Kuba po Fidelu

Na pierwszy rzut oka nie dzieje się nic. Dopiero niedaleko placu Rewolucji ustawiono pięć dużych fotografii z podpisem „Fidel między nami”. To novum, bo za życia Fidel Castro nie godził się na stawianie sobie pomników, a te zdjęcia to namiastka. Podobno w testamencie też zabronił. Na samym placu Rewolucji, gdzie kilka dni wcześniej setki tysięcy Kubańczyków oddawały hołd zmarłemu w wieku 90 lat wodzowi, fasadę Biblioteki Narodowej przykrywa gigantyczne zdjęcie młodego Castro – partyzanta, z plecakiem i karabinem, który patrzy w stronę horyzontu. Plac zdobią teraz wizerunki całej rewolucyjnej trójcy: Fidel dołączył do Che Guevary i Camila Cienfuegosa. I nie ma wątpliwości, który z nich jest tu Bogiem Ojcem. ULICA Geomar, 39 lat, który wiezie mnie ciemnozielonym buickiem, rocznik 52, do dzielnicy Vedado, bardzo przeżywa śmierć Fidela. Ma osobiste wspomnienie. Był rok 1988 lub 89: Fidel przyjechał do Regli, dzielnicy Hawany, na otwarcie przedszkola. Nastoletni Geomar, wtedy uczeń podstawówki, przedefilował z kolegami przed wodzem. Miał szczęście, że znalazł się wśród chłopców, których Fidel wyściskał. Pamiątka na całe życie. – W Regli niektórzy się cieszyli, gdy umarł. A ja ci powiem, że nikt nie miał takich cojones. Jak Amerykanie postraszą, wszyscy się trzęsą… [Geomar puszcza kierownicę i odgrywa bojaźliwego mazgaja]. A Fidel im powiedział: „Chcecie mnie dopaść, chodźcie, spróbujcie tylko”. Geomar mógłby wyemigrować bez ryzyka: jego mama i dwie siostry mieszkają od lat w Miami. Mama jak on przeżywa śmierć Fidela, ale siostry – nie. Mają to w nosie. Mimo admiracji dla Fidela Geomarowi bardziej podoba się polityka Raula, brata wodza, który dopuścił prywatną przedsiębiorczość. – Jest bardziej elastyczny, Fidel był… zafiksowany na ekonomii socjalistycznej – mówi. Geomar ma taksówkę i uprawnienia przewodnika, płaci ogromny podatek co miesiąc (ok. 700 euro), ale i tak żyje lepiej niż kiedyś. Prywatny mikrobiznes, o którym mówi Geomar, w oficjalnym języku nazywa się „aktualizacją” i „doskonaleniem” socjalizmu. LITURGIA W telewizji od rana do nocy transmisja z pochodu prochów Fidela przez wyspę. Rząd ogłosił 9-dniową żałobę narodową, która zakończyła się w niedzielę o północy. Tłumy w miasteczkach, wioskach i na trasie karawany machają chorągiewkami w narodowych barwach. Kobiety zanoszą się płaczem. Na czołach mają wymalowane „Yo soy Fidel” (jestem Fidelem). Plastyczna ilustracja hasła „jestem Fidelem”: tłum ludzi z karabinami i każdy z nich jest Fidelem w mundurze i czapce. Fidel sklonowany. Gazeta jedynej partii „Granma” zrobiła z tej grafiki pierwszą stronę jednego z wydań. Podpis: „Kuba to Fidel”. W środku ironiczny komentarz do oczekiwań wrogów, że po śmierci wodza socjalizm upadnie. Język prezenterów telewizyjnych i wodzirejów spektakli, które odbywają się wieczorami w kolejnych miastach, przywodzi na myśl religijną liturgię. W Bayamo zanoszono litanię o „szlachetnej piersi” i „wiecznym Komendancie”; „Zawsze zwycięskim”. Nazwano go również „ojcem wszystkiego”. I „nieśmiertelnym”. – Tę samą drogę, którą Fidel przebył w czasie wojny partyzanckiej z Oriente do Hawany, teraz przebywa w drugą stronę. Do wieczności – mówi grobowym głosem komentator telewizyjny. (Stolicą Oriente jest Santiago de Cuba, gdzie w niedzielę prochy Castro zostały złożone obok prochów José Martiego, wyzwoliciela Kuby spod władzy hiszpańskiej). Na arcymistrzostwo liturgiczne wspinają się poeci, których wiersze codziennie publikują gazety, a aktorzy odczytują z estrad. „Ach, komendancie, gdzież przebywasz?