JERZY ZIEMACKI: – Jakim człowiekiem był Szalom Asz, pana pradziadek, światowej sławy pisarz tworzący w języku jidysz?
DAVID MAZOWER: – Łatwo zapadał ludziom w pamięć. Chętnie udzielał wywiadów prasowych i dawał się fotografować. Prywatnie był raczej skromny, wrażliwy, romantyczny, o zmiennym usposobieniu: raz melancholijny, innym razem gwałtowny. Zdarzało mu się, dorosłemu mężczyźnie, płakać. Czasem były to łzy szczęścia lub estetycznego zachwytu. Krąży o nim sporo anegdot świadczących o bogatej osobowości, umiłowaniu kobiet, poczuciu humoru. Nie poznałem go osobiście, zmarł w 1957 r.
Urodził się w Kutnie 140 lat temu. Było to wówczas miasteczko z przewagą ludności żydowskiej, ok. 70 proc. W wieku 17 lat wyjechał. W atmosferze skandalu na tle religijnym?
Szalom był dziesiątym dzieckiem w kutnowskiej rodzinie żydowskiej. Przy dzisiejszej ulicy Podrzecznej jeszcze do lat 60. XX w. stał dom, w którym mój pradziadek wychowywał się z licznym rodzeństwem. Na archiwalnych fotografiach widać, że był to duży budynek z zapleczem gospodarczym od podwórka, gdzie trzymano zwierzęta. Ojciec przyszłego pisarza przybył do Kutna z Gąbina około 1850 r., zajmował się głównie handlem mięsem i owocami, sporo podróżował po Polsce. Jego drugą żoną była Malka, 30 lat młodsza, pobożna kobieta. Z pierwszego małżeństwa ojciec miał jeszcze siedmioro dzieci. Czyli razem siedemnaścioro. Obecnie w miejscu dawnego domu Szaloma Asza znajdują się nowoczesne pawilony handlowe, rodzinny dom stał dokładnie tu, gdzie dziś jest bank PKO.
Podobno ojciec widział w najmłodszym synu przyszłego rabina?
Najmłodszy z braci – Szalom – wyróżniał się wybitną inteligencją. Ojciec marzył, że jego najzdolniejszy syn zostanie w przyszłości rabinem.