet znieważony przez Trumpa w kampanii senator John McCain – w imię ratowania partii przed rozpadem. Mimo że poglądy McCaina są odwrotnością poglądów Trumpa. Komentator „New York Timesa” Thomas Friedman szuka przyczyn sukcesu Trumpa w tym, że w odbiorze społecznym amerykańska polityka się zacięła, utknęła w miejscu, a ludzie uwierzyli, że Trump wyrwie miecz z kamienia i poprowadzi kraj. Nastroje są takie, że karty w grze politycznej da się przebić prostymi receptami: pozbyć się imigrantów, wstrzymać handel z Chinami, wyeliminować wielkie banki, a wszystko będzie świetnie. „Ale to nonsens. Źródłem naszej siły są demokracja i kapitalizm. Nasz kraj stał się bogaty poprzez handel, pojętny i potężny dzięki imigrantom” – pisze w „Timesie” Friedman. Prawda, ale dziś wyborcy nie nadają na tej fali. Peggy Noonan, publicystka „Wall Street Journal”, nie ma wątpliwości, że Trump idzie z wiatrem. Zdobywa poparcie w każdej grupie wiekowej i społecznej, a korzystna dla niego koniunktura wyborcza nie osłabnie pod naporem krytyki i ataków. On nie jest ani z Partii Demokratycznej, ani z Partii Republikańskiej – tak przedstawiono Trumpa na jednym z wieców wyborczych. Tłum wiwatował. Może być tak, pisze Noonan, że „trumpizm” to odtrutka na obie ideologie, Obamy i Busha, od wielu lat rządzące amerykańską polityką. Ludziom podoba się, że Trump stoi po stronie Ameryki, że jest patriotą. Tak go widzą i to wystarczy. Błędy, grzechy i niedostatki są mu przebaczone: prosty patriotyzm przebija ideologię. Może Amerykanie chcą odpocząć od „abstrakcji” zarówno konserwatywnych, jak i liberalnych. Noonan, katoliczka, współpracownica i autorka przemówień Ronalda Reagana, z uwagą wysłuchała niedawnego ważnego przemówienia Trumpa w Waszyngtonie, poświęconego polityce zagranicznej. No cóż, komentowała, może było za długie i nieskładne, ale potrafiło przykuć uwagę. Nie miała wątpliwości, że był to atak na elity kształtujące politykę zagraniczną w obu głównych partiach. I że konserwatywni publicyści nie zauważają, że wyborcza baza republikańska przestaje być konserwatywna w takim sensie, w jakim się ją postrzega w Waszyngtonie. Nie tylko Noonan zwraca na to uwagę. W dyskusjach o marnym stanie amerykańskiej demokracji powraca obserwacja, że demokraci zachowują się wciąż tak, jakby był 1965 r., czas wielkich zmian społecznych, a republikanie, jakby wciąż był 1981 r., kiedy urząd prezydenta objął Ronald Reagan. Relacje z resztą świata  Zarys polityki zagranicznej Trumpa nosi tytuł: First, America. Po pierwsze, Ameryka. Prasa przypomina, że tego sloganu w latach 30. XX w. użył Charles Lindbergh, pilot wsławiony pierwszym przelotem z Ameryki do Europy, sympatyzujący z izolacjonistami sprzeciwiającymi się udziałowi USA w wojnie z Hitlerem. Ponosimy duże wydatki na obronę naszych sojuszników, mówił Trump, więc oni powinni nam w tym bardziej ulżyć. „Moja administracja poprowadzi wolny świat, który będzie odpowiednio uzbrojony i zabezpieczony finansowo, i to hojnie”. Trump atakował politykę zagraniczną Obamy, od rokowań atomowych z Iranem po zarzucenie planów budowy baz rakietowych w Polsce i Czechach. I za schłodzenie stosunków z Izraelem, „naszym wielkim przyjacielem i jedyną prawdziwą demokracją na Bliskim Wschodzie”. Nie może być tak, twierdził Trump, by znieważano prezydenta USA. A tak się według niego stało podczas wizyt Obamy na Kubie i w Arabii Saudyjskiej, gdzie na ceremonię przy