/Ach, Fidelu, dokąd odszedłeś?” – pisze poetka Nancy Morejon, a wiersz pt. „Triumfalny powrót” zamieszcza na pierwszej stronie „Granma”. Poeta Raul Torres zwraca się do Castro: „Dziś nie chcę, Komendancie/nazywać cię ani brodaczem, ani gigantem…/Dziś chcę krzyczeć do ciebie »Ojcze mój/nie puszczaj mojej dłoni/bo bez ciebie nie potrafię dobrze chodzić«”. Jeszcze Oscar Alvarez i jego „Oda do roznosiciela marzeń”: „Jestem jednym z milionów dzieci, których nie poznałeś… Jakżeż opisać cię, jeźdźcu świtu, skoro zużyły się wszystkie słowa”. GOSPODARZE Mój gospodarz, 78 lat, jest emerytowanym pułkownikiem wojska. Od 1957 r. był w miejskich oddziałach Fidelowego Ruchu 26 lipca przeciwko dyktaturze Batisty, a po zwycięstwie rewolucji wstąpił do armii. – Problemem Kuby – tłumaczy – była zawsze kolonialna zależność, najpierw od Hiszpanów, potem od Amerykanów. Fidel nas wyzwolił, tak jak wy w Polsce wyzwoliliście się od Rosjan. Chcemy mieć dobre stosunki z Ameryką, niech inwestują na Kubie, ale niech nie rządzą. Mój rozmówca nie jest jednak bezkrytyczny. Półsłówkami napomyka o błędach, ale zaraz wskazuje na amerykańską blokadę Kuby, która – gdyby nie pomoc Moskwy – zrujnowałaby wyspę. Batista był marionetką Waszyngtonu, a Kuba za jego rządów – burdelem i kasynem Jankesów. Znakiem czasu jest i to, że emerytowany pułkownik mówi otwarcie: – Nie wyżylibyśmy z żoną z emerytury w wysokości 15 wymienialnych peso (odpowiednik 15 euro). Dlatego z mieszkania zrobili hostelik. ULICA Kierownik sali w taniej restauracji z ogródkiem przy ulicy Linea przegania podpitego mężczyznę, który domaga się piwa. – Nie ma picia do niedzieli! Rząd zakazał sprzedaży alkoholu do pogrzebu. Zamknięto dyskoteki i słynny kabaret Tropicana. W barach nie ma muzyki i pustawo. Na licznych budynkach flagi narodowe i czerwono-czarne Ruchu 26 lipca – partii Fidela sprzed rewolucji. Na bulwarze Malecon wzdłuż oceanu flaga opuszczona do połowy masztu. Ale pracownice seksualne na Maleconie, Starym Mieście i w centrum pracują jak w normalny dzień. PRASA Światło Ojczyzny. Ojciec narodu. Książę codzienności. Brat ludzi. Prorok. Siewca sprawiedliwości. Symbol walki i miłości. Człowiek, który stawił czoła huraganom. Wielki miotacz kubańskiego bejsbolu. Gigant. W prasie wypowiadają się przywódcy ze świata. Jean-Claude Junckers: – Świat stracił człowieka, który dla wielu był bohaterem. Xi Jinping: – Fidel Castro będzie żył wiecznie. Juan Manuel Santos: – Przyczynił się do zakończenia konfliktu w Kolumbii. Alaksandr Łukaszenka: – Straciliśmy myśliciela. Legendarny piłkarz Diego Maradona, który przyjechał na pogrzeb, powiedział, że Fidel był dla niego drugim ojcem. Przed laty Castro zaoferował mu leczenie odwykowe w tutejszym szpitalu. Maradona cierpiał na uzależnienie od substancji psychoaktywnych. Prócz artykułów o Fidelu prasa zamieszcza jedynie komunikaty drogowe (w związku z przejazdem prochów wodza przez wyspę). TURYŚCI Na lotnisku w Meksyku, skąd przyleciałem do Hawany, rozmawiałem z grupą Amerykanów. – Nie zdążyliśmy kupić biletów bezpośrednich, więc lecimy przez Meksyk – mówi Amerykanka w wieku emerytalnym. Bezpośrednie loty z USA na wyspę wystartowały po ponad półwieczu dokładnie w dniu śmierci Fidela. Po raz pierwszy od dawna na lotnisku w Hawani