Indie: biznes miłości

Blisko 100 mln dol. – tyle kosztowało niedawne wesele 27-letniej Ishy Ambani, córki najbogatszego człowieka Azji. Mukesh Ambani jest właścicielem grupy firm Reliance Industries, prowadzących działalność tak rozległą, że bez nich Indie ogarnąłby paraliż. Aż 4 mln z budżetu wesela otrzymała Beyoncé za taniec i wykonanie kilku piosenek, w tym nieodzownej „Crazy in Love” (ang. „Zakochana do szaleństwa”). Amerykańska wokalistka wystąpiła w jednym z pałaców Udajpuru, miasta maharadżów w baśniowym Radżastanie. Weselna mania wzięła się właśnie z tej pustynnej prowincji, zamieszkanej niegdyś przez rody królewskie. Dla maharadżów związki małżeńskie własnych dzieci były symbolem potwierdzającym strategiczne sojusze. Teraz, w gwałtownie rozwijających się Indiach, do tych „starych pieniędzy” dołączają nowe fortuny. Każdy, kto ma jakikolwiek majątek, chce się pokazać i piąć w stromej hierarchii. Im niżej na tej drabinie, tym częściej weselom towarzyszy tandeta i estetyczna wulgarność. Ale tego dnia dla rodzin liczy się tylko, by błyszczeć. Sam ślub i główne przyjęcie weselne panny Ambani odbyło się w Bombaju, zagłębiu miliarderów. W rezydencji Mukesha – Antilli, obsługiwanej na co dzień przez 600 służących i uznawanej za jeden z najdroższych domów świata. Na uroczystość przyjechały sławy kina, krykieta oraz Hillary Clinton, przyjaciółka rodziny od blisko 20 lat. Zagraniczni goście uświetniają każde wesele – nawet przypadkowy białoskóry turysta może liczyć na nagłe zaproszenie, bo swą obecnością przyniesie prestiż i cenioną w takim dniu pomyślność. Hindusi najchętniej sprosiliby na wesela cały świat. I wielu tak robi. Na śluby dalekich kuzynów podróżują wystrojone wielopokoleniowe rody, zmuszone rezerwować w tym celu kilka przedziałów w pociągu oraz prawie dwa tygodnie wolnego, bo sama podróż zajmuje kilka dni, a świętowanie – cały tydzień. Normą są przyjęcia liczące kilkuset gości. Każdego z nich trzeba przenocować, nakarmić, zapewnić mu dobry nastrój i rozrywkę, o których będzie rozprawiać przez wiele miesięcy, podbijając notowania rodziny. Beyoncé wcale nie jest rekordzistką. W 2011 r. gażę za weselny występ wynoszącą 5 mln dol. otrzymała Jennifer Lopez, a gości na przyjęciu było... 6 tys. Tamten ślub zaczął się w Hajdarabadzie. Za mąż wychodziła Mallika Reddy, także córka potentata – szefa Indu Group. Uroczystości trwały pięć dni, wśród zaproszonych był najsłynniejszy w dziejach gwiazdor Bollywood – Amitabh Bachchan, zaś na wesele w New Delhi przyjechał ówczesny premier – Manmohan Singh. Sezon ślubów Rynek weselny nad Gangesem wyceniany jest przez KPMG na ponad 40 mld dol. rocznie, rośnie około 30 proc. w skali roku i zaraz przeskoczy rynek amerykański. Jest także, według indyjskich ekonomistów, całkowicie odporny na recesję, podobnie jak krykiet oraz kino Bollywood. Ten sektor usług jest w dużej mierze nieformalny – tworzą go dziesiątki tysięcy firm i podwykonawców działających często w szarej strefie i rozliczających się głównie w gotówce. Dopiero od niedawna w biznes weselny wkraczają gigantyczne agencje specjalizujące się w organizacji wydarzeń (koncertów, targów) oraz firmy zapewniające obecność aktorów, muzyków, gwiazd mediów i sportu. W sezonie ślubów, od jesieni do wiosny, niebotyczne kwoty zarabiają też dostawcy wąsko rozumianych usług matrymonialnych, jak swaci (oraz będące ich nowoczesną odmianą serwisy – Shaadi.com, Matrimonials.com) czy wedding-plannerzy, czyli menedżerowie organizujący scenariusz celebracji i koordynujący ich przebieg (ich prowizja wynosi około 10–15 proc. wartości ślubu i wesela). Za każdym ślubem i towarzyszącymi mu ceremoniami stoją setki, a czasem tysiące wykonawców pomniejszych usług, od braminów odprawiających pudźe (ofiary religijne i modły), przez kwiaciarzy plotących specjalne girlandy, makijażystów zdobiących stopy i ramiona panny młodej wyrafinowanymi wzorami z ziołowej henny, choreografów i hotelarzy, po kierowców i budowniczych stawiających pandele (lekkie konstrukcje przypominające namioty) oraz rzemieślników, którzy je ozdabiają i malują. Weselne szaleństwo wydaje się przekraczać nie tylko granice rozsądku, ale też przyzwoitości, bo połowa obywateli Indii tkwi w