Archiwum Polityki

Utajnione ankiety

Podczas gdy władze PRL bezgranicznie wierzyły w doniesienia SB, w Polsce działał malutki, bardzo skromny wywiad, który dostarczał lepsze raporty o nastrojach społecznych niż wszyscy tajni informatorzy razem wzięci. Ale go nie słuchano.
Polityka

Socjologia była przez stalinizm wyklęta jako nauka z gruntu burżuazyjna. Dlatego 1953 r. nie był najlepszym czasem, aby w prywatnych mieszkaniach organizować seminaria o zachodnich metodach socjologicznych. Przekonała się o tym grupa młodszych pracowników naukowych z Uniwersytetu Warszawskiego i Polskiej Akademii Nauk. W październiku 1953 r. UB zwinęła ich w jeden dzień. Wśród aresztowanych był Zygmunt Skórzyński, który wspomina: – Prawdopodobnie szykowano wtedy jakiś pokazowy proces. Zabrakło jednak dowodów i wypuszczono nas. Wobec niektórych UB jednak stosował wymyślne szykany: wzywano na rozmowy, przesłuchania, były próby werbunku.

Szczególnie dokuczliwe były te represje wobec Czesława Czapowa, który w końcu prosił o pomoc zarówno episkopat jak i Stowarzyszenie PAX. Kiedy i to nic nie dało, podjął dramatyczny krok. W listach do UB i do PAX powiadomił, że nie był już w stanie wytrzymać presji i zapowiedział samobójstwo – podając dokładny czas i miejsce. Skórzyński: – O wyznaczonej godzinie na brzegu pewnego jeziora na Mazurach zjechały się dwie kolumny samochodów – jedna z UB, druga z PAX. Przy wodzie leżały ubrania i osobiste przedmioty Czapowa. Ciała nie znaleziono.

Tylko kilku wtajemniczonych przyjaciół wiedziało, że Czapów upozorował samobójstwo. Ukrył się najpierw u swojej kuzynki w Warszawie, potem wyjechał na Dolny Śląsk, gdzie tak zmienił swój wygląd, że nawet starzy znajomi nie rozpoznali go na ulicy.

Na fali odwilży, zimą 1955–56 r., Czapów się ujawnił, korzystając z amnestii. Poszedł do warszawskiego Komitetu Wojewódzkiego PZPR i poprosił o skierowanie do pracy. Odesłano go do biura listów w Polskim Radiu. W ten sposób niedoszła ofiara peerelowskich służb specjalnych stała się współzałożycielem pierwszego białego wywiadu w Europie Środkowo-Wschodniej.

Pomocnik Historyczny Nr 2/2008 (90058) z dnia 16.08.2008; Pomocnik Historyczny; s. 38
Reklama