Archiwum Polityki

Gorycz raju

W Ameryce ukazała się długo oczekiwana powieść Susan Sontag „In America”, opowiadająca o pięknej polskiej aktorce końca XIX w., która tworzy w Kalifornii krainę utopii. Choć w książce mamy wiele skojarzeń z Heleną Modrzejewską, nie jest to jej monografia. Raczej studium psychologiczne kobiety o wybujałych ambicjach, napisane przez feministkę, lecz traktujące feminizm z lekkim przymrużeniem oka.

Bohaterka powieści porzuca swój ojczysty kraj znajdujący się pod rosyjskim zaborem i postanawia szukać krainy utopii po drugiej stronie Atlantyku. W pogoni za ziemskim rajem, za republiką ludzi wolnych i równych wobec siebie, dociera aż do Kalifornii. Swą wizję wspólnoty buduje na modnych wówczas teoriach socjalizmu utopijnego Charlesa Fouriera i jego anarchizującej koncepcji idealnego ustroju.

W podróż zabiera grupę polskich intelektualistów, którzy traktują ją nie tylko jako przewodnika, ale wręcz guru. Ciekawe, że polska elita została tu pokazana nie jako krąg ludzi o przesadnie wybujałym mniemaniu o sobie, nie jako samozwańcza elita prowincjonalnego (i nieistniejącego) państwa, ale elita na miarę europejską. Można nawet odnieść wrażenie, że Polacy zostali tu potraktowani wręcz zbyt łaskawie – ich podróży nie towarzyszą swary, kłótnie i rozdzieranie szat, tak charakterystyczne dla emigracji tamtego okresu.

Aktorka po prostu swym wdziękiem i obietnicami lepszego życia zamieniła ich w pokorne stado. A jako że jest kobietą piękną, w mężczyznach wyzwala gorące uczucia. Oni sami przyznają, że „nie mogliby być nigdzie indziej na ziemi niż przy niej, postępując zgodnie z jej wolą”. Dotyczy to szczególnie Ryszarda – młodego dziennikarza i początkującego pisarza, który zadurzył się w aktorce jeszcze w Polsce. W związku z tym pojawia się – tak charakterystyczny dla twórczości Sontag – motyw trójkąta. Aktorka nie jest bowiem panną, ale mężatką, której jednak małżeństwo zbyt nie krępuje. Niemniej ceni męża za to, że nie jest zaborczym samcem, ale wyrozumiałym partnerem – dlatego też pozostanie właśnie przy nim.

W jednej z poprzednich powieści Sontag, „Miłośniku Wulkanów”, również mamy emocjonalny trójkąt – Emmę Hamilton, Williama Hamiltona (ambasadora brytyjskiego w Królestwie Sycylii) oraz lorda Nelsona.

Polityka 14.2000 (2239) z dnia 01.04.2000; Kultura; s. 49
Reklama