Nowa gospodarka w starej ideologii

O ile za Gomułki przemysły ciężki i zbrojeniowy miały pracować na chlubę socjalistycznego państwa, to teraz gospodarka miała się dynamicznie rozwijać, by zaspokoić społeczne apetyty. Ale nowe rozwiązania ekonomiczne próbowano chaotycznie upchnąć w stary gorset ideologiczny.

Polityka

Pryncypia systemowe. System gospodarczy w dekadzie Edwarda Gierka oparty był na następujących pryncypiach systemowych:
• centralnym planowaniu;
• państwowej własności środków produkcji;
• upolitycznieniu struktur zarządzania.

Mechanizm rynkowy, stosunki rynkowe nie były całkowicie wyeliminowane, choć władze komunistyczne wykonały już wcześniej wiele działań – tzw. bitwa o handel z 1947 r. i wprowadzenie centralnego planowania na wzór radziecki od 1950 r., kontyngenty rolne – w celu maksymalnego osłabienia podmiotów prywatnych i wyeliminowania transakcji rynkowych. Ostoją prywatnej własności w Polsce Ludowej były gospodarstwa indywidualne na wsi oraz drobni przedsiębiorcy, w głównej mierze rzemieślnicy i handlarze w miastach. Główny nurt życia gospodarczego opanowany był przez tzw. podmioty uspołecznione, czyli kontrolowane przez państwo, natomiast podmioty prywatne handlowały ze sobą na targowiskach, giełdach (kiermaszach) i w nielicznych sklepikach prywatnych, sprzedających głównie zabawki, ozdoby, galanterię czy napoje.

Planowanie. Dominowało planowanie centralne, realizowane przez centralne organy państwa, a instytucją specjalnie do tego wyznaczoną była Komisja Planowania. Plan w gospodarce realnego socjalizmu był równocześnie nakazem i przewidywaniem. Twórcy gospodarki nakazowej typu radzieckiego przypuszczalnie dobrze sobie zdawali sprawę z tego, że plany rozwojowe mogą być zrealizowane z powodzeniem, gdy z życia gospodarczego wyeliminuje się wszystko to, co może stanowić czynnik niepewny, niezależny od woli autokraty. Dlatego koncentrowano uwagę na budowie jednostek gospodarczych podległych urzędnikom państwowym, upowszechnianiu cen administrowanych (dekretowanych) i eliminacji sił rynkowych (swobodnie kształtującego się popytu i podaży) skupionych we własności prywatnej.