Wojciech Balczun o reformach Kolei Ukraińskich

Jagienka Wilczak: – Był 2015 r., prezydent Petro Poroszenko wymyślił, że walkę z korupcją mogą wygrać jedynie menedżerowie z zagranicy, niepowiązani z oligarchami, nieprzekupni. Z Gruzji przyjechał Micheil Saakaszwili, z Polski Leszek Balcerowicz. Pan miał uratować koleje… Wojciech Balczun: – Zastałem kolej w stanie załamania. Źle zarządzana, była jednym z głównych źródeł finansowania różnych środowisk gospodarczych i politycznych, a nawet partyjnych kampanii. Efekt: skonsumowane rezerwy, brak wagonów, paliwa starczało na dwa dni, żyliśmy dzięki zabójczo oprocentowanym pożyczkom od dostawców. Czy to znaczy, że świadomie postawiono pana przed zadaniem nie do wykonania? Jeżeli świadomie, to po to, żebym jako obcokrajowiec wziął na siebie odpowiedzialność za upadek kolei, a oligarchowie podzielili się masą upadłościową. Może ktoś pomyślał, że łatwo dam się wrobić. Jeżeli nieświadomie – to tylko pogorszyło moją sytuację. Zastał pan Ukrainę w trudnym momencie. Wszedłem w środek politycznych zmian. Szefem komitetu konkursowego, który wybierał mnie na prezesa kolei, był Litwin Alwaras Abramowiczius, minister gospodarki, który miał ją uzdrowić, ale nie wytrzymał i złożył dymisję. Kiedy nastał nowy premier Wołodymyr Grojsman, większość obserwatorów była przekonana, że nie utrzyma decyzji poprzedniej ekipy. Ale wynik konkursu został zatwierdzony. Nie było tajemnicą, że ukraińska kolej jest zżerana przez korupcję i mafijne interesy. Miałem tego świadomość. Jeden z moich poprzedników popełnił samobójstwo, innego zastrzelono. Kolej wymagała wielkiej reformy, a długo nie byłem w stanie zweryfikować, komu wchodzę w drogę. Przykładowo jeden z dyrektorów wyszedł z psem i nie wrócił. Pies zabity, człowieka porwali. Po ośmiu miesiącach przyszedł jakby nigdy nic i mówi: „Mam informację, że został za mną wysłany killer ze Lwowa”. Odpowiadał za energetykę, a to jedna z najbardziej zgniłych części firmy. Gigantyczna korupcja, nielegalne podłączenia energetyczne, są całe miasteczka, gdzie kolej „dostarcza” prąd. W pana gabinecie przecinały się interesy ukraińskich oligarchów. W tej firmie przecinają się interesy wszystkich. Każda decyzja mogła uderzyć w czyjeś interesy. Z każdym dniem miałem coraz większą świadomość ryzyka, również osobistego. To, że mieszkaliśmy z moimi dwoma kolegami z zarządu we wspólnie wynajętym domu, wynikało z braku poczucia bezpieczeństwa. Warto przypomnieć, że ukraińska kolej to moloch, zatrudnia blisko 300 tys. pracowników. To szósta kolej na świecie. Właścicielem jest skarb państwa. Specyficzny jest też ukraiński rynek: ze względu na brak dróg kolej jest podstawowym środkiem transportu pasażerów, przewozi aż 80 proc. wszystkich towarów. Chyba nie ma drugiej tak ważnej firmy w Ukrainie. Powiedziałbym, że to jest małe państwo. Wkracza pan do firmy, gdzie ludzie od początku są nastawieni wrogo, boją się zwolnień. Mówimy o firmie, która ma 20 lat opóźnienia i czego się człowiek dotknie, to widzi proste rezerwy. Lepsze zarządzanie finansami, przejrzysty sposób zakupów paliwa, zastopowanie łapówek. Zrobiliśmy – po raz pierwszy – strategię na pięć lat. Za mojej kadencji poprawiły się wszystkie wskaźniki ekonomiczne, również płace. Ludzie nabierali zaufania. Chyba nie wszyscy, bo atak na pana rozpoczął się szybko. Na Facebooku pojawiły się wpisy, że notorycznie nie ma pana w pracy, a firma jest rozkradana. To czarny piar, rozkręcony przez ministra infrastruktury Wołodymyra Omelijana. W rzeczywistości kolej wyszła na prostą, to ja kupiłem nowe wagony pasażerskie i towarowe. Uruchomiłem nowe połączenia: do Chełma, do Przemyśla, planowaliśmy też kolejne w kierunku Rumunii, Węgier, Słowacji. Zmieniła się polityka cenowa, rozwinąłem sprzedaż internetową. Zarzucano, że toleruje pan korupcję, wreszcie minister infrastruktury zażądał dymisji. Wiele osób mówiło mi, że Ukraina to Facebook country, gdzie najważniejsze są piar i zapewnienia, że wszystko będzie wspaniale już dzisiaj albo najpóźniej jutro. Tłumaczyłem, że reforma tak wielkiej firmy musi potrwać. Chciałem przede wszystkim ustabilizować finanse i zapoczątkować zmiany, które będą widoczne dla pasażerów. Ale kolej, która ma kilka miliardów dolarów zadłużenia i żadnej wiarygodności, nie może nagle pozyskać wielkiego kredytu, by wymienić cały tabor. Sytuacje wykorzystali populistyczni politycy, wmawiali ludziom, że przyszedł Polak, kolej miała się zmienić, tymczasem pociągi jeżdżą takie, jakie jeździły. Ale premier przynajmniej na początku był chyba zadowolony z pana pracy? Grojsman i jego najbliższe otoczenie wspierało mnie, dawali wyraźnie sygnały: Wojtek, nie poddawaj się, wiemy, że jest trudno, ale walcz. Jednak premier nie jest jedyną siłą polityczną. Wpływy innych polityków były mocniejsze? Presja była potężna. Mój konflikt z ministrem infrastruktury był tego przykładem. Bo minister nie działał sam, i nie tylko w swoim imieniu. Widziałem od wewnątrz, jak jest zorganizowana firma, którędy wyciekają miliony, jakiej wysokości łapówki „chodzą” i do kogo. Nie byłem w stanie wymienić wszystkich menedżerów, szefów kolei regionalnych. Widziałem, w jakich układach politycznych pozostają. To często byli ludzie wskazani przez tę czy inną siłę polityczną do reprezentowania ich interesów. Nie mogłem wziąć Polaków na te stanowiska, bo szczerze mówiąc, niewielu chciało przyjechać. Mówienie o desancie polskim na ukraińską kolej jest absurdalne. Więc bazowałem na różnych rekomendacjach, a to była loteria. Wie pan, skąd płynęły napaści? Mogę się tylko domyślać. Tylko w styczniu i lutym minister Omeljan udzielił kilkudziesięciu wywiadów, praktycznie każdego dnia był w jakiejś telewizji, w radiu, opowiadając, jaki Balczun jest zły. Doświadczyłem permanentnego ataku, zleconej, sfinansowanej kampanii czarnego piaru, obelg, kłamstw, żeby mnie Ukraińcom obrzydzić, pokazywać, że już gorzej Ukraina trafić nie mogła. Czym się pan naraził ministrowi? Chyba tym, że chciałem pracować i zarządzać firmą, która przecież od grudnia 2015