Brytyjczycy Brexitem podzieleni

Przed końcem marca Theresa May pojedzie do siedziby Unii, by uruchomić słynny artykuł 50. traktatu lizbońskiego, i wtedy Brexit stanie się bezspornym faktem. Ale nadal nie wiadomo, na czym on będzie polegać. A może to być jedna z najbardziej kosztownych decyzji we współczesnej historii Wysp. „Brytyjczycy są dumni z opinii ludzi rozsądnych i pragmatycznych, a mimo to wybrali się właśnie w sentymentalną podróż w nieznane” – ostrzegał na portalu Open Democracy tuż po głosowaniu znawca Unii i Wielkiej Brytanii prof. Jan Zielonka z uniwersytetu w Oksfordzie. „Zagłosowali za Bożym Narodzeniem jak indyki” – kpili inni użytkownicy tego portalu. Rzeczywiście, ubożsi od londyńczyków Anglicy z małych miasteczek północy (języczek u wagi w czerwcowym referendum w sprawie Brexitu) będą musieli długo poczekać na obiecaną mannę z nieba po wyjściu z Unii. Wartość funta spadła. Podrożał pudding i drożdżowe smarowidło do chleba marmite. O 10 proc. zdrożały odkurzacze, o jedną piątą laptopy. A to dopiero początek. Co będzie, jeśli negocjacje z Unią zakończą się w 2018 r. tzw. czarnym Brexitem, czyli m.in. 44-procentowymi cłami na brytyjski eksport, który trafia na unijne rynki? Publicyści przyznają, że od niepamiętnych czasów Brytyjczycy nie byli tak podzieleni, przypomina to atmosferę wojen religijnych XVI w. Jest to już niemal wojna kulturowa, w poprzek podziałów klasowych i partyjnych. Od czasu afery z wyłudzaniem dodatków finansowych przez posłów w 2009 r. prawie cała klasa polityczna uchodzi za grupę dbającą tylko o własne interesy. Mit Matki Parlamentów nie wytrzymuje konfrontacji z rzeczywistością. Podobnie jak mit narodu umiarkowania i kultu kompromisu oraz dżentelmeńskich zasad. Eksplozja podziałów Powodem napięcia społecznego na Wyspach jest polityka, a właściwie ideologia. Dziwaczny populizm widać nawet w nerwowych wypowiedziach premier Theresy May, kiedy mówi o dyktacie zagranicznych firm i spiskach przeciwko Brexitowi. W pierwsze Boże Narodzenie po referendum wielu skłóconych zapewne ograniczy się do życzeń dla rodziny na kartkach. Nie zjedzą wspólnego obiadu z indykiem i puddingiem. Głosowanie poróżniło nawet rodzinę szefa brytyjskiej dyplomacji Borisa Johnsona – jego siostra i ojciec, były dyplomata, nie mogą mu wybaczyć, że stanął na czele kampanii Brexitu. „Daily Mirror” opracował nawet specjalny poradnik dla rodzin skłóconych przez Brexit. – Nie mogę tego powiedzieć jako naukowiec, bo to przecież wiedza anegdotyczna, ale daje się ostatnio odczuć, nawet tu w Oksfordzie, dość niezwykłe napięcie w relacjach międzyludzkich. Powodem jest często właśnie stosunek do Brexitu – mówi Zielonka. W mediach i rozmowach roi się od stereotypów. Dla zwolenników Unii wszyscy, którzy głosowali za Brexitem, to zadufani w sobie, prymitywni i rasistowscy „mali Anglicy” (little-Englanders). W opinii pragnących zerwać więzy z Unią ich przeciwnicy to zdrajcy, wegetarianie kupujący ekologiczne warzywa. Coraz częściej wrogość nie ogranicza się do słów czy gestów. Głośno było o niektórych atakach – o zastrzelonej przez rasistę laburzystowskiej posłance Jo Cox i pobitym na śmierć przez wyrostków polskim imigrancie Arkadiuszu Jóźwiku. O setkach innych pisze tylko w małych