Tragedia jazydów

Prawie dwa lata po mordzie dokonanym przez Państwo Islamskie kości zabitych wciąż leżą w ziemi. Jeśli nie zabrały ich jeszcze kręcące się po ulicy zwierzęta – mówi Jameel Choper. Organizacja Yazda, której jest członkiem, doliczyła się już prawie 40 masowych grobów. Nie wiadomo, ile jeszcze takich miejsc pozostaje nieodkrytych. Do tej pory wspierane przez Amerykanów siły kurdyjskie wyzwoliły tereny po północnej stronie góry Sindżar i leżące tuż u jej południowego podnóża miasto Sindżar. Ponad 40 proc. terytoriów zamieszkanych przez jazydów jest wciąż pod kontrolą tzw. Państwa Islamskiego (PI). Góra Sindżar położona jest na północy Iraku, w prowincji Niniwa. Jazydzi mieszkali wokół niej od zawsze. Uważają się za wyznawców najstarszej religii monoteistycznej na świecie. Dziś ich ziemie wchodzą w skład kurdyjskiego regionu autonomicznego na północy Iraku. Gdy ekstremiści zaatakowali 3 sierpnia 2014 r., z domów uciekło ok. 400 tys. ludzi, czyli dwie trzecie mieszkających w Iraku jazydów. Natychmiast uciekać – Gdy już wiedzieliśmy, że się zbliżają, powiedziałem sąsiadom, że mamy trzy możliwości. Możemy nawrócić się na islam, co będzie znaczyło choćby oddanie im córek i żon. Możemy chwycić za broń i zająć dobre pozycje strzelnicze. Albo musimy natychmiast uciekać – wspomina Choper. – Zawołałem żonę i dzieci, zostawiłem owcom wodę i wyjechaliśmy – opowiada. Dodaje, że do domu w Sindżarze już nigdy nie wróci. Jazydzi to uboga wspólnota. Nie wszyscy mieli samochody albo mieli zbyt duże rodziny, by się całe w autach zmieściły. Daesz – jak miejscowi nazywają Państwo Islamskie – zaatakowało od południa, więc mieszkańcy przez górę musieli uciekać na drugą stronę. Ich szlak po dziś dzień znaczą wraki spalonych samochodów. Ponad 40 tys. osób utknęło na górze, bo otoczyli ją dżihadyści. W 50-stopniowym upale dzieci umierały z pragnienia i głodu, aż po kilku dniach międzynarodowa koalicja zaczęła zrzucać pomoc z powietrza. – Niestety mieszkańcy Koczo w ogóle nie zaczęli uciekać. Daesz zapowiadało, że ich nie zabije. Mówili, że szukają tylko żołnierzy i policjantów – referuje Choper. Przebieg masakry odtworzył na podstawie relacji garstki uciekinierów, której udało się przeżyć na przykład pod stosami ciał. W Koczo mieszkało 1200 osób, w tym ok. 400 mężczyzn. 15 sierpnia dżihadyści zebrali mieszkańców, zabrali im wszystkie kosztowności, telefony i broń. Oddzielili mężczyzn od kobiet. Zapytali ich, czy przejdą na islam. Mieszkańcy mieli nadzieję, że będą mieli taki wybór jak chrześcijanie: albo konwersja, albo dżizja, czyli specjalny podatek dla innowierców. Odmówili więc przejścia na islam. Fanatycy z Daeszu widzą jednak w jazydach czcicieli Szatana. – Zapowiedzieli mężczyznom, że zabiorą ich na górę Sindżar i pozwolą wyjechać. Wsadzili ich na ciężarówki, wywieźli i... wykonali egzekucje – opowiada Choper. Z jego relacji wynika, że kobiety też potem podzielili, najstarsze rozstrzelali, a młodsze i dzieci porwali. Jazydzcy aktywiści szacują, że niemal dwa lata po ataku w rękach dżihadystów pozostaje około 3 tys. kobiet. Narin (imię zmienione), którą spotykamy w Khanke, największym obozie dla jazydów, uciekła dwa miesiące temu. W niewoli spędziła 19 miesięcy. Przerzucali ją z miejsca na miejsce, do różnych wsi i miast, od Mosulu, przez Tal Afar, po Rakkę w Syrii. – Gdy się nami znudzą albo właściciel zostanie zabity, to odsprzedają nas dalej. Oni wciąż mają moje córki. Przez te dwa lata nie miałam żadnej informacji o mężu, ojcu, braciach męża i synach – mówi Narin. Być może jest już zbyt stara i dlatego kupowano ją jedynie do roli służącej. Młodsze kobiety opowiadają o makabrycznych gwałtach, zbiorowej przemocy seksualnej, torturach, niewyobrażalnym bólu i narkotykach. Z ich relacji wynika, że po to, by bojownicy mogli gwałcić dalej, zmuszają kobiety do antykoncepcji, aborcji i sterylizacji. Niektóre jazydki nie wytrzymują i odbierają sobie życie. O systemie niewolnictwa, który stworzył Daesz, opowiada Khider Domle, dziennikarz i aktywista opiekujący się kobietami, którym udało się uciec. Pokazuje zebrane na laptopie zrzuty z ekranów portalu aukcyjnego prowadzonego przez Daesz, aby usprawnić handel kobietami. Na profilach niewolnic właściciele zachwalają cechy ich charakteru oraz wygląd i podają cenę wyjściową licytacji. Raz kilkadziesiąt dolarów, czasem i 10 tys. Jeden z portali przeznaczony jest do handlu dziećmi. Na