Prezydent Andrzej Duda wraca do przedpokoju

Te ustawy muszą zostać naprawione tak, aby były do przyjęcia dla wszystkich – również dla tych, którzy nie będą nimi zachwyceni” – mówił w lipcu Andrzej Duda, zapowiadając własne projekty reformy sądownictwa w miejsce zawetowanych. Obietnicy nie spełnił. I nie mogło być inaczej. Koncepcja prezydenta ogranicza się do tego, aby skuć sędziów aksamitnymi kajdankami i bez przesadnego upokarzania doprowadzić ich przed oblicze Jarosława Kaczyńskiego. Lecz dla prezesa, który bez upokorzenia wroga najwyraźniej nie potrafi zaznać smaku zwycięstwa, to za mało. Z kolei dla opozycji – stanowczo zbyt wiele. Głośna przez chwilę teza Bartłomieja Sienkiewicza „Tylko Duda może uratować demokrację” okazała się zatem fałszywa. Prezydent nie zamierza ratować demokracji. Domagając się skrócenia gwarantowanych konstytucją kadencji członków KRS, nie pierwszy już raz wtrąca za to swoje trzy grosze do jej niszczenia. Jego projekty to nic więcej jak złożona Kaczyńskiemu oferta powołania oligopolu do kontroli sądownictwa. Obaj mieliby zachowywać samodzielność, choć wspólnota celu tkałaby pomiędzy nimi sieć zależności. Jeden musiałby obserwować ruchy drugiego, aby układ zachował sterowność i gwarantował utrzymanie monopolu. Głównym rozgrywającym w KRS byłby Kaczyński, za to Duda zyskałby wpływ na skład Sądu Najwyższego. Aby uwiarygodnić nadszarpnięte wetami więzy lojalnościowe z obozem „dobrej zmiany”, prezydent dorzucił zarzucony przez PiS pomysł ludowej rewizji wyroków. Uzależniając jej bieg, a jakże, od czynników politycznych. W pułapce podejrzeń Wygląda jednak na to, że Kaczyńskiego nie interesują oligopole. Ani żadne inne formy spółek, nawet jeśli to on dysponowałby złotą akcją. Prezesa urządza wyłącznie pełen pakiet. Choć niewykluczone, że racjonalna kalkulacja polityczna jeszcze zmodyfikuje jego stanowisko. Wszystko będzie zależeć od tego, o co w istocie w tym konflikcie chodzi. Jeśli o sądy, to PiS może jeszcze ustąpić. Rozwiązania leżące dziś na stole dają partii rządzącej minimum 13 miejsc w 25-osobowej KRS (w puli sejmowej: 8 na 15). Zakładając, że uda się wyłuskać z korporacji sędziowskiej posłusznych funkcjonariuszy (co nie jest wcale oczywiste), na razie to wystarczy do nałożenia partyjnej banderoli na mechanizm sterujący napływem nowych sędziów do zawodu. Wystarczy jednak, że choć jeden nominat PiS odwinie się patronom (w Trybunale Konstytucyjnym miał miejsce taki przypadek), a zaczną się problemy. Z drugiej strony, nie ulega przecież wątpliwości, że rozwiązań korzystniejszych dla PiS w tej kadencji już nie należy się spodziewać. O cóż jednak, jeśli nie o sądy, tu w istocie chodzi? Negocjowanie kompromisu będzie kosztować. Z incydentu stanie się normą. Każdy kolejny pisowski szturm na instytucje napotka teraz na swej drodze ogarniętego wątpliwościami Dudę. Nie dlatego, że – jak stwierdził w wywiadzie dla „Dziennika Gazety Prawnej” – jest politykiem z natury umiarkowanym. Taka będzie logika ich koegzystencji. Skupiony na wyborach parlamentarnych Kaczyński przede wszystkim musi mobilizować twardy elektorat. Zaś Duda – potrzebujący 51 proc. w prezydenckiej elekcji – zmuszony będzie rozwadniać rewolucję, aby przyciągać mniej przekonanych. Obaj przy tym wiedzą, że nie mogą frontalnie zetrzeć się na ubitej