Jak „Wołyń” wpłynie na stosunki polsko-ukraińskie

Odpowiedzi jednak, jak się wydaje, należało udzielać nie tyle na pytanie „po co”, ale „dlaczego”. A wydaje się, że film powstał dlatego, że Polacy nadal mają z tą sprawą gigantyczny problem. Z tego m.in. powodu, że Ukraińcy, włącznie z tymi jak najlepiej do Polski nastawionymi, najchętniej zamietliby wołyńską sprawę pod dywan. Stosunek Ukraińców do Polaków jest przecież dobry, po co go psuć wykopywaniem zwłok? – Większość Ukraińców chciałaby uniknąć tej dyskusji i tych wspomnień. Szkoda, że ta dyskusja nie odbyła się 10 lat temu. Bo teraz te nasze sekrety z szafy dają realną korzyść „watnikom” – przyznaje Lubko Petrenko z lwowskiego, dość liberalnego portalu Zaxid.net. Ale „watnikom”, czyli Kremlowi, większe korzyści daje raczej ukraińskie wyparcie i niechęć do otwierania szafy z trupami. Rosyjskie trollerskie media, jak np. „Sputnik”, z lubością donoszą o wszystkich odsłonach polsko-ukraińskiego konfliktu o Wołyń, o odwołaniu pokazu filmu w Kijowie, o pogróżkach wydania zakazu wjazdu Smarzowskiego na Ukrainę, o ukraińskim kulcie UPA. „Sputnik” leje nad polsko-ukraińskimi stosunkami krokodyle łzy i z udawanym smutkiem kładzie je do grobu. Podsuwa też trollerskie pomysły na ich naprawienie: „silny nacisk ze strony społecznej, środowisk patriotycznych w Polsce może w dobrym kierunku korygować politykę Polski wobec Ukrainy, więc jest jeszcze szansa, że te środowiska przyczynią się do uratowania przyszłości stosunków polsko-ukraińskich” – można przeczytać w jednym z artykułów. Biorąc pod uwagę, że Rosji zależy raczej na wbijaniu klina pomiędzy Ukrainę a Polskę, chodzi raczej o tę „patriotyczną stronę społeczną”, która „naprawiała” stosunki polsko-ukraińskie na przykład w Przemyślu, atakując marsz Ukraińców chcących złożyć hołd swoim poległym żołnierzom na Ukraińskim Cmentarzu Wojennym. Albo ta, która stoi za facebookowym profilem „Ukrainiec nie jest moim bratem” i która ma w „polubionych” m.in. strony Janusza Korwin-Mikkego, wszechpolaka Roberta Winnickiego i stronę „Media kłamią”. Polskie gesty w stronę Ukrainy PiS wiele robi, żeby w stosunku do Ukrainy przełamać swój negatywny stereotyp ksenofobów. Polscy żołnierze uczestniczyli w defiladzie w Kijowie, a ukraińscy – w Polsce. Po rezygnacji z kupna francuskich helikopterów dla wojska szef polskiego MON zapowiedział, że Polska zbuduje je razem z Ukrainą. W ogóle Antoni Macierewicz robi bardzo wiele, żeby wejść z Ukraińcami w sojusz. Widać, że mu zależy, bo robi to, co ważne, wbrew narastającym na prawicy antyukraińskim odruchom. To w środowiskach prawicowych, narodowo-konserwatywnych, osadzona jest na przykład działalność ks. Isakowicza-Zaleskiego, który domaga się od Ukraińców pokajania za zbrodnie ich nacjonalistycznych ugrupowań i swoją bezkompromisową i często agresywną retoryką wprowadza w stosunki polsko-ukraińskie zamęt. Isakowicza, dość elegancko, ale jednoznacznie, atakują prorządowi dziennikarze, blisko współpracujący z oficjalną propagandą, dla których sojusz z Ukrainą jest czymś w rodzaju sprawy etosowej. Tak więc można powiedzieć, że prawica jest dialogowa punktowo – wobec Niemiec zdobywa się na krytykę bardzo mocną, wręcz