Rodrigo Duterte – naczelnik Filipin

Podbił Filipiny jak kiedyś Hiszpanie. Całkowicie zdominował. Ustala agendę, porządek, przekaz dnia. On – i długo, długo nic. Tryska frazami, gotowymi cytatami. Codziennie w mediach, na forach w internecie nowa opowieść: na kogo się wkurzył, co właśnie powiedział Duterte. Na przykład teraz o swoim synu, który zeznaje przed senatem, razem z zięciem prezydenta, w kłopotliwej sprawie przemytu narkotyków za 125 mln dol. „Jeśli jest winien, to go zabiję” – rzuca prezydent. Jęk wydają obrońcy praw człowieka, obruszają się biskupi, a ludziom się podoba: srogi, ale sprawiedliwy. Później zapracowany rzecznik tłumaczy dziennikarzom, którzy już zdążyli wysłać depesze, że słów prezydenta nie należy rozumieć literalnie. Cała Manila stoi w słynnych korkach godzinami, samochód za samochodem – i słucha radia. Prezydent obiecał, że rozwiąże i ten problem, ale w to akurat nikt nie wierzy. Poza tym prezydent też stoi w korkach. Podczas wizyty papieża Franciszka były tak ogromne, że już nie wytrzymał: „Niech ten sukinsyn wraca wreszcie do siebie” – powiedział o papieżu. Potem jednak przeprosił. „Sukinsynem” nazwany został też publicznie Obama, co akurat spodobało się nowemu prezydentowi w Białym Domu, miłośnikowi Duterte. Uczeni z Oxfordu to tylko „głupie gnojki”. Obiecywał, że nie będzie już przeklinał. A było to tak: prezydent wracał z Japonii, otoczenie drzemało, wtedy usłyszał wyraźny głos z góry: „Jeśli nie przestaniesz przeklinać, samolot spadnie na ziemię” – opowiadał po lądowaniu na konferencji prasowej. Obiecał, ale długo nie wytrzymał. W radiu dyskusja o przesłuchaniu syna prezydenta. Senator Trillanes (wrócimy do tej postaci) poinformował, że Paolo Duterte ma na obojczyku wytatuowanego smoka, co by potwierdzało przynależność do chińskich gangsterskich triad. Triady, wiadomo, szmuglują na Filipiny narkotyki, koło się zamyka. W radiu spór: czy po tatuażu można rozpoznać przynależność do konkretnej triady? Ekspert: tak, Amerykanie z DEA mogliby zbadać układ tajnych kropek. Jak kłopot, to zawsze Ameryka, podczas walki z dżihadystami z ISIS w okupowanym mieście Marawi dostarczyli superskutecznego elektronicznego zwiadu. Ale tu nie pomogą. Przesłuchiwany Paolo nie zgadza się na zdjęcie koszuli. Za to na konferencji pokazuje swój tatuaż prezydent, różę na przedramieniu, w kontekście: nie ma co się czepiać, każdy ma coś wytatuowane. 72-letni prezydent często mówi o zabijaniu. Podczas inauguracji, w czerwcu 2016 r., w ramach „krucjaty o lepsze i jaśniejsze jutro” obiecał 100 tys. zabitych bandytów i ćpunów w sześć miesięcy prezydentury. Już następnego dnia policja zabiła czterech narkomanów i drobnych handlarzy, jak podano: przy próbie ucieczki, następnego – 14, a potem już poleciało. Rekordem było 90 ofiar z rąk policji podczas jednego weekendu w sierpniu tego roku, takich, co mieli uciekać albo stawiać zbrojny opór. Czyli spełniali kryteria wyznaczone przez prezydenta, który wezwał narkoprzestępców, aby nie czekając, sami zgłaszali się na policję, a obywateli posiadających broń – by uczestniczyli na własną rękę w operacji czyszczenia terenu. W kolejnej tyradzie Duterte mówił już o 3 mln