Media – potężna broń terrorystów

Tomasz Targański: – Jesteśmy dziś bezpieczniejsi? Jason Burke: – Nie. Wręcz przeciwnie. Terroryści nie muszą już organizować kolejnego 11 września. Dlaczego? Zmieniła się rola mediów. Zamachowcy, aby dotrzeć do publiczności, nie potrzebują już stacji telewizyjnych. Wystarczy internet. Czy sposób przekazu jest tak ważny? Terrorowi zawsze towarzyszył rozgłos. Podczas rewolucji francuskiej określenie la Terreur oznaczało konkretny czas, w którym rząd organizował spektakularne publiczne egzekucje. W istocie chodziło o przedstawienie, które zawładnie wyobraźnią i wyśle czytelny sygnał. Cel terroru – państwowego czy indywidualnego – to zastraszyć wroga, zmobilizować stronników, a niezdecydowanych zmusić, by dokonali wyboru, kogo popierają. Aby osiągnąć sukces na tym polu, terroryści musieli jednak dotrzeć do masowej publiczności. Nie przypadkiem nowoczesny terroryzm narodził się niemal równocześnie z pojawieniem się masowych mediów. Jak w tym wszystkim umiejscowić zamachy na Nowy Jork i Waszyngton? Fenomen tamtego ataku to efekt wielu czynników: wysokiej liczby ofiar, eksponowanego celu, ale przede wszystkim obrazu transmitowanego na żywo przez wszystkie stacje telewizyjne. Atak na Pentagon nie utkwił nam w głowach, bo nikt go nie sfilmował. W najnowszej książce „The New Threat” pisze pan, że media dostarczają terrorystom tlenu. Przynajmniej części z nich, ponieważ islamski ekstremizm jest bardzo niejednorodny. Weźmy Al-Kaidę i tzw. Państwo Islamskie (PI). Mamy tutaj dwa zupełnie różne podejścia do wykorzystania technologii cyfrowych. PI tę sztukę opanowało po mistrzowsku, natomiast Al-Kaida została w tyle. Oświadczenia wydawane przez kalifat od początku tłumaczone były na kilka języków. PI ma nawet w strukturze komórkę zajmującą się komunikacją w sieci. Ich dziełem jest Dawn, czyli arabskojęzyczna aplikacja na Twittera, która umożliwiała dotarcie do dziesiątków tysięcy użytkowników. Skuteczność PI nie jest więc dziełem przypadku. W jaki sposób media cyfrowe wpływają na taktykę terrorystów? To naczynia połączone. Wróćmy pamięcią do lat 80. czy 90.: wówczas, jeśli organizacja terrorystyczna chciała się przebić do szerszej świadomości, musiała skłonić dziennikarzy, szczególnie stacje telewizyjne, by podali dalej informację o jej istnieniu i działalności. W tym celu należało zaplanować operację na tyle spektakularną, by największe media nie mogły jej zignorować. To z kolei wymagało miesięcy przygotowań, poważnych środków i organizacji. Trzeba było zapewnić sobie bezpieczne schronienie na czyimś terytorium. Rekruci przechodzili długotrwałe szkolenie, poznawali techniki konstrukcji materiałów wybuchowych. Dziś nie ma już takiej potrzeby. Zamachów dokonują amatorzy, którzy ledwie wiedzą, jak obsługiwać karabin maszynowy. Gdzie w tym wszystkim rola mediów? One były siłą sprawczą, katalizatorem zmian. Przyjmujemy, że spektakularne zamachy z przełomu XX i XXI w.: wysadzenie ambasady USA w Kenii w 1998 r., atak na okręt USS Cole w Jemenie czy zniszczenie World Trade Center, to efekt istnienia zhierarchizowanej organizacji jak Al-Kaida, z obozami treningowymi i dostępem do funduszy. Tymczasem zależność mogła być odwrotna. Struktura Al-Kaidy i przyjęta przez nią strategia dokonywania spektakularnych aktów przemocy była próbą zdominowania serwisów informacyjnych. Grupy terrorystyczne zawsze wybierały eksponowane cele. Ale potem przyszła rewolucja technologiczna. Reguły gry zaczęły się zmieniać w połowie ubiegłej dekady, podczas wojny w Iraku. Drogi, ciężki sprzęt odszedł do lamusa. Pojawiły się małe kamery, które umożliwiały produkcję filmów w wysokiej jakości. Montażu można było dokonać na dowolnym laptopie. Terroryści tworzyli własne materiały propagandowe i wysyłali je w świat przez internet, a nie, jak kiedyś, przez kurierów. Zniknął również problem autocenzury. Nie trzeba było się martwić, że materiał okaże się zbyt brutalny dla telewizji. Wielkim sukcesem było np. wideo z egzekucji Nicholasa Berga w 2004 r. Terroryści wrzucili je do sieci i z miejsca stało się hitem. Od tego momentu minęło ponad 10 lat, PI nie potrzebuje już walczyć o czas antenowy w BBC czy CNN, nie musi porywać samolotów i wbijać się nimi w wieżowce. Ma własne kanały komunikacji. Czy oznacza to, że cyfrowa rewolucja i rozwój sieci społecznościowych doprowadziły do powstania nowego modelu terroru, który daje się teraz we znaki Europie? Nie tyle doprowadziły, co go umożliwiły. Świat terrorystów jest odbiciem naszego, więc internet i media społecznościowe również tam przyspieszyły decentralizację. Al-Kaida zawsze była strukturą mocno zhierarchizowaną. Bin Laden mówił do całego świata, a szczególnie do zachodnich przywódców. Komunikacja PI jest egalitarna, odbywa się w modelu jeden do jednego, tu chodzi o partycypację. Czy to ułatwia zamachy, jak te w Paryżu czy Brukseli? Myślę, że tak. PI zachęca do samodzielnego działania. Jeśli rzeczywiście media wywarły tak mocny wpływ na terroryzm, to czy one same również zmieniły się pod jego wpływem? Stopień, w jakim media są wykorzystywane pr