Klasyki Polityki

Smalec strategiczny

Smalec strategiczny. Psychoza wojenna w PRL

Wiejski sklep spożywczy Wiejski sklep spożywczy L. Wawrynkiewicz / Forum
Gdy czterdzieści lat temu, w październiku 1962 r., radzieckie rakiety płynęły na Kubę, przed światem stanęło widmo atomowego konfliktu. Polacy rzucili się do sklepów kupować futra i słoninę. Napady psychozy wojennej były w PRL zjawiskiem stałym.

Nie ma przesady w stwierdzeniu, że Polacy po 1945 r. byli stale uwikłani w dialog ze strachem – by posłużyć się określeniem Jeana Delumeau, autora „Strachu w kulturze Zachodu”. Częstym tematem tego dialogu była wojna. Nad Wisłą lęk ten był zresztą w jakiś sposób racjonalny. Przeszliśmy prawdziwą wojnę, bombardowania miast, głód i dwa powstania w Warszawie. W PRL żadnego innego słowa nie odmieniano tak często przez przypadki jak pokój. Mimo to w kraju „miłującym pokój” jego mieszkańcy bali się wojny. Choć też był czas, że wielu wyglądało jej z nadzieją.

„Truman zrzuć ta bania”

Jeszcze przed zakończeniem II wojny światowej zaczęto mówić o nowej, trzeciej wojnie. Długo nadzieją na jej wybuch żyła polska emigracja oraz polityczne i zbrojne podziemie w kraju. Liczono, że doprowadzi ona do odzyskania niepodległości. Wiele w tych rachubach było wishful thinking. Propaganda straszyła amerykańską bombą atomową, a po Polsce krążył wierszyk: „Truman, Zruman zrzuć ta bania, bo jest nie do wytrzymania”. Zmuszeni do przesiedlenia mieszkańcy kresów wierzyli, że wojna pozwoli im wrócić do utraconej małej ojczyzny. Oczekiwania te znajdowały odbicie w popularnych powiedzonkach: „Jedna bomba atomowa i wrócimy znów do Lwowa, druga bomba, ale silna, i wrócimy znów do Wilna”. Zagrożeni kolektywizacją chłopi mówili jesienią 1948 r.: „będzie na wiosnę wojna, bo Anglosasi nie dopuszczą do kołchozów”. Z III wojną łączono również nadzieje na poprawę aprowizacji. W Białymstoku agenci UB podsłuchali, jak ludzie powtarzają: „Pod panowaniem Stalina wszyscy będą goli i głodni, więc niech lepiej będzie wojna”. Podczas plebiscytu pokoju – akcji propagandowej przeprowadzonej w maju 1951 r.

Polityka 44.2002 (2374) z dnia 02.11.2002; Historia; s. 71
Oryginalny tytuł tekstu: "Smalec strategiczny"
Reklama