użytkowników narkotyków „do zarżnięcia” i porównywał się do Hitlera, wspominając zagładę Żydów. Dotychczas opowiadał rozmaite rzeczy bez najmniejszych konsekwencji. Również o własnym zabijaniu. Miał w młodości „chyba” zabić kolegę podczas bójki na plaży, już jako mer Davao zrzucił, jak opowiadał, barona narkotykowego z helikoptera. A ostatnio – mimo ostrzeżeń nowego rzecznika, wygadanego adwokata od praw człowieka, aby pohamował takie rewelacje – znów chlapnął sam z siebie podczas pobytu w Wietnamie, że zabił trzech ludzi. (Przejęzyczył się – wyjaśniał później rzecznik). Pistolet nosi przy sobie od 15. roku życia (przywiązanie do broni, również jako sposobu rozwiązywania spraw, jest tutaj dosyć powszechne). Teraz na konferencji podwinął marynarkę i pokazał spluwę za pasem. „To na wypadek, gdybyśmy mieli stanąć twarzą w twarz z Trillanesem” – wyjaśnił dziennikarzom. „To, że senator Trillanes ciągle żyje, jest najlepszym dowodem, że prezydent nie jest mordercą” – tłumaczyła w jednym z rzadkich wystąpień publicznych jego partnerka Moneyled Avanceńa (wątek senatora jeszcze powróci). 1. To było dostatnie życie. Ojciec, Vincente Duterte, ambitny polityk, był gubernatorem prowincji Davao, na dużej wyspie Mindanao, na południu kraju. Południe zawsze było ubogie i lekko pogardzane przez rozwiniętą Północ, z Manilą na czele. Rodrigo był najstarszy z pięciorga rodzeństwa, domem rządziła twardą ręką matka. Był bity w dzieciństwie (opowiada brat Emmanuel), Soledad w wychowaniu synów używała pejczyka tak skwapliwie, że aż się zużył. Jezuici w szkole karali trzcinką. Jednemu oblał białą sutannę atramentem, został zawieszony. Dopiero w 2015 r. wyznał, że był u jezuitów molestowany przez amerykańskiego księdza Marka Falveya. Jezuici zapłacili 16 mln dol. odszkodowania dziewięciu ofiarom Falveya z Kalifornii. W Davao nie spotkały go żadne konsekwencje. Rodrigo, Roa, był krnąbrny i wcześnie chuliganił z kolegami. Kiedy miał 16 lat, uczył się latać awionetką, chciał się popisać i zawadził o dach rodzinnego domu. Przeżył, ale po wypadku samochodowym dwa dni przeleżał w śpiączce. Próbował narkotyków; sam przyznał, wszyscy próbowali. Był kobieciarzem – i mizoginem, jedno i drugie mu pozostało. I często wpadał w tarapaty. Ojciec poradził, że powinien zostać adwokatem i sam się bronić, oszczędzi na honorariach. Poszedł na prawo i został prokuratorem w Davao. Davao to była kwintesencja Dzikiego Południa, stolica morderstw, jak mówiono w Manili. Bandytyzm, porachunki klanowe, komunistyczna partyzantka i budzący się zbrojny separatyzm muzułmański, szybko rosnący biznes narkotykowy. W 1988 r. wystartował w wyborach na mera, od tej pory nie przegrał już żadnych, z prezydenckimi włącznie. Był „szeryfem z Davao”, „Duterte Harrym”, „Mścicielem” przez prawie trzy dekady. Tu narodziła się legenda, że zastał Davao okupowane przez bandytów, a zostawił jako „najbezpieczniejsze miasto Filipin”. Kiedy dziennikarze ruszyli tutaj szukać korzeni, natrafiali na piękne opowieści. Duterte na motorze przemierza wieczorami ulice miasta, osobiście wymierzając sprawiedliwość. Duterte – to już jego własna opowieść – każe cudzoziemcowi, pod lufą przystawioną do skroni, zjeść peta wyrzuconego na ulicę. Zakaz palenia wprowadzono tu pioniersko (a teraz wdrażany jest w całych Filipinach). Albo prosi bogatych sąsiadów: jak się wam zepsuje ten wielki telewizor, nie wyrzucajcie, ja go sobie naprawię. Albo przywozi siedem telewizorów dzieciom do kliniki onkologicznej, bo dowiedział się, że nie mają. Albo wyciąga plik banknotów i rozdaje dzieciom na ulicy. Zawsze trzyma taki plik w kieszeni. 