kolejnych zdjęciach z laptopa Domle pokazuje prowadzone przez bojowników szkoły. Kilkulatków uczą m.in., jak robić bomby. Kuszą dziewicami w raju. Wymazują jazydzką tożsamość. Jazydzi ratują porwanych na własną rękę, nie mogą liczyć na rządy. Jedna akcja może kosztować kilkanaście tysięcy dolarów. Pieniądze potrzebne są na opłacenie tych, którzy pomogą kobietom uciec, dadzą im schronienie lub wywiozą na bezpieczne tereny. Jak mówi Domle, ludzie pomagają nie tyle z potrzeby serca, ile zarobku. Chociaż – jak podkreśla – byli i tacy Arabowie, którzy za pomoc jazydom trafiali do więzień lub oddali życie. Jednak na kolejnym zdjęciu Domle pokazuje dwóch brodatych mężczyzn. – To byli nasi sąsiedzi, teraz są w Daeszu. To oni porywali kobiety, sprzedawali je lub darowali w prezencie – mówi zdenerwowany. Szacuje się, że społeczność jazydów tylko w 2014 r. zapłaciła Daeszowi 45 mln dol. w okupach. Z oczywistych powodów jazydzi są nieufni wobec Arabów czy muzułmanów w ogóle. Z ich relacji wynika, że gdy nadeszli dżihadyści, część ich sąsiadów wykorzystała okazję, by rabować i gwałcić. – Kiedyś żyliśmy ze sobą w zgodzie, jak to sąsiedzi. Zaczęło się psuć po obaleniu Saddama Husajna. To komuś podpalili dom, to porwali, domagając się okupu – opowiada Choper. Oaza pokoju Miasto Sindżar wyzwolono jesienią ubiegłego roku. Jednak to wciąż bardziej miasto duchów niż ludzi. 80 proc. budynków zostało zniszczonych. Po ulicach głównie hula wiatr i kręcą się pojedynczy kurdyjscy bojownicy. Po godzinach zmieniają się w sprzedawców w kilku już otwartych sklepikach. Front zatrzymał się kilkanaście kilometrów za Sindżarem, dalej rozpościerają się tereny Daeszu. – Niemal codziennie mamy ostrzał moździerzowy – opowiada pielęgniarz z lokalnego szpitala Kamal Karin Binu. – Pracujemy pomimo zniszczeń. Najbardziej doskwiera nam brak chirurgii. Tuż za pielęgniarzem widać dziurę w murze, z której dżihadyści z karabinów snajperskich strzelali do uciekających jazydów. Na sąsiedniej ścianie wciąż jeszcze widnieje symbol Daeszu: „Nie ma boga prócz Allaha, a Mahomet jest jego prorokiem”. Pielęgniarz wskazuje koniec korytarza, gdzie po odbiciu miasta znaleźli ubrania kobiet. Domyślają się, że tu je gromadzili, zanim wywieźli dalej. Na rozognionej mapie Bliskiego Wschodu iracki Kurdystan jawi się jako oaza pokoju. Bezpieczeństwa strzegą tu peszmergowie, czyli oddziały irackich Kurdów. Udzielają schronienia wszystkim – niezależnie od wyznawanej religii czy pochodzenia etnicznego. To tam z nizin Niniwy uciekły setki tysięcy chrześcijan, jazydów, ale też oczywiście Kurdów i Arabów. Jazydzi czują się tutaj jednak bardziej jak goście w ojczyźnie Kurdów. I często boją się o tym mówić publicznie. Nie chcą się narazić kurdyjskim służbom specjalnym. Szczególnie że powszechny jest kult peszmergi-bohatera, który nie podlega krytyce. Od ponad 20 miesięcy tysiące jazydów żyją w rozsianych po północnym Iraku obozach. Coraz trudniej im uwierzyć, że kiedykolwiek będą mogli wrócić. O kontrofensywie mówi się od dawna, ale front póki co się nie posuwa. Przed wjazdem do największego z jazydzkich obozów w Khanke stoją stragany z owocami i warzywami i czekają taksówki. Każdy szuka jakiegoś źródła dochodu. Oprowadza nas Ayad Khanky, który wykłada historię na uniwersytecie w Dahuku. Gdy dwa lata temu w jego wsi nagle pojawiły się tysiące spragnionych i głodnych ludzi, skrzyknęli się ze znajomymi i zaczęli organizować podstawową pomoc. – Jest też wsparcie psychologa. Możliwe, że nawet połowa ludzi w obozie jest w bardzo złym stanie psychicznym – mówi. Khanky zna tu niemal każdego. Namiot po namiocie opowiada, komu zamordowali brata, a komu porwali matkę, gdzie z kilkunastoosobowej rodziny został tylko chłopiec, gdzie mieszka kobieta, której udało się uciec z niewoli. Nazywa je swoimi siostrami, dzielnymi kobietami, i przytula. W trakcie rozmowy sięga po zdjęcie, na którym jest młoda dziewczyna. Gdy Catherine została porwana, udało jej się zadzwonić do Ayada. Ten ostrzegał ją, że ucieczka grozi śmiercią. Dla niej śmiercią było jednak pozostanie w niewoli. Udało jej się za drugim razem. Jednak w drodze do domu, pod Kirkukiem, weszła na minę i razem z koleżanką zginęła. To też jest opowieść o tym, dlaczego Khanky pomaga. Obóz jest już pełny. Narin przyjechała zbyt późno, aby dostać miejsce. Mieszka w namiocie, który z innymi kobietami uszyła z koców. Tylko one i dzieci. Jest cią