Rodrigo Duterte: filipiński Trump

Zastrzelili go w nocy, gdy czekał na klientów. 30-letni Michael Siaron był rykszarzem, pedałował po Manili za kilka dolarów na dobę, czasem dorabiał pracami remontowymi. Mieszkał w ruderze nad zaśmieconym kanałem, pod zwyczajowym adresem milionów najbiedniejszych mieszkańców azjatyckich metropolii. Napastnicy pojawili się tuż po północy. Zanim odjechali na motorach, porzucili przy ofierze kawałek brudnego kartonu z wyrysowanym flamastrem napisem „diler”. Na miejscu zbrodni zebrał się tłum gapiów, przyjechała policja i żółtą taśmą wygrodziła teren, pojawili się fotoreporterzy i kamerzyści. Na tak ustawioną scenę wbiegła Jennilyn Olayres, żona zastrzelonego. Wzięła jego ciało w ramiona, a zdjęcia z tamtej lipcowej nocy, obwołane „Pietą ze slumsów Manili”, stały się symbolem kampanii przeciw złoczyńcom, która wstrząsa Filipinami. Uruchomił ją Rodrigo Duterte, od 30 czerwca filipiński prezydent, a do niedawna burmistrz Davao, ponadmilionowego miasta na południu kraju, niegdyś bardzo niebezpiecznego. W latach 80. to tamtejsi policjanci uciekali przed bandytami, ale Duterte zaprowadził porządek. Jednak spokój miał swoją cenę. Aktywiści broniący praw człowieka, w tym z organizacji Amnesty International i Human Rights Watch, mówią o ponad 1,4 tys. ofiar zamordowanych lub uprowadzonych w mieście między 1998 a 2015 r. W tym roku też liczą. Za zabójstwami i niewyjaśnionymi porwaniami stać mają szwadrony śmierci. Cele podpowiadać ma im policja: sprzedawców narkotyków, drobnych przestępców, np. nastolatka za kradzież telefonu komórkowego, dzieci żyjące na ulicach, narkomanów czy tylko podejrzanych o ćpanie. Złożone m.in. z ochotników komanda miały polować z błogosławieństwem burmistrza, który jako prezydent rozciągnął obławę już na całe państwo. Miesiąc skuteczności Wystarczył miesiąc prezydentury, by władza mogła pochwalić się spektakularnymi statystykami. Policja i wojsko twierdzą, że życie straciło 420 handlarzy narkotyków lub o to posądzanych (organizacje pozarządowe mówią o blisko 800 zabitych), jedna trzecia z nich została zgładzona przez cywili. Pod zarzutem handlu lub posiadania aresztowano 2,7 tys. osób. W atmosferze strachu blisko 120 tys. zgłosiło się na komisariaty, przyznając, że mają powiązania z narkotykami. 353 organizacje pozarządowe podpisały się pod otwartym listem protestacyjnym, skarżąc się na bezprawność postępowania prezydenta. Ale końca akcji jeszcze nie widać. W pierwszym orędziu do parlamentu Duterte zapowiedział, że w tej wojnie jeńców brał nie będzie, nie spocznie, dopóki ostatni baron narkotykowy i ostatni diler się nie podda, nie trafi za kratki albo pod ziemię, jeśli takie mają życzenie. W porównaniu z wieloma innymi państwami, zwłaszcza z Europą czy USA, Filipiny nie mają jakiegoś szczególnie palącego problemu z narkotykami, może poza popularnością groźnej metamfetaminy. Podobnie ich sąsiedzi z Azji Południowo-Wschodniej, ale tradycją w regionie jest, jak w Tajlandii, a od niedawna ponownie w Indonezji, że posiadanie, przemyt czy handel karane są śmiercią. Wśród przyczyn tak brutalnego podejścia jest i wyrobione w czasach kolonialnych przekonanie, wzmocnione powojennym nacjonalizmem, że narkotyki to narzędzie obcych sił zmierzających do osłabienia całych społeczeństw, co z taką łatwością udało się mocarstwom kolonialnym w XIX-wiecznych Chinach, zaczadzonych opium. Eksperci badający skutki polityki antynarkotykowej przestrzegają, że represjonowanie handlarzy i użytkowników nie rozwiąże problemów, raczej stworzy nowe, np. użytkowników skłoni do bardziej ryzykownych zachowań. Mówią też, że kampania wygląda na zastępczą, odsuwa uwagę od kwestii, którymi prezydent powinien zająć się w pierwszej kolejności. No i nakręci spiralę przemocy, przynosząc wiele przypadkowych ofiar. Trochę jak w przypadku rykszarza Michaela Siarona, który co prawda sięgał po metamfetaminę, ale narkotykami nie handlował i do tego stopnia pokładał nadzieję w Duterte, że na niego zagłosował. Eksperci swoje, ale Filipińczycy są zadowoleni – żaden prezydent nie startował tam z tak wielkim kapitałem zaufania. Krwawy teatr Gdybym przestrzegał dekalogu i słuchał