obraźliwą, a Ukrainę wręcz adoruje. Sojusz z Ukrainą to, oczywiście, duża wartość, rzecz jednak w tym, że o ile PO starała się wciągać ją do szerszego bloku, grając na dobre stosunki w ramach NATO i Unii, o tyle PiS, sądząc po tym, jak wyglądają obecne relacje Warszawy z Berlinem czy Paryżem, raczej szuka w Ukrainie potwierdzenia własnej wagi w regionie. Szuka partnera, z którym mogłoby demonstrować swoją asertywność nie tylko pod adresem Moskwy, ale również pod adresem Zachodu, w ramach „wstawania z kolan”. I kto wie, czy jeśli tak, to niedługo na „Sputniku” nie pojawią się trollerskie teksty zachęcające do stworzenia takiego sojuszu, który – jeśli budowany byłby niejako „przeciw” głównym europejskim graczom – mógłby doprowadzić do jeszcze większej marginalizacji Polski w Europie. Bo połączenie dwóch mocno nacjonalistycznych podmiotów, z których jeden toczy dramatyczną walkę z jeszcze bardziej dramatyczną korupcją, a drugi wyprowadza właśnie swoje państwo z zachodniego świata liberalno-demokratycznego, pokrzykując na niego obraźliwie, jednocześnie domagając się ciągłego świadczenia na swoją korzyść i bronienia – mogłoby być dla Europy niestrawne. Co innego Ukraina integrowana w pragmatyczne, ale i idealistyczne zachodnie sojusze, co innego ścisły związek dwóch pogrążonych w głębokich traumach i kompleksach, ale aspirujących do mocarstwowości krajów. Przeciw Rosji i Zachodowi Nie tak dawno „Sputnik” zachęcał Polskę do budowania Międzymorza skierowanego przeciwko Rosji, jak i przeciw Zachodowi. Rzecz w tym, że budowa sojuszu opartego na tych zasadach raczej Macierewiczowi nie wyjdzie, bo Ukraina wcale nie ma ochoty robić sobie w Berlinie wroga. – Stosunki z graczami wagi ciężkiej w Europie, czyli z Niemcami i Francuzami, są na Ukrainie oczywiście o wiele ważniejsze niż stosunki z Polską – mówi Petrenko. – To od nich zależą nasze relacje z UE. Polska jest ważna dla Ukrainy dopóty, dopóki wspiera jej europejską integrację. Zrozumiałe, że w tym kontekście chciałoby się, by Warszawa nie psuła stosunków z Berlinem, Paryżem czy Brukselą, bo to by obniżyło jej zdolność do reprezentowania ukraińskich interesów w Unii. Macierewicz przestrzeliwuje, zakładając, że Polska jest dla Ukrainy wartością samą w sobie. Że Kijów skoczy za Warszawą w ogień. Polska na Ukrainie znaczy sporo, ale nie aż tak wiele. Mało kto na Ukrainie zna nazwisko Macierewicz – powtarza jak mantrę wielu ukraińskich analityków. O Polsce w ogóle ostatnio niewiele się mówi. Dużo istotniejsze jest to, co powiedział Steinmeier, co Merkel, co Trump… Nie tak dawno temu na łamach „Kultury Liberalnej” ukazał się wywiad z historykiem Jarosławem Hrycakiem, uchodzącym za jednego z lepszych znawców polskiej tematyki na Ukrainie. Hrycak mówił, że „Polska i Ukraina pozostaną partnerami”, ale „tylko w sferze retoryki”, bo w wojnie z Rosją zwycięży ten, „kto ma mocniejsze tyły”. „Jedyny sposób, aby utrzymać się w tej sytuacji, to mieć dostęp do zasobów, które nie są w Warszawie, lecz w Brukseli i Waszyngtonie. A droga do nich wiedzie dziś przez Berlin” – mówił Hrycak. „I tu widać zasadniczą sprzeczność interesów Kijowa i Warszawy pod rządami PiS: podczas gdy Kijów idzie w stronę