Sami swoi, czyli kadry władzy

Gdański koncern Energa od jesieni 2015 r. ma już siódmego prezesa. Niektórzy byli tak krótko, że nie zdążyli się czymkolwiek wykazać. Przychodzili i odchodzili, nie wiadomo dlaczego. Państwowy właściciel, nawet w spółkach publicznych, nie czuje się w obowiązku, by cokolwiek tłumaczyć, choć wpływa to na kurs akcji. Na razie Alicja Klimiuk ma status pełniącej obowiązki prezesa Energi, ale też poważne szanse na pełnoprawną nominację. Nie dlatego, że przemawiają za tym jakieś jej wyjątkowe kwalifikacje i osiągnięcia zawodowe, bo te dziś w państwowej gospodarce są raczej obciążeniem niż atutem. Ważniejsze są afiliacje polityczne, czyli który polityk wspiera tego czy innego menedżera. W biznesowej gwarze używa się określeń „od kogo on jest” albo „do kogo raportuje”. Prezes Klimiuk na przykład kojarzona jest z Jarosławem Zielińskim, wiceministrem spraw wewnętrznych, tym, którego policjanci posypywali z helikoptera własnoręcznie zrobionym konfetti i nosili za nim parasol. Zieliński jest liczącym się politykiem PiS, więc to dość mocna afiliacja. Pani prezes ma szanse przynajmniej na kilkumiesięczne rządy w Enerdze. Potem zapewne straci stanowisko, a może, jak jej poprzednik Daniel Obajtek, awansuje do jakiejś bardziej prestiżowej i jeszcze lepiej płacącej spółki w rodzaju Orlenu. Ale by to osiągnąć, trzeba być „od nie byle kogo”, a najlepiej od samego prezesa. Tak jak Obajtek, który jest kadrowym odkryciem PiS na miarę Mateusza Morawieckiego. Na Nowogrodzkiej mówią, że Kaczyński jest nim zauroczony tak jak premierem. Obajtek to dla niego ucieleśnienie ideału menedżera nowego typu: młody, nieprzesadnie wykształcony (świeżo zdobyty dyplom prywatnej uczelni radomskiej), więc nieskażony menedżerskimi mądrościami, za to nadrabiający siłą woli. Twardy, ideowy, gotowy realizować linię partii bez względu na koszty i konsekwencje. To ważne, bo PiS unika zawodowych menedżerów. Taki jest efekt lekcji wyciągniętej z kłopotów premiera Donalda Tuska z prezesem Polskiej Grupy Energetycznej Krzysztofem Kilianem. Kilian, jako wieloletni przyjaciel Tuska i jego nieformalny doradca gospodarczy, został mianowany prezesem PGE z zadaniem doprowadzenia do budowy wielkiej elektrowni węglowej w Opolu. Odmówił jednak wykonania polecenia, tłumacząc, że z przygotowanych analiz wynika, że taka decyzja będzie niekorzystana, a jemu prawo zabrania działania na szkodę spółki. Mimo upomnień ze strony Tuska, żeby nie filozofował, bo elektrownia jest potrzebna krajowi, zdania nie zmienił i w efekcie stanowisko stracił. Następca już nie grymasił. Odważny jak polityk Zawodowi menedżerowie boją się wprowadzonego niedawno do Kodeksu karnego artykułu 296, który ma być batem na prezesów spółek, jeśli swymi nieodpowiedzialnymi decyzjami doprowadzą do znacznej szkody majątkowej. Grozi za to nawet 5 lat więzienia. I nie można się usprawiedliwić, że wykonywało się polityczne zadania. Tymczasem politycy coraz częściej domagają się od szefów państwowych spółek podejmowania decyzji o poważnym wymiarze finansowym, których racjonalność jest wątpliwa lub trudna do oszacowania. Do gospodarki PiS bierze dziś ludzi, którzy nie mogą się długo zastanawiać, czy to dobre dla spółki czy nie. Mają nie dyskutować. Partia chce być postrzegana jako sprawna i błyskawicznie realizująca nawet najbardziej fantastyczne projekty. Niezależnie, czy to będzie budowa elektrowni atomowej, nowej kopalni węgla kamiennego, fabryki samochodów elektrycznych, gigantycznego lotniska czy podmorskiego gazociągu. I taki jest Daniel Obajtek, który w Enerdze bez wahania podpisał się pod decyzją o budowie elektrowni węglowej w Ostrołęce (inna sprawa, że szanse na realizację są nikłe), a teraz zapewne podpisze się pod decyzją o budowie elektrowni atomowej przez Orlen. Jest więc przeciwieństwem swego poprzednika Wojciecha Jasińskiego. Ten bronił się przed angażowaniem Orlenu w wątpliwe ekonomicznie przedsięwzięcia i miał nadzieję, że dobre wyniki finansowe koncernu go osłonią. Tak kalkuluje wielu prezesów, ale zwykle się mylą, bo wyniki finansowe w decyzjach kadrowych specjalnie nie znaczą. Zresztą wiele państwowych spółek ma pozycję monopolistyczną i jest chroniona przez państwo, więc zyski przychodzą niejako mechanicznie. Jasiński jest o pokolenie starszy i politycznie mocniejszy od swego następcy. To wierny druh i przyjaciel Jarosława Kaczyńskiego, członek