2. Leila De Lima, 58 lat, z dobrego domu, ojciec profesor prawa, studiowała kilka lat później na tym samym wydziale co Duterte, skończyła z pierwszą lokatą. W 2008 r. została szefową rządowej Komisji Praw Człowieka. Wtedy też powstał raport ONZ o eksplozji pozasądowych zabójstw na Filipinach, ze wzmianką o Davao. Extrajudicial killings, w skrócie ek – jak się je tu sucho nazywa – to zwykłe samosądy, zabójstwa na własną rękę. Ek z Davao wyglądały bliźniaczo podobnie. Przeważnie o zmroku, dwóch zamaskowanych napastników na motorku, nóż albo pistolet – zabijają i znikają. Ofiary: lokalni dilerzy, drobni bandyci, bezdomne dzieci. Takich przypadków doliczono się w Davao tysiące. Zaalarmowana De Lima powołała komisję i przez kilka miesięcy prowadziła dochodzenie w Davao. Wychodziło, że to zorganizowana akcja, za którą stoi miejscowa policja. Przed komisją stanął też mer Duterte. Nigdy wcześniej o nim nie słyszała. Jak wspomina De Lima, bardzo na niego nakrzyczała, a mer stulił uszy po sobie. Wtedy jakoś wszystko rozeszło się po kościach. Ich losy znów się skrzyżowały w 2016 r. Jeszcze niedawno nikomu nieznany debiutant Duterte prowadził niezwykle skuteczną kampanię prezydencką. Pod hasłem walki z elitami i ich korupcją, przywrócenia ludziom poczucia bezpieczeństwa, ustanowienia pokoju na swojej wyspie Mindanao, gdzie sytuacja z czasem znacznie się zaostrzyła, a muzułmański separatyzm zamienił się w wojnę domową. Obiecywał rozprawę z narkomanami i handlarzami, odbudowę dumy narodowej i wizerunku kraju. Uyżwał slangu, jak zwykli ludzie, nosił rozpięte koszule, tryskał żywiołową energią – i mówił, mówił, mówił. Obiecywał i nigdzie nie widział przeszkód i problemów. Szło mu dobrze, bo jego słowa trafiały na podatny grunt. Filipiny przez trzy dekady po upadku dyktatury Marcosa, owszem, chwalone były za demokrację w morzu lokalnych despocji, ale miała ona charakter elitarny. Polityką i biznesem rządzi tu kilka rodzin, role są przypisane. Mimo solidnego gospodarczego wzrostu i w przeciwieństwie do sąsiadów – Indonezji i Tajlandii – nie powstało tu nic pośrodku, żadna istotna klasa średnia. Bogaci są bogatsi, a biedni nie mogą się wyrwać z biedy. No i wiadomo, korupcja. Miło było usłyszeć, że może być inaczej. Wystarczy oddać głos na Duterte. W starciu ze sprawną i bogatą maszyną partyjną antyestablishmentowy Duterte wydawał się bez szans. Ale umiał wykorzystać moc mediów społecznościowych, fałszywych oskarżeń, przekręconych faktów i łatwych obietnic. Odkrył na własny użytek, że nie ma lepszych narzędzi dla populisty niż internet i fake newsy. Nikomu specjalnie nie przeszkadzało, że niby antyelitarny Duterte dorastał w gubernatorskim pałacu, że niby walczący z nepotyzmem usadowił córkę jako