ziemi. Prezydentowi taki układ odpowiada. Ale dla prezesa jest dopustem bożym, z którego będzie chciał się wywikłać. Cieniem na ich stosunkach kładą się dodatkowo osobiste urazy Kaczyńskiego. Cennego materiału psychologicznego w tej materii dostarczył artykuł Jacka Karnowskiego w „Sieciach Prawdy”, zapowiadający odmowę poparcia PiS dla prezydenckich projektów. Cytując anonimowych polityków z otoczenia prezesa (czy raczej jego samego), autor zrekonstruował proces narastającej podejrzliwości wobec Dudy. Od niewinnych początków, gdy Agata Duda w kampanii prezydenckiej ośmieliła się żartobliwie (wedle interpretacji Kaczyńskiego-Karnowskiego: impertynencko) oświadczyć prezesowi: „Ja się pana nie boję”. Następnie, zanim zaprzysiężony już prezydent powołał na stanowisko prezesa NBP narzuconego mu przez PiS Adama Glapińskiego, na krótką chwilę zdołał zmącić dobrostan Kaczyńskiego niestosowną uwagą: „To ja się nad tym zastanowię”. Kolejne incydenty coraz bardziej zamykały prezesa w pułapce podejrzeń (nie zaszkodzi poprzedzić lekturę artykułu seansem „Wstrętu” Polańskiego), aż doszło do lipcowej kulminacji. Czemu służył ten artykuł, gatunkowo pokrewny oracji o „mordach zdradzieckich”? Ludwik Dorn uważa, że Kaczyński zrealizował swe psychiczne potrzeby. Wylał z siebie to, co w rozmowie w cztery oczy nie przeszłoby mu przez gardło. Być może więc prezydenckie ustawy zostaną zakopane w parlamencie, a sama „reforma” zarzucona. Byłoby to wstępem do wielofrontowej operacji osaczania Dudy. Dziś jedynym narzędziem presji ze strony PiS jest groźba odebrania poparcia na drugą kadencję. Jeśli jednak popularny prezydent zdoła stworzyć własne kręgi wsparcia, może dojrzeć do przecięcia pępowiny. W interesie partii rządzącej będzie więc to, aby owe kręgi nie powstały. Ostatnie zdarzenia układają się w spójną sekwencję. Sojusznik prezydenta Jarosław Gowin nagle dowiaduje się, że jego gotowa już reforma szkolnictwa wyższego nie podoba się PiS. Jeśli projekty zostaną utopione, a wicepremierowi uda się do tego czasu zaleczyć uraz kręgosłupa, powinien zareagować dymisją. Równolegle do klubu PiS weszły posłanki związane niegdyś z Kukizem. Czy to początek tajemnej dyplomacji wokół dalszych transferów? Kukiz wydaje się oczarowany Dudą, zwłaszcza jeśli chodzi o chłodno przyjęty na Nowogrodzkiej pomysł referendum konstytucyjnego. Nie wiadomo, czy ma świadomość, że rozbicie jego klubu byłoby dla Kaczyńskiego przyjemną rutyną. Dodajmy jeszcze nagle odblokowany projekt ustawy o zakazie handlu niedzielnego. Biskupom oraz Solidarności miał się spodobać. Co prawda związkowcy oburzyli się, że coś za mało tych wolnych niedziel (raptem dwie w miesiącu), ale to przecież dopiero początek negocjacji. Rzecz nie w tym, aby zrzucić Dudę z piedestału. Trzeba tylko zręcznie mu ten piedestał spod nóg wysunąć. Bez mocnych filarów spokornieje, porzuci miraże podmiotowości i niczym Adrian marnotrawny wróci na stałe do poczekalni prezesa. Gra do jednej bramki Platforma już zapowiedziała uliczne protesty w obronie sądów. To jednak reakcja odruchowa, skoro nawet nie wiadomo, czy dojdzie do procedowania projektów. Nie wiadomo zresztą, czy rozrzedzony skok na sądy w prezydenckim wydaniu zdoła zmobilizować tłumy. Różnie o tym mówią. W kręgach KOD słychać, że najgłębszy kryzys ruch ma już