Jak wygląda życie w domu dziecka na Grenlandii

Film. Człowiek powinien dopasować się do otoczenia, którego jest częścią. Co jednak, gdy otoczenie się zmienia? Co wtedy dzieje się z człowiekiem? Pytanie pada we francusko-grenlandzkim filmie „Inuk” z 2010 r. Tytułowy Inuk to nastolatek wychowany w Nuuk, stolicy największej wyspy świata, mieście zbudowanym przez Duńczyków na nagich skałach, pełnym szkaradnych bloków, śmieciowego jedzenia i społecznych kontrastów. Chłopca odbiera się matce nadużywającej alkoholu, po czym wysyła prawie 800 km na północny zachód do domu dziecka w Uummannaq. W kraju, gdzie nie ma dróg, jest to podróż w jedną stronę. Własną drogę Inuk odnajduje, ucząc się używać bata na psy, jedynej pamiątki, jaka mu została po tragicznie zmarłym ojcu, sławnym myśliwym. Osada. Uummannaq to osada na wyspie o powierzchni 12 km kw., 460 km na północ od kręgu polarnego, zamieszkana przez ok. 1300 osób. Przez większość roku ląd nie ma tu znaczenia, bo morze skuwa lód, więc między osadami mieszkańcy przemieszczają się samochodami, skuterami śnieżnymi i psimi zaprzęgami. Na wyspę można się dostać kilka razy w tygodniu helikopterem, a jeśli ten nie przyleci, bierze się jedną z ośmiu taksówek i jedzie po lodzie. Nie słychać tu nic poza wyciem kilkuset psów na łańcuchach. Zwierzęta spijają to, co wylało się z przydomowych rur (w mieście nie ma kanalizacji i często brakuje bieżącej wody), zjadają własne, już podsuszone, odchody albo siebie nawzajem. Wiosną rodzą się szczeniaki, które przez pierwsze sześć miesięcy biegają wolno i stanowią łatwy łup. W każdym z trzech sklepów spożywczych jest tyle samo zamrażarek co półek, bo pierwszy po zimie statek z zaopatrzeniem przypływa zazwyczaj pod koniec maja. Poza mrożonkami, głównym pożywieniem ludzi i zwierząt, są tutaj ryby albo mięso upolowanych narwali i fok, posypane aromatem Knorra i popite coca-colą. Dom dziecka. Uummat to po grenlandzku serce. Uummannaq to tam, gdzie leży serce. Właśnie u podnóża pionowej skały w kształcie serca znajduje się dom dziecka, najstarsza tego typu placówka na Grenlandii i najbardziej wysunięta na północ na świecie. Dom powstał w 1929 r. jako sanatorium dla sierot i chorych dzieci. Teraz ma 37 mieszkańców, głównie nastolatków o grenlandzkich imionach i duńskich nazwiskach albo duńskich imionach i grenlandzkich nazwiskach. Najmłodszy ma 7 lat, najstarszy 24, ale pełnoletność nie ma tutaj znaczenia, bo z prawdziwego domu rodzice nigdy nie wyrzucają dzieci tylko dlatego, że zyskały prawo wyborcze albo mogą już legalnie kupić alkohol. Wychowankowie domu dziecka pochodzą z całej Grenlandii, z okręgu Thule na północy albo ze wschodu, z okolic Ittoqqortoomiit. W każdej z tych części mówi się innym językiem i inaczej współżyje z naturą. W Uummannaq uczy się wszystkich zwyczajów, żeby nie zapomnieć, skąd się jest, mimo że nierzadko trzeba zapomnieć rodziców. – W każdym z nas jest małe dziecko – mówi Ann Andreasen, szefowa placówki i jednocześnie charyzmatyczna Farerka (z Wysp Owczych), która jako młoda pedagog przeszło 20 lat temu przyjechała tu pierwszy raz na praktykę. – Rodzicami naszych wychowanków często nikt się nie zajmował albo zajmował w taki sposób, że oni potem nie wiedzą, jak się obchodzić z własnymi dziećmi. Jeśli nie mogłeś być dzieckiem, nie wiesz, kim jesteś jako dorosły. Wykorzenienie. W Europie, a szczególnie w Skandynawii, o Grenlandii słyszy się prawie tylko w negatywnym kontekście: największego na świecie odsetka samobójstw młodych, molestowania nieletnich oraz alkoholizmu i narkomanii ich rodziców. Tłumaczy się to zbyt szybkimi zmianami cywilizacyjnymi, które nastały po drugiej wojnie światowej, kiedy Grenlandia stała się integralną częścią Królestwa Danii, a ono z tradycyjnych myśliwych chciało na siłę zrobić nowoczesnych Duńczyków. W ramach