Berlina, Warszawa się od niego oddala”. Hrycakowi na łamach „Kultury Liberalnej” odpisał Łukasz Jasina, ówczesny szef działu wschodniego pisma, a obecnie ekspert Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych. Jasina stawał w obronie rządu, wytykając Hrycakowi patriarchalizm i nieznajomość realiów. – Gdyby na Ukrainie interesowano się tym, co się dzieje w Polsce – mówi dziś Jasina – to w 2015 r. nie byłoby takiego zaskoczenia zmianami. Prezydent Poroszenko uważa Niemcy za potencjalnego głównego partnera politycznego Ukrainy w Europie. Niewykluczone, że wielu Ukraińców marzy o zajęciu miejsca Polski u boku Niemiec w roli największego mocarstwa regionalnego, gdyż wydaje im się, że Polska zwalnia to miejsce – co jest dowodem idealizowania naszego miejsca w Europie. Kolizyjne kursy Polski i Ukrainy Kurs Polski na Ukrainę i prozachodni kurs Ukrainy – to kursy sprzeczne. Ukraina jeszcze za rządów PO odrzuciła polską próbę pośrednictwa w rozwiązaniu kryzysu w Donbasie, uznając, że wystarczą do tego Niemcy, Francja i Rosja. W czasach „dobrej zmiany” zdania nie zmieniła, i gdy Andrzej Duda próbował Polskę do tej grupy raz jeszcze wcisnąć – dała mu upokarzającego kosza. PiS na Ukrainie nie ma najlepszej prasy. Wbrew staraniom Macierewicza kojarzone jest głównie z polskim nacjonalizmem, a ten – z antyukraińskim resentymentem. Ukraińcy mieszkający w Polsce narzekają na wzrost poczucia zagrożenia, na to, że po raz pierwszy w życiu boją się rozmawiać w publicznych miejscach po ukraińsku, łącząc ten fakt z większym odgórnym przyzwoleniem na nacjonalistyczne postawy. I raczej to ich historie przedostają się do publicznej świadomości na Ukrainie, a nie ukłony Macierewicza. Lubko Petrenko twierdzi, że jeśli chodzi o kształtowanie opinii o Polsce na Ukrainie, to wiele zależy od tego, jakie stanowisko w sprawie ataków na Ukraińców zajmie polski rząd i czy ich sprawcy zostaną ukarani. Przyznaje, że ludzie, którzy mocno interesują się polską polityką, wiedzą, że PiS jest bardziej proukraińskie niż antyukraińskie. Większość obywateli jednak takich niuansów nie rozróżnia. – Narodowy zwrot w Polsce jest wielu Ukraińcom nie na rękę – dodaje Petrenko – bo polska antyupowska retoryka przeszkadza im w tworzeniu własnej „bohaterskiej mitologii”. W Polsce z kolei niechęć budzi ukraińskie wpychanie pod dywan upowskich zbrodni. Wielu Polakom wydaje się, że Ukraińcy, widząc w sprawie Wołynia wyłącznie własną stratę, lekceważą tragedię pomordowanych ludzi, dla których film miał być hołdem. Jeśli bowiem wierzyć intencjom reżysera, który za motto filmu przyjął kontrowersyjne słowa równie kontrowersyjnego ks. Isakowicza-Zaleskiego o tym, że mieszkańców polskich wsi zamordowano dwa razy, a drugi raz w wyniku przemilczenia, to film „Wołyń” powstał m.in. dlatego właśnie, że Ukraińcy nigdy nie mieli ochoty specjalnie się z tą zbrodnią zmierzyć. Przyznać trzeba, że ukraińskie gesty pojednawcze, w tym uklęknięcie prezydenta Poroszenki przed pomnikiem Rzezi Wołyńskiej, traktowane są w Polsce bardziej jako odhaczenie sprawy niż prawdziwe rozliczenie z przeszłością. Te gesty bowiem nie znajdują żadnego odbicia w polityce historycznej Ukrainy, bo tam, jak królowała, tak królu