notkach prasa lokalna. Eksplozje ksenofobii bywają trudne do przewidzenia. Mogłaby o tym opowiedzieć Hinduska z pochodzenia, pani doktor z Manchesteru, która zbyt długo nabierała paliwo na stacji i rdzenni kierowcy dość obcesowo skłaniali ją do powrotu do swojego kraju. Albo Murzynka, obok której ktoś położył na siedzeniu londyńskiego autobusu kiść bananów, nakazując powrót do Afryki. Gina Miller, finansistka, która chce na drodze sądowej zmusić rząd do debaty w sprawie Brexitu, musiała wynająć całodobową ochronę. Niedawno aresztowano internetowego trolla, który wysyłał jej maile z pogróżkami. Sędziowie, którzy śmieli uznać, że Izba Gmin ma prawo rozważyć rządowe plany wyjścia z Unii, zostali uznani przez „Daily Mail” w tytule na całą stronę za „Wrogów ludu”. Posłów, którzy sprzeciwiają się Brexitowi, poważny „Daily Telegraph” określił jako antydemokratów lekceważących wyborców, choć przecież aż 48 proc. z nich głosowało za pozostaniem w Unii. Wielka Brytania staje się stanowczo mniej cool. Być może zawsze jednak trochę taka była. – Brexit to raczej wynik niż zapalnik polaryzacji brytyjskiego społeczeństwa, która trwa od dawna – zwraca uwagę Zielonka. Już w 2015 r., na wiele miesięcy przed referendum, liczba przypadków napaści i agresji na tle rasowym wobec muzułmanów wzrosła ponad trzykrotnie (dane z raportu Tell Mama). Wielka Brytania więc nie od dziś przestaje być krajem łagodności, który wychwalał George Orwell. Bóg jest Anglikiem Lipiec tego roku. 19-latek, zapewne imigrant, jedzie rowerem po Freemantle Grove w Hartlepool. Z mijającej go szarej ciężarówki wychyla się wściekły mężczyzna machający siekierą i krzyczy pod jego adresem rasistowskie oblegi. Zaraz potem rzuca w niego puszką po coli. Hartlepool to port na północy Anglii, w hrabstwie Durham. Wielu jego mieszkańców obwinia Unię o kryzys rybołówstwa. Zaskakująca lokalna ciekawostka: maskotką w pubach i sklepach w Hartlepool, a także na stadionie lokalnej drużyny, są niewinne pluszowe małpki z kawałkami sznurka u szyi. To pamiątka po rdzennej tu ksenofobii. Brexit nie jest jej pierwszą eksplozją. Na początku XIX w., w epoce wojen napoleońskich, mieszkańcy Hartlepool żyli w ciągłym strachu przed francuską inwazją. Jak głosi lokalna opowieść, nieopodal Hartlepool rozbił się francuski statek. Morze wyrzuciło na brzeg małpkę we francuskim mundurze. Kiedy nie reagowała na pytania, uznano ją za szpiega i powieszono. Choć to może tylko legenda, chłopców służących na okrętach nazywano wówczas po angielsku powder-monkey (w wolnym tłumaczeniu – małpa od noszenia prochu). W referendum pogrążone w ekonomicznej depresji Hartlepool jak jeden mąż zagłosowało za wyjściem z Unii. Brytyjczycy niczym Dr Jekyll i Mr Hyde na przemian przyjmowali imigrantów z otwartymi rękami, to znów krztusili się ich napływem. Pod koniec XIX w. wybrano pierwszego kolorowego posła sikha, wcześniej w Londynie znalazł azyl Karol Marks, przywódca węgierskiego powstania Lajos Kossuth i tysiące żydowskich imigrantów, którzy budowali brytyjski sukces (w tym założyciele firm M&S i Tesco). W 1902 r. w londyńskim East End powstała rasistowska, paramilitarna British Brother League. Do lat 70. Irlandczyków, Afrykanów i Azjatów uznawano w wielu miastach Anglii z