programów rozwojowych G50 i G60 rdzennych mieszkańców Grenlandii z ziemianek przeniesiono do mieszkań w blokach, z terenów łowieckich do sklepów, z naturalnych akwenów do wody płynącej z kranów, a z pobliża ognisk w pobliże kaloryferów. Przenosinom towarzyszyła wiara, że w tak dobrych warunkach nic już im nie przeszkodzi w korzystaniu z bezpłatnej edukacji i służby zdrowia. Tradycyjnie wielopokoleniowe i wielodzietne rodziny zamieszkały razem w małych domach. Europejska nowoczesność zmieniła Grenlandczyków przede wszystkim na poziomie najmniejszych komórek społecznych. Rodzice wychowanków z Uummannaq to potomkowie tych, dla których nie starczyło ram tej nowoczesności. – Dla nas najważniejsza jest kultura grenlandzka, z której młodzi ludzie uczą się być dumni, i natura, w której są zakorzenieni. Ważna jest powtarzalność codziennych czynności, bliskość, dotyk, jasne zasady, ale też chaos – Ann Andreasen w chaosie czuje się najlepiej. Nie planuje z wyprzedzeniem i nieustannie zmienia plany. Nie nosi zegarka, bo tutaj zawsze się zdąży. Europejczycy drażnią ją punktualnością i ciągłą potrzebą udzielania rad. Na zawsze. Pierwotny dom dziecka to zbudowany jeszcze przez Duńczyków czerwony budynek, teraz zabity dyktą. Nowy, błękitny Ann zaprojektowała sama. W jednej części mieszkają dziewczynki, w drugiej chłopcy. Dwoje dzieci na pokój, ładne kolory, dużo książek, konsole do gry i lustra do odbijania modnych ubrań. Ci, którzy chcą, chodzą do szkoły. Absolwenci szukają pracy albo śpią do południa. Telewizję oglądają tylko w wybrane dni tygodnia, telefony komórkowe odbierają z depozytu po południu i oddają wychowawcom przed snem. Każdy wie, co i kiedy mu wolno. – Dziecko przychodzi tutaj na długo, to do dorosłości będzie jego dom – wyjaśnia szefowa. – Nie można ich adoptować, bo większość ma rodziców i krewnych, więc nie ma sensu oddalać ich jeszcze bardziej. Rodzice mają świadomość, że ich dzieciom w Uummannaq często jest lepiej niż w domu rodzinnym. Przyjeżdżają czasem na święta, na konfirmację, czasem na jakiś czas zabierają do siebie, jednak podróże po Grenlandii są bardzo kosztowne i nie każdego na nie stać. Obsesją Ann są łóżka. Żeby każdy, kto tu się zjawi, zastał miejsce do spania i coś do jedzenia. Tylko tak można przetrwać, do życia nie trzeba wiele więcej, uważa. Nieufność. Nowych pracowników wychowankowie omijają uprzejmym uśmiechem, bo doświadczenie nauczyło ich nie ufać dorosłym. Na Grenlandii to zresztą zupełnie normalne, że w nowej grupie nikt się nikomu nie przedstawia. Chcąc zacząć rozmowę, trzeba najpierw zapytać o pozwolenie, a przedstawianie się to zbędne narzucanie się. Pracownicy nie dostają do wglądu historii swoich podopiecznych, żeby się nie uprzedzać, jednak doświadczeni wychowawcy od razu widzą po dziecku, w jaki sposób je skrzywdzono. Nowi uczą się więc na własnych błędach, kiedy na przykład chłopiec, który zawsze zamyka pokój od wewnątrz w nocy, przeraźliwie krzyczy, gdy go budzić głaskaniem po ręce albo gdy podziękowaniem za pomoc w lekcjach jest środkowy palec i kuksaniec między żebra. Muzyka. Na Grenlandii liczącej 56 tys. mieszkańców w każdym większym mieście jest co najmniej jeden dom dziecka. Ten w Uummannaq słynie na cały kraj, bo tu koszmary wypędza się muzyką. – Przyjeżdżasz do domu dziecka ze swoją traumą, a że już słyszałam wszystko – Ann podaje przykład chłopca, którego rodzice zamykali w zamrażarce – więc teraz będziesz grał muzykę, bo to najlepsza odtrutka na złe myśli. Każdy gra tu na jakimś instrumencie, od fletu po kontrabas, bo muzyka ma zastępować chęć brania narkotyków, picia i nadmiernego rozmyślania. Sofia, nauczycielka muzyki z Wenezueli, ma grafik zajęć rozpisany na każdy dzień tygodnia włącznie z weekendami. Tradycyjnie Grenlandczycy grali na bębnach wykonanych ze skór zwierząt, w które uderzali