ubóstwie, nie ma dostępu do wody bieżącej. Mimo to ślubny balon będzie tylko puchł. Powody są dwa. Po pierwsze, w 2020 r. połowa Hindusów będzie mieć nie więcej niż 29 lat, wtedy staną się najmłodszym społeczeństwem świata. Już teraz zawierają 10 mln ślubów rocznie. Po drugie, Hindusi stają się zamożniejsi, a śluby są dla nich najważniejszą i niepowtarzalną okazją do zamanifestowania swego statusu. Mimo obyczajowej liberalizacji małżeństwo ma wciąż w Indiach niewiele wspólnego z uczuciami. Co prawda w średnich i większych miastach częściej dziś spotyka się tzw. małżeństwa z miłości (małżonkowie sami się sobie spodobali i sami dokonali wyboru), to wciąż w większości przypadków potrzebne jest porozumienie rodzin i przychylny horoskop. Dominującym modelem są małżeństwa aranżowane: młodzi poznają się w dniu ślubu lub spotykają kilka razy wcześniej, pod okiem krewnych, którzy zdecydowali za nich. W najzamożniejszych rodach nikt nie zaryzykuje innego rozwiązania. Chodzi o to, aby znaleźć dwoje ludzi „odpowiadających sobie” potencjałem ekonomicznym i statusem społecznym. Później są negocjacje: ustalanie przebiegu ceremoniału i podziału kosztów, ale przede wszystkim przyszłej ekonomii obu „obozów”. Małżeństwa umacniają pozycję biznesową rodzin, pozwalają też na prowadzenie wspólnych interesów, no i same w sobie stanowią kluczową inwestycję. Przeciętnie Hindus wydaje na własny ślub aż 20 proc. życiowych dochodów! To jedyny moment, w którym nie oszczędzają nawet najubożsi. Biorą pożyczki, często zadłużając się na dekady. Od procesji słoni, pochodów śnieżnobiałych koni, fajerwerków rozświetlających całe dzielnice, przez orkiestry, armie florystów, muzyków i kucharzy, występy akrobatów i tancerzy, aż po stroje szyte na zamówienie... Podczas wystawnych przyjęć i fet królują duchy nowych Indii – materializują się niebotyczne ambicje. Ale wydane w te kilka dni pieniądze mają też zaskakująco namacalny i mierzalny efekt. Co roku w całym kraju na potrzeby samych ślubów sprzedaje się 400 ton złota. Wspomniany ród Ambanich jest poza finansowym zasięgiem, ale nową normą wśród bogatych rodzin są śluby za 1–2 mln dol. Klasa średnia wydaje średnio pół miliona dolarów. Aż 60 proc. tego budżetu stanowi zakup złotego kruszcu i kamieni szlachetnych – tradycyjnej biżuterii, w większości nigdy później nieużywanej (tylko kobiety noszą naszyjnik z poprzeczną belką na znak bycia zamężną). Potężną część wydatków pochłaniają zdobione i haftowane stroje. A ubrać należy nie tylko parę młodą, która zmienia kreacje nawet 25 razy w czasie uroczystości. Są jeszcze rodzice i bliscy krewni – cały strojny pochód będący żywą manifestacją obfitości. Ceremoniał jest wymagający i wyczerpujący. Otwierają go popisowe zaręczyny, wesele poprzedza kilka dni celebracji, np. występów i widowisk. Sam ślub wśród wyznawców hinduizmu składa się z kilku rytuałów, najczęściej powtarzają się trzy – przekazanie panny młodej przyszłemu mężowi przez ojca (połączenie dłoni), przyjście po dziewczynę do rodzinnego domu przez pana młodego (tu przydają się słonie, konie, helikoptery, bębniarze, tańczące hermafrodyty), a następnie złożenie ślubów wobec świętego ognia. Ta ostatnia część – saptapadi – jest kluczowa i wskazana w ustawie Hindu Marriage Act z 1955 r. regulującej zawieranie małżeństw przez wyznawców hinduizmu, buddyzmu, sikhizmu oraz dźinizmu. Saptapadi to siedem okrążeń wokół świętego ognia, symbolizującego boga Agni, które małżonkowie wykonują ze złączonymi dłońmi, wypowiadając wzajemne przysięgi w sanskrycie. Wraz z zamknięciem siódmego okrążenia małżeństwo zostaje zawarte. Świadkami tego zdarzenia są na ogół tylko najbliżsi. Potem przychodzi czas na świętowanie w szerokim gronie. Śluby wyjazdowe Zupełnie nową kategorią wydatków są podróże. Wśród wyższej klasy średniej modne są ostatnio tzw. śluby wyjazdowe. Do zaślubin albo wesela dochodzi w pięknych okolicznościach – na plażach w Goa, w pałacach Radżastanu, podczas rejsów statkami. Wtedy budżet uwzględnia też koszty przejazdu lub przelotu całego orszaku. Te śluby modne są szczególnie wśród indyjskiej diaspory żyjącej np. w USA, Europie czy Australii, organizującej wesela w Indiach. Jednocześnie wśród zamożnych Hindusów zaczyna kie