Jaką drogą pójdzie polski Kościół

W siódmą rocznicę katastrofy smoleńskiej abp Jędraszewski wygłosił na Wawelu kazanie. Powiedział: „Wszyscy mamy odczucie, że mgła nad Smoleńskiem ustępuje i przybliżamy się do chwili, w której poznamy prawdę”. Skoro tak, to raport na temat przyczyn katastrofy przygotowany przez komisję Jerzego Millera prawdy nie zawiera i rząd PO-PSL kłamał, a Polacy „stali się uczestnikami”, a nawet ofiarami „wielkiej mistyfikacji”. Kazanie było czystym aktem politycznym. Zło takich kościelnych manifestacji nie polega na tym, że hierarcha ma takie czy inne zdanie na temat Smoleńska, tylko na tym, że swe opinie namaszcza autorytetem pełnionego urzędu kościelnego. A jeśli następca kardynałów Wojtyły, Macharskiego i Dziwisza w sprawie katastrofy oświadcza w katedrze wawelskiej, że wierzy komisji Macierewicza i Berczyńskiego, to jakie zdanie w tej sprawie mają mieć katolicy niższych szczebli? Poszukując prawdy  W sprawie smoleńskiej i oceny rządów pisowskich wierni są podzieleni tak jak całe społeczeństwo. Wiadomo, że tylko część katolików akceptuje niepisany smoleński pakt kościelno-rządowy. Dziś służy on interesom i Kościoła hierarchicznego, i państwa pod rządami PiS, ale nie ma pewności, za jaką cenę i na jak długo. Warto przypomnieć, że Kościół w Hiszpanii za długie lata sojuszu z autorytaryzmem Franco zapłacił upadkiem autorytetu i pustymi świątyniami. Gdy zaczął przechodzić na stronę demokratów, było już za późno. Do dziś próbuje odzyskać moralną wiarygodność. Na szczęście są jeszcze u nas hierarchowie świadomi tego niebezpieczeństwa. Abp Henryk Muszyński, były metropolita gnieźnieński, w rocznicę Smoleńska powiedział w wywiadzie dla Katolickiej Agencji Informacyjnej, że pamięć o katastrofie powinniśmy pielęgnować, ale „nie wolno jej zawłaszczać, bo jest ona pamięcią wszystkich Polaków”. Prymas Polski abp Wojciech Polak w kazaniu wielkanocnym orędował za zgodą i porozumieniem, nieuleganiem pokusie wzajemnego wykluczania się z życia społecznego, za budowaniem na „fundamentach wspólnego dobra, praworządności, troski o potrzebujących pomocy i wsparcia, o biednych i uchodźców”. A więc nie wszyscy biskupi mówią o Smoleńsku językiem pisowskim. Już po wysypie propisowskich kazań smoleńskich opublikowano dokument Rady Społecznej przy episkopacie na temat patriotyzmu w ujęciu chrześcijańskim. Przewodniczącym tego gremium jest abp Józef Kupny, członkami – biskupi Marian Florczyk i Jan Tyrawa, doradcami m.in. prof. Aniela Dylus i dr Sławomir Sowiński, politolodzy z Uniwersytetu kard. Stefana Wyszyńskiego. To dokument mądry, społecznie przydatny, napisany w duchu nauk soborowych i papieży Jana Pawła II i Franciszka. Takie teksty nie powstają z dnia na dzień, więc nie ma podstaw do spekulacji, że to reakcja na smoleńską mgłę nad ambonami czy osłabienie sondażowej pozycji PiS. Ten bunt, przynajmniej części hierarchów, musiał w Kościele dojrzewać już od jakiegoś czasu. Dokument zawiera prawdy oczywiste, przełomu nie czyni, lecz dzięki niemu szerzycielom nienawiści i nacjonalizmu będzie trudniej powoływać się na Kościół. Bo tu Kościół mówi nacjonalizmowi: stop! „Patriotyzm różni się od ideologii nacjonalizmu, która ponad żywe, codzienne relacje z konkretnymi ludźmi w rodzinie, w szkole, w pracy czy miejscu zamieszkania przedkłada, często nacechowane niechęcią wobec obcych, sztywne diagnozy i programy polityczne. Różnorodność zaś kulturową, regionalną czy polityczną usiłuje zmieścić w jednolitym i uproszczonym schemacie ideologicznym” – pisze Rada. Komentatorzy z rozbawieniem zauważyli, że pisowska TVP, relacjonując list, skrzętnie omijała odniesienia do nacjonalizmu. Episkopat przypomina zarazem katolikom w Polsce, że ukształtował się u nas model „patriotyzmu gościnnego”, a dzięki niemu „Polakami stawali się ci, którzy Polakami chcieli zostać”, bez względu na pochodzenie swoje czy przodków. Odnosi się do polityki historycznej: „roztropna” jest ta, która jednoczy ludzi wokół wspólnego dobra, wzmacnia więzi i „wspólnotę wartości duchowych ponad różnicami i podziałami”. Autorzy nie pomijają problemu politycznych manipulacji kibicami: „narodowy czy lokalny patriotyzm nie może być nigdy uzasadnieniem dla wrogości, pogardy i agresji”. Apelują do środowisk tzw. rekonstruktorów historycznych o rozwagę: „przygotowując tego rodzaju inscenizacje, pamiętać należy o misterium ludzkiej śmierci i cierpienia, lęku i bohaterstwa, których dostojeństwo i tajemnicę nie zawsze da się właściwie ukazać w masowych, plenerowych prezentacjach”. Proszą, by nie banalizować symboli narodowych i patriotycznych, i podkreślają, że „wojna, choć często ujawnia ludzką wielkość i