księży, nic bym jako burmistrz nie zdziałał – powiedział Duterte w jednym z wywiadów. Zanim w 1988 r. zaczął rządzić w Davao, pracował w miejskiej prokuraturze i pozostało w nim zacięcie oskarżyciela starającego się na własną rękę usuwać prawdziwe lub domniemane usterki niewydolnego wymiaru sprawiedliwości. Sędziowie nigdy nie sprawdzili wkładu Duterte w zabójstwa, nie był też objęty śledztwem. Burmistrzowskie kadencje wygrywał obietnicą utrzymania zasady zero tolerancji dla łamiących prawo – w Davao zakazał m.in. palenia papierosów na ulicy. W kampanii prezydenckiej znów sięgnął po ten sam chwyt. Podsycał pragnienie linczów i nie tylko nie zaprzeczał oskarżeniom, że tolerował samowolkę miejskich szwadronów, ale dawał do zrozumienia, że ich sprawność to jego zasługa. Równolegle w różnych krajach wyborcy zdają się patrzeć na politykę jak na serial. Na Filipinach widzom widocznie spodobała się perspektywa bardziej krwistego sezonu. Duterte, nazywający się Mścicielem, który na wyborczy symbol wybrał zaciśniętą pięść, „pięść sprawiedliwości”, uspokaja, że uczciwi obywatele nie mają się czego obawiać. Za to tysiąc zabójstw z Davao w pół roku zamieni się w całym kraju w 100 tys. Za przestępcami, łapownikami i rozmaitymi „skur…lami” winnymi filipińskiej nędzy będzie ganiało także wojsko. O sprawiedliwość mogą upominać się też cywile, jeśli dopadną złoczyńcę, dostaną medal. Stróże prawa zabijający przestępców stawiających opór mogą liczyć na ułaskawienie, a ciała zastrzelonych zostaną wrzucone na pożarcie rybom w podstołecznej zatoce morskiej. Retorycznie do kategorii „skur…li” Duterte zaliczył m.in. papieża Franciszka, bo podczas jego pielgrzymki stołeczna Manila zastygła w gigantycznym korku. 80 proc. ludności stumilionowych Filipin deklaruje katolicyzm (przyniesiony przez hiszpańskich kolonizatorów w XVI w.), Kościół instytucjonalny ma w sprawach publicznych wiele do powiedzenia, ale według Duterte krytykujący go biskupi to także „skur…le”. Dostało im się za zbyt duże wpływy w polityce. Papieża i biskupów szybko przeprosił. W kampanii niepełnosprawnym rekomendował też rozważenie samobójstwa i znalazł uzasadnienie dla zabijania niewygodnych dziennikarzy. Gwałt na poprawności Regularne wygłaszanie podobnych rewelacji powinno równać się śmierci cywilnej, lecz Zeitgeist, duch dziejów, nie tylko na Filipinach, jest taki, że punkty zbierają politycy jawnie gwałcący poprawność polityczną. Obywatele pewnie liczą się z tym, że kampanijne obietnice to blaga, ale skoro w polityce widzą teatr, w którym decyzje aktorów nie poprawiają niczego w realnym życiu widzów, to sfrustrowani głosują przeciw systemowi. Duterte głos oddawał w częściowo rozpiętej kraciastej koszuli z krótkimi rękawami, spod której wystawał biały podkoszulek – faworyt elekcji wyglądał jak robotnik po fajrancie. Choć pochodzi z ustosunkowanej rodziny, nie przez przypadek występuje jako polityk spoza układu, reprezentant drugiego szeregu, rzecznik zdrowego rozsądku i interesu najbiedniejszych, niepowiązany z do cna skorumpowanym establishmentem. Ten faktycznie kręci filipińską polityką i gospodarką. Filipiny to jedno z tych państw pozostających w rękach niewielkiej grupy bogaczy, wspieranej przez nieliczną wyższą klasę średnią żyjącą w ogrodzonych oazach luksusu. Po drugiej stronie szlabanów, pilnowanych przez strażników z długą bronią, mieszkają pozostali, 90 proc. obywateli. Słyszą, że gospodarka rośnie 6,4 proc. rocznie, ale jakoś niewielu z nich skorzystało na wzroście tak bardzo, jak skorzystało 40 rodzin kontrolujących 76 proc. PKB. Zwykli zjadacze ryżu nie korzystają również na rozwoju gospodarki tak jak polityczne dynastie mające 80 proc. miejsc w parlamencie. Poprzedni prezydent Beginio Aquino III wywodzi się z potężnego klanu polityczno-biznesowego, sam jest synem filipińskiej prezydent z lat 80. (i pierwszej kobiety na stanowisku prezydenta w Azji). W wyborach o schedę po nim startowali m.in. wnuk prezydenta z lat 40. i córka aktora nazywanego królem filmu filipińskiego. O wiceprezydenturę – to osobne wybory – ubiegał się syn dyktatora Ferdinanda Marcosa, obalonego przez ludową rewolucję pod wodzą rodziny Aquino. Gdy