Cypr wciąż podzielony

Dwie równoległe do siebie linie zasieków ciągną się przez 180 km, przecinając Cypr na pół. Fragmentami przybierają postać muru albo zapór z beczek i worków z piachem, którymi obudowano budki kontroli granicznej. Pomiędzy nimi pas ziemi niczyjej, szerokości od trzech metrów do siedmiu kilometrów. To tzw. strefa buforowa ONZ, oddzielająca Republikę Cypryjską od nieuznawanej przez świat Tureckiej Republiki Cypru Północnego. Nazywana niekiedy współczesnym murem berlińskim, od ponad 40 lat stanowi dojmujący symbol podziału wyspy. Jej teren to wymarła strefa, zdominowana przez szkielety opustoszałych, popadających w ruinę budynków, których strzegą żołnierze sił pokojowych ONZ. Tę właśnie przestrzeń na miejsce działań obrali sobie aktywiści działający na rzecz zjednoczenia Cypru. Koniec z czekaniem na decyzje polityków – deklarują. I pociągają za sobą ludzi z obu części podzielonej wyspy. Zielona linia Greccy pogranicznicy na punkcie kontroli w Nikozji, stolicy Cypru, pytają: – Długo zostaniesz na terenach okupowanych? Tak w Republice Cypryjskiej mówi się na drugą część wyspy. To ok. 37 proc. terytorium Cypru, zajęte przez turecką armię w 1974 r., w odpowiedzi na próbę aneksji wyspy przez rządzącą Grecją juntę tzw. czarnych pułkowników. Niepodległość samozwańczej republiki, ogłoszoną niespełna dziesięć lat później, uznała tylko Turcja, która do dziś bardzo silnie ją wspiera, politycznie i finansowo. Sama strefa buforowa została wytyczona jeszcze przed turecką inwazją. W 1964 r. gen. Peter Young, dowódca stacjonujących na Cyprze brytyjskich sił pokojowych, wyrysował ją na mapie zielonym ołówkiem. Dlatego nazywana jest zieloną linią. Ustanowiono ją, by powstrzymać walki pomiędzy cypryjskimi Turkami i Grekami, którzy po uzyskaniu przez wyspę niepodległości od Wielkiej Brytanii w 1960 r. rzucili się sobie do gardeł. Po tureckiej inwazji została rozszerzona, co usankcjonowano na konferencji ministrów spraw zagranicznych Grecji, Turcji i Wielkiej Brytanii w Genewie. Cypryjscy Grecy uciekli na południe wyspy, a Turcy na północ, choć od pokoleń żyli obok siebie w tych samych wioskach. Cypr podzielił się na dwa obce sobie światy, pomiędzy którymi do 2003 r. nie było żadnych punktów stycznych – granica pozostawała zamknięta, a o tym, co dzieje się po jej drugiej stronie, informowała jedynie oficjalna propaganda. Od tego czasu wiele się zmieniło. Obecnie, by przekroczyć zieloną linię, wystarczy okazać paszport na jednym z wielu punktów kontroli granicznej. Sama strefa buforowa pozostała jednak niezmieniona. Przynajmniej na pierwszy rzut oka. Rewolta na chodnikach Na całej długości chodnika przy ul. Ledra, na głównym przejściu granicznym w Nikozji, wciąż widać ślady po wysprejowanych na asfalcie hasłach. „Granice istnieją tylko w naszych głowach”, „Cypr jest jeden”, „Wojna się skończyła”, „Żadnych armii”. Obok kolorowych sloganów narysowano pacyfki. To pozostałości po obchodach święta synchronizacji czasu, które odbyło się w nocy z 25 na 26 marca. Choć nie ma go oficjalnie w kalendarzu Cypryjczyków, nie ulega wątpliwości, że w przyszłym roku będzie obchodzone równie hucznie. Jego powstanie wiąże się z zeszłoroczną decyzją Turcji o przejściu na stały czas letni. Północny Cypr podążył śladem Ankary – kiedy na jesieni 2016 r. Republika Cypryjska przestawiła wskazówki zegara o godzinę do przodu, samozwańcza republika na północy tego nie zrobiła. Skutki były szczególnie odczuwalne w Nikozji, „ostatniej podzielonej stolicy Europy”, jak określa ją napis nad głównym checkpointem w samym sercu miasta. Miasto, przecięte na pół strefą buforową, podzielił także czas. – Mieszkam w części greckiej, ale do pracy jeżdżę do części tureckiej. Codziennie rano po przekroczeniu granicy musiałam przestawiać zegarek o godzinę do tyłu, a wracając po południu do domu, z powrotem do przodu. Oszaleć można. W końcu kupiłam sobie drugi zegarek – opowiada Tanur, cypryjska Turczynka, w kawiarni o nazwie Mur Berliński. Jedna ze ścian lokalu przylega do zasieków strefy buforowej. To typowy widok dla centrum Nikozji, gdzie klienci knajpek opierają się plecami o barykady z worków z piachem, z drutami kolczastymi nad głowami. – Nieustannie wyśmiewaliśmy ten absurd różnicy czasu. Na przykład dwa razy obchodząc sylwestra – kontynuuje Tanur. – Kiedy na wiosnę Republika Cypryjska zmieniała czas na letni, znów zebraliśmy się w strefie buforowej, by świętować synchronizację czasu. Wtedy też wypisaliśmy na chodniku te wszystkie hasła zjednoczeniowe. Park Zjednoczonego Cypru „Zdemilitaryzowany, zjednoczony Cypr” – odsprejowane od szablonów napisy można dostrzec na wielu budynkach w okolicy kawiarni. Kilkadziesiąt metrów dalej wielki mural: „Zburzcie ten mur”. To zapowiedzi manifestacji na rzecz zniesienia strefy buforowej i odzyskania tej przestrzeni dla lokalnej społeczności. Demonstracja odbywa się co roku pod nazwą Demilitaryzacja Cypru. Turcy i Grecy ramię w ramię puszczają wtedy nad zasiekami latawce i czołgi z kolorowych balonów, grają nad drutami w siatkówkę. – W tym roku poszliśmy jeszcze dalej: po prostu przecięliśmy druty kolczaste i łańcuch bramy broniącej dostępu do jednego ze skwerów leżących w strefie buforowej – opowiada Erman Dolmacı, jeden z aktywistów. – Zaczęliśmy na nim tańczyć, śpiewać, skandować hasła zjednoczenia. Momentalnie zebrali się żołnierze ONZ. Nie interweniowali, jedynie próbowali nas przekonać, żebyśmy opuścili teren. Aktywiści szybko wrócili, tym razem z kocami, koszami piknikowymi i muzyką płynącą z głośników. – Zakładamy tu Park Zjednoczonego Cypru – oznajmili. Za jego symbol obrali rysunek drzewa z zaciśniętą pięścią zamiast konarów. Wiedzą, że zanim park zaistnieje nie tylko w sferze deklaratywnej, czeka ich jeszcze długa walka. Po pierwsze: okupuj Jak zaczęła się ta cała zjednoczeniowa partyzantka? W październiku 2011 r. cypryjscy Turcy i Grecy, kilkadziesiąt osób, rozbili namioty w strefie buforowej w Nikozji, przestrzeni, którą codziennie przekraczają tysiące turystów wybierających się na zwiedzanie drugiej części podzielonego miasta. Zdezorientowanym wycieczkowiczom rozdawali manifest, w którym tłumaczyli: po pierwsze, żądają zjednoczenia wyspy, po drugie, chcą wszystkim uświadomić, że problem Cypru jest jednym z wielu symptomów choroby trawiącej system globalny. Swój ruch nazwali Occupy Buffer Zone. To było oczywiste odniesienie do Occupy Wall Street, manifestacji, które wybuchły miesiąc wcześniej w Nowym Jorku w proteście przeciw wszechwładzy banków i korporacji. Miasteczko namiotowe w strefie buforowej istniało do czerwca 2012 r. Aktywiści sami je zwinęli. Ale Occupy Buffer Zone działa nadal. Członkowie ruchu organizują w strefie buforowej łańcuchy ludzkie (przedstawiciele społeczności greckiej i tureckiej demonstracyjnie trzymają się za ręce), odczyty poezji o tematyce podziału w trzech językach (greckim, tureckim i angielskim), a nawet akcje zmiany nazw ulic – oklejają tabliczki paskami z nazwiskami osób, które walczyły o zjednoczenie Cypru. Przede wszystkim zaś skrzykują ludzi na demonstracje, na których domagają się od przywódców dwóch społeczności, by nie porzucali rozmów w sprawie zjednoczenia. Prowadzone od 1974 r. negocjacje są co rusz przerywane i wznawiane, nie przynosząc wielu konkretnych rezultatów. Ostatnia ich runda, z udziałem lidera Turków Cypryjskich Mustafy Akıncıego i prezydenta Republiki Cypryjskiej Nicosa Anastasiadesa w szwajcarskiej Crans Montanie, załamała się na początku lipca 2017 r. Lotnisko, którego nie ma Terminale z powybijanymi oknami, połamane krzesełka w poczekalniach, wytarty szyld sklepu wolnocłowego, a przed budynkiem mocno nadgryziony przez rdzę samolot pasażerski – to obraz lotniska, o którym świat dawno zapomniał. Położone 8 km na zachód od Nikozji, przed turecką interwencją było głównym portem lotniczym Cypru. Od 1