bohaterstwo, nie jest barwną opowieścią czy przygodą, ale dramatem, cierpieniem i złem, któremu należy zawsze zapobiegać” (to jawna aluzja do pisowskich ataków na Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku). Dokument episkopatu powinni przestudiować nie tylko księża, katecheci i katoliccy nauczyciele czy dziennikarze, ale także politycy, zwłaszcza odpowiedzialni w pisowskim rządzie za media, kulturę i edukację. Tekst nie jest aktem politycznym w takim sensie, jak są nim „smoleńskie” kazania w stylu abp. Jędraszewskiego. Nie angażuje Kościoła po stronie jednej partii politycznej i jej przekazu, tylko odnosi się z perspektywy chrześcijańskiej do problemów, jakie dziś mamy w Polsce z patriotyzmem. Pokazuje, jak złożona to sprawa i gdzie są grube czerwone linie, których katolik nie może przekroczyć, jeśli nie chce być manipulowany politycznie. Ale niemal każde zdanie tego dokumentu jest, w sposób bezpośredni lub lekko zawoalowany, adresowane do PiS, jego topornej polityki historycznej, antyuchodźczej obsesji, ochronie dawanej ONR i środowiskom kibicowskim. Odnajdą się w tym dokumencie ci katolicy – dziś marginalizowani w narodowym Kościele – których formował ekumeniczny personalizm Karola Wojtyły, Jerzego Turowicza, ks. Józefa Tischnera. To do takiego otwartego Kościoła bez trudu trafią słowa Franciszka. 3 maja papież prosił z Watykanu Polaków: „W Waszych codziennych wyborach podążajcie drogą porozumienia i wzajemnej życzliwości. Podejmujcie ważne decyzje, poszukując prawdy, wspólnego dobra i pokoju. Bądźcie otwarci i wrażliwi”. Pięknie, ale poza Kościołem otwartym mało kto wierzy, że takie listy czy apele coś zmienią. Bo przecież od lat trwa w Kościele skręt w prawo i spychanie na margines katolicyzmu gotowego do rozmowy z niekatolikami o sprawach publicznych. Ludzie pytają, czemu ci katolicy, którzy zgadzają się z abp. Muszyńskim, prymasem Polakiem, czy z autorami listu o chrześcijańskim kształcie patriotyzmu, są tak słabo słyszalni albo wręcz milczą? Czemu dają się marginalizować? Dlaczego głosem Kościoła w polskich domach jest Tadeusz Rydzyk? Odpowiedzi jest kilka. Bo część jest tak wychowana: Kościołowi w niczym się nie sprzeciwiać, zawsze i wszędzie wspierać go i bronić. Nawet jeśli widzą, że dzieje się coś złego. Tak się ułożyła historia Kościoła w Polsce, że pojawiały się w nim rozbijackie organizacje – PAX założony przez przedwojennego lidera faszystowskiej Falangi Bolesława Piaseckiego i sterowany przez władze PRL ruch „księży patriotów” – ale nie pojawił się w nim odpowiednik zachodniego ruchu katolickiego „My jesteśmy Kościołem”, a chadecja czy socjaldemokracja nigdy nie miały silnego poparcia. Katolicy mają różne poglądy polityczne i sympatie czy antypatie partyjne. Tak samo biskupi. To normalne. Nienormalne i niebezpieczne jest ustawianie przez władzę kościelną wszystkich wiernych w kolejce do urn wyborczych z napisem „prawica”. Realna pokusa Prawda, że w polskim katolicyzmie wykształciło się aktywne społeczeństwo obywatelskie, tylko że brakuje w nim pluralizmu. Mało jest środowisk gotowych do krytycznego dialogu z biskupami. Biskupi w Polsce wciąż nie nauczyli się od demokracji, że rzeczowa krytyka ze strony wiernych jest dobra, a media niezależne od kościelnej władzy byłyby im pomocne jako system wczesnego ostrzegania przed złem i grzechem w Kościele. Nie pomogą mu kościelne media, bo są zwykle pasem transmisyjnym episkopatu do wiernych, a nie forum wielogłosowej dyskusji o kondycji kościelnej. Wobec tego katolik nieakceptujący kościelnego „prawoskrętu” nie ma się gdzie pożalić czy zaprotestować. W najlepszym razie może się wypowiedzieć w enklawach „Kościoła otwartego”, które są wciąż podejrzane dla prawicy w Kościele i poza nim. Co z tego, że na „Tygodniku Powszechnym” Jerzego Turowicza, „Znaku” Hanny Malewskiej i Stefana Wilkanowicza, „Więzi” Tadeusza Mazowieckiego wychowały się pokolenia inteligencji nie tylko katolickiej. Dziś te pisma i kilka innych tego typu środowisk, bezcennych w zdominowanym przez prawicę i przekaz radiomaryjny Kościele, walczą o przetrwanie. W złotych latach Kościoła miały wsparcie gigantów, takich jak kard. Wojtyła, dziś tylko nieliczni biskupi czy księża odważają się publikować na ich łamach. Odchodzi otwarta katolicka inteligencja, a kontynuatorów nie widać. I tak koło milczenia się domyka. Wobec czego w episkopacie umacnia się wrażenie, że lud katolicki stoi murem za katolickimi biskupami. Dlatego bp Lepa wzywa bez skrępowania, aby „atakować tych, którzy atakują Chrystusa”. Kościół potrzebuje mitu atakowania Jezusa i wiary, tak jak PiS potrzebuje mitu smoleńskiego i „zdrajcy Tuska” do konsolidacji swych wyborców