mera, a syna jako wicemera Davao, zaś niby walczący z korupcją sam ma sporo za uszami. Obydwoje wygrali: Leila De Lima została senatorką, a Rodrigo Duterte w pięcioosobowej stawce dostał 38 proc. głosów i został najbardziej niespodziewanym prezydentem w dziejach Filipin. Wkrótce po inauguracji prezydentury ruszyła fala ek, wyglądających na znajome z Davao, a De Lima, na czele senackiego Komitetu Sprawiedliwości i Praw Człowieka, wznowiła wątki starych dochodzeń i dołożyła wszystkie nowe. Duterte obiecał, że ta kobieta „zgnije w więzieniu”. Wkrótce pojawiło się oskarżenie, że... jej kampanię sfinansowały łapówki za przyzwolenie na sprzedaż narkotyków w najlepiej strzeżonym więzieniu w Manili. Mocno absurdalne, ale poparte zeznaniami. Świadkiem koronnym został jej wieloletni kierowca i ochroniarz, z którym po swoim rozwodzie była związana. Związek dawno się rozpadł. Duterte ogłosił, że ma nagrania, jak uprawiają seks, które „pozbawiają go apetytu”, i radził De Limie, „żeby się powiesiła”. Ruszyła kampania internetowa #arrestDeLima. W lutym senator została zatrzymana. Budżet senackiego Komitetu Sprawiedliwości został karnie obcięty do 1 tys. peso (70 zł). Tyle kosztuje gram shabu. „Oni bronią bandytów, to niech im płacą bandyci” – argumentował spiker Izby Pantaleon Alvarez. 3. Jasne, że narkomania to wielki problem Filipin. Głównie chodzi o shabu, krystaliczną metamfetaminę, pochodzącą z Chin i z domowej produkcji, stosunkowo tanią i powszechnie dostępną, zwłaszcza na społecznych nizinach, używaną przez klubowiczów i kierowców ciężarówek, bo daje kopa. Ale ma fatalne skutki uboczne i mocno uzależnia. Nie stać cię, to zajmujesz się drobną dilerką: rozprowadzasz, masz działkę dla siebie. Nie jest wielką tajemnicą, że lokalna policja była częścią układu. Toleruje za łapówki, handluje przejętym shabu. Na początku Duterte ogłosił listę 150 osobistości zamieszanych w narkotyki, było na niej pięciu generałów policji. Kiedy ruszyła prezydencka wojna, układ implodował. Policjanci mieli tylko przeprowadzać tokhang, rozmowy ostrzegawcze. Ale potrzebne były szybkie wyniki, więc otwierali ogień. Później fabrykowali dowody. Ze strachu wykańczali swoich informatorów, rekrutowali zabójców, uczestniczyli w porachunkach gangów, sami załatwiali swoje (co ujawniały późniejsze dochodzenia). To były głównie nocne rajdy i głównie w złych dzielnicach, operacja, która wymknęła się spod kontroli. Takich zastrzelonych przez policję było prawie 4 tys., również zupełnie przypadkowe ofiary, dzieci. Do tego doszło kilka tysięcy ek, morderstw dokonanych przez nieznanych sprawców. Rano znajdowano zwłoki: głowa owinięta taśmą, obok ostrzegawczy napis na tekturce: huvag tularan, „nie bądźcie tacy jak on”, albo podobny. Wyglądało to na akcję zorganizowaną. Trzy kamienie zatrzymały tę lawinę. W styczniu został porwany dla okupu, pod zmyślonym narkotykowym pretekstem, potem przetrzymywany na posterunku i zabity południowokoreański biznesmen Jee Ick-Joo. Duterte ogłosił, że „policja przeżarta jest korupcją aż do kości”. Operacja przyhamowała, ale w marcu ruszyła ze zdwojoną siłą, pod kryptonimem „Przeładowana broń”. A w sierpniu, we wspomniany re