za sobą i oddolne zaangażowanie wraca. Ale już aktywiści, częściej mający do czynienia z młodym pokoleniem, narzekają, że po letnim wzmożeniu nastroje siadły. I nawet na forach internetowych niewiele się dzieje. To nie partie mobilizują protesty. Które zresztą nie budują też partiom poparcia. Tym bardziej liderzy powinni unikać działań rutynowych i od nowa przemyśleć strategię. Ciekawych wniosków dostarcza lekcja… Andrzeja Dudy. Jeśli przyjąć wizję polskiej polityki jako totalnego starcia dwóch obozów, lipcowe weta nie miały sensu. Prezydent ryzykowałby przecież utratę poparcia własnego elektoratu, mizerne mając szanse na zdobycie zwolenników po drugiej stronie. Eksplozja popularności Dudy po wetach jednak dowodzi, iż Polska nie jest aż tak głęboko spolaryzowana. I tak jest od lat. Pojedyncze akty politycznego umiarkowania spotykają się z aplauzem Polaków. Ale już umiarkowane stronnictwa nie mają czego szukać. Dlaczego? Bo partiom wystarczają do życia twarde elektoraty. A głosy wyborców centrum to jedynie sympatyczna nadwyżka. Może nawet dać władzę, lecz nie jest warunkiem sine qua non przetrwania. Takim aktem umiarkowania były weta Dudy. W gruncie rzeczy polski prezydent powtórzył słynny manewr Billa Clintona ze zwycięskiej kampanii w 1996 r. Wobec popularności ważnych republikańskich wątków (zwłaszcza wolnorynkowych) Clinton odsunął się od macierzystej Partii Demokratycznej i stanął pomiędzy obiema siłami. Ów zabieg przeszedł do historii marketingu politycznego jako triangulacja. Można go bowiem zilustrować trójkątem równobocznym. Dolne narożniki obsadzili demokraci i republikanie. Górny, ponad nimi, zajął zaś Clinton. Autora tej koncepcji, wybitnego spin-doktora Dicka Morrisa, zainspirowała dialektyka Hegla. Jeśli teza zderza się z antytezą, powstaje synteza. Wspominał: „Byliśmy zamknięci w sterylnym konflikcie pomiędzy lewicą i prawicą. To jak wejść do restauracji i nie móc swobodnie wybrać dania z karty. Jeśli jesteś pro choice, musisz głosować na demokratów i akceptować wysokie podatki. Jeśli pro life – musisz polubić minimum państwa. Czułem, że powinniśmy wyciągnąć to, co najlepsze, z każdej agendy, wyrzucić z nich śmieci i pójść trzecią drogą. I tak powstał trójkąt”. Brzmi znajomo, nieprawdaż? Tony papieru zadrukowano u nas analizami, że Polacy tolerują pisowski autorytaryzm tylko dlatego, iż dostają go w pakiecie z hojną polityką socjalną. A ile wygibasów jeszcze wykona Platforma, aby dowieść, że jej liberalny pakiet nie wyklucza 500 plus? Jak długo będzie kluczyć w sprawie uchodźców? Starcie „totalnej władzy” z „totalną opozycją” jest w obecnych realiach grą do jednej bramki. Większość polskich lęków i frustracji znalazło się bowiem w pakiecie liberalnej opozycji, za to główne tęsknoty i nadzieje zagarnął pakiet pisowski. Choć i tu trafiają się ziarna gorczycy, zwłaszcza antydemokratyczne. Wetując ustawy sądowe, Duda zaadaptował więc manewr Clintona. Podjął próbę wyrzucenia z pakietu „dobrej zmiany” autorytarnego śmiecia. Dalej tą drogą prezydent nie może jednak pójść. Musiałby zerwać z własnym obozem, do czego nie jest zdolny. W końcu triangulacja to tylko marketingowy trik, a nie głęboka konwersja. Nie znosi granic na politycznych mapach, tylko dokonuje ich korekty. Odbiera wrogowi żyzne gleby, oddając mu nieużytki.