Kirgistan otwiera się na turystów

Przed budynkiem filharmonii w stołecznym Biszkeku gromadzi się spory tłum, głównie ludzi w starszym wieku. Za chwilę zacznie się prezentacja dzieła narodowego twórcy Toktobieka Asanalijewa. Przedstawienie – które bardziej przypomina operetkę niż koncert muzyki poważnej – rozpoczyna się od 1916 r., gdy na terenie dzisiejszego Kazachstanu i Kirgistanu wybuchło zbrojne powstanie przeciw Rosji, krwawo stłumione przez carskie wojsko. W kirgiskiej historiografii wydarzenie to nosi nazwę Urkun i wiąże się z masową ucieczką ludności, szukającej schronienia w sąsiednich Chinach. Publiczność milknie, gdy na scenie grupa kirgiskich chłopów zostaje rozstrzelana przez rosyjski oddział. Według szacunków miejscowych historyków Urkun pochłonął nawet 100 tys. ofiar. Ci, którzy nie zostali zabici na miejscu, ginęli podczas morderczego marszu przez wysokogórskie przełęcze Tien-szanu. W czasach sowieckich o wydarzeniu tym nie wolno było głośno mówić. W garnizonie w pobliżu przełęczy Bedel, gdzie Kirgizi przekraczali granicę z Chinami, nie wolno było stacjonować żołnierzom ze środkowoazjatyckich, muzułmańskich republik. Brzegi wypływającej stąd rzeki przez dziesięciolecia były masowym cmentarzem tysięcy uciekinierów. Po raz pierwszy o Urkunie zaczęło się wspominać w czasach pierestrojki. Ale dopiero w 2006 r., w 90. rocznicę tragicznych wydarzeń, kości z przełęczy Bedel zostały zebrane i pochowane w wiosce Barskoon, na południowych brzegach jeziora Issyk-kul. Publiczność ożywia się, gdy na scenę wjeżdża wóz przyozdobiony wizerunkiem Lenina oraz transparentem z rosyjskim napisem: „Proletariusze wszystkich krajów łączcie się!”. Z pojazdu bolszewiccy agitatorzy nawołują do przyjęcia osiągnięć Wielkiej Rewolucji Październikowej. Przeszkadzają w tym muzułmańscy partyzanci – zwani basmaczami – którzy do połowy lat 20., dzięki poparciu lokalnej ludności, prowadzili na terenach młodych środkowoazjatyckich republik walki o niezależność. Główny solista, Toktobiek Asanalijew, i towarzyszący mu aktorzy tanecznym krokiem prowadzą publiczność przez meandry sowieckiej historii Kirgistanu. Widzimy intensywną industrializację, likwidację analfabetyzmu oraz udział kirgiskich żołnierzy w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej. „Wszystko dla frontu – wszystko dla zwycięstwa!” – głosi transparent powiewający nad głowami czerwonoarmistów. Publiczność reaguje żywiołowo, klaszcząc w rytm „Dnia Pobiedy”, sowieckiego szlagieru z lat 70., a taneczny pochód pionierek, dzierżących transparent „Naprzód ku zwycięstwu komunizmu”, wywołuje falę radosnych okrzyków. Koncert, którego pomysłodawcą był sam minister kultury, kończą wydarzenia związane z najnowszą historią republiki. Zamiast licznych transparentów widzimy jeden, choć do złudzenia przypominający te z poprzedniej epoki – tym razem jednak słowo komunizm zostaje zastąpione słowem niepodległość. W finałowej scenie z sufitu opadają olbrzymia flaga i godło Kirgistanu, a spektakl kończy się przemówieniami zgromadzonych na sali dygnitarzy. Najeźdźcy i modernizatorzy Stosunek Kirgizów do carskiej i sowieckiej przeszłości pełen jest paradoksów. – Oni nas najechali – tłumaczy Kajrat Salmakiejew, młody pracownik filharmonii. – Traktowali nas jak kolonię, wszystko zabierali, nie szanowali. Rzeczywiście, w wyniku prowadzonej z wielkim rozmachem rosyjskiej kolonizacji oraz brutalnego tłumienia lokalnych powstań liczba kirgiskiej ludności znacznie się zmniejszyła. Wprowadzenie sowieckiej władzy przyniosło dalsze ofiary. Kolektywizacja rolnictwa wiązała się z przymusowym osiedlaniem koczowników, których tradycyjny tryb życia był związany z poszukiwaniem pastwisk dla zwierząt. W efekcie przyniosło to wielki głód i kolejną falę emigracji do Chin. Mimo intensywnej industrializacji udział Kirgizów wśród osób zatrudnionych w przemyśle systematycznie spadał. W ośrodkach miejskich i przemysłowych dominowali Rosjanie, stanowiący zdecydowaną większość wykształconych kadr. W stolicy kraju Kirgizem był zaledwie co czwarty mieszkaniec. Zdecydowana większość z nich bytowała na prowincji, zwykle w prymitywnych warunkach – ich migrację do miast celowo ograniczano, by uniknąć wyludniania się wsi. Brutalnie rugowano islam z życia publicznego. Represje polityczne lat 30. – jak w całym ZSRR – objęły również nową, komunistyczną, inteligencję oraz działaczy partyjnych. Duża część kirgiskiej elity została rozstrzelana i pochowana na terenie ośrodka wypoczynkowego NKWD we wsi Czon-Tasz, niedaleko Biszkeku. Miejsca tej masowej zbrodni nie znano aż do upadku Związku Radzieckiego. Dopiero wtedy córka ówczesnego strażnika ośrodka Bubujra Kydyralijewa wyjawiła tajemnicę, którą przekazał jej przed śmiercią ojciec. „Prawda nigdy nie zginie” – głosi napis na pomniku upamiętniającym tę straszliwą zbrodnię. Szczątki 137 osób, znalezionych w Czon-Tasz, uroczyście pochowano 30 sierpnia 1991 r., dzień przed ogłoszeniem przez Kirgistan niepodległości. Dziewięć lat później w tym miejscu, z inicjatywy pierwszego prezydenta kraju Askara Akajewa, stworzono mauzoleum pamięci ofiar nazwane Ata-Biejit (Cmentarz ojców). Znajduje się tu małe muzeum dokumentujące represje stalinowskie. – Mamy tu jednego Polaka – ożywia się opiekunka wyjątkowo starannie przygotowanej ekspozycji i wyciąga z biurka listę ofiar. – Władysław Gorbaczewski, polski weterynarz. Tak jak i pozostałe ofiary, ma on poświęconą sobie gablotkę, gdzie znajdują się kopia nakazu aresztowania i wyciągi ze śledztw. – Niestety, nie mamy fotografii – żali się kobieta. – Gdyby pani jakąś zdobyła, koniecznie proszę nam przesłać. Świadomość historii nie zmniejsza jednak nostalgii za czasami, gdy Kirgizja była częścią wielkiego imperium. Wszędzie widzi się ślady komunistycznej przeszłości. Nawet olbrzymi pomnik Lenina, choć usunięty z centralnego placu Ala Too, znalazł miejsce kilkaset metrów dalej, naprzeciwko gmachu parlamentu. Jak to możliwe? – Widzisz, gdyby nie Rosjanie, nadal bylibyśmy koczownikami, nie umielibyśmy pisać, nic byśmy nie osiągnęli – tłumaczy Kajrat Salmakiejew. Mimo olbrzymiej ceny – która wiązała się nie tylko z represjami, ale także z rusyfikacją – w Kirgistanie nastąpił olbrzymi skok cywilizacyjny. Zmniejszył się poziom analfabetyzmu, powstały wyższe uczelnie, media i instytucje kulturalne. Zbudowano drogi pomiędzy największymi miastami, rozwinął się przemysł. – Tak długo budowaliśmy Związek Sowiecki – żali się Kajrat. – A Gorbaczow i Thatcher tak szybko wszystko rozwalili. Raj dla turystów Dzisiejszy Kirgistan, choć boryka się z problemami typowymi dla postsowieckiego obszaru, jest najbardziej otwartym z krajów Azji Środkowej. Zachodni turysta może tu wjechać bez wizy, a instytucje kulturalne i naukowe nie mają nic przeciwko kontaktom z europejskimi partnerami. – Kiedy zaczynamy? – pyta Kusein Isajew, profesor socjologii Biszkeckiego Uniwersytetu Humanistycznego, pytany o możliwość współpracy badawczej. Biszkek tętni życiem nawet po zmroku. W sobotni wieczór trudno znaleźć miejsce zarówno w modnych, stylizowanych na zachodnie lokalach, jak i w tradycyjnych restauracjach, gdzie je się na swego rodzaju tapczanach, otoczonych niską balustradą podwyższeniach, na których siedzi się z podwiniętymi nogami. W większości miejsc można zapłacić kartą kredytową, a taksówkę bez problemu zamówi się, wysyłając esemes z adresem. Prawdziwy Kirgiz lubi jednak wyjechać za miasto, gdzie może głębiej odetchnąć świeżym powietrzem i popatrzeć na błękitne niebo. W jednej z licznych, rozsianych wokół stolicy knajpek może zjeść szaszłyk oraz napić się prawdziwego maksyma, lekko gazowanego napoju przygotowanego ze sfermentowanych ziaren. W latach 90. jego przemysłową produkcję rozpoczął lokalny przedsiębiorca Tabyłdy Egiembierdijew, odnosząc olbrzymi komercyjny sukces. Tradycyjne kirgiskie napoje z firmy Szoro znajdują się nie tylko w każdym sklepie, ale i niemal na każdym rogu – sprzedawane prosto z charakterystycznej czerwonej beczki. Egiembierdijew, znany ze swojej miłości nie tylko do biznesu, ale także do kirgiskiej kuchni i tradycji, niedaleko Biszkeku założył etnograficzny kompleks Supara. W ostatnich latach Kirgistan odwiedza rocznie ponad 2 mln turystów zagranicznych. Latem wielu z nich wybiera kurorty nad Issyk-kul, jeziorem usytuowanym w górach Tien-szan, na wysokości ponad 1600 m n.p.m. Pięknymi, piaszczystymi plażami, sosnowymi lasami i tworzącymi niezwykłe pejzaże górami zachwycają się przede wszystkim przybysze z Kazachstanu i wschodniej Rosji. Ceny są tutaj dużo niższe niż w Turcji czy nad Morzem Czarnym, a warunki zaskakująco dobre. Ci, którzy wolą aktywnie spędzać czas, wybierają górski trekking na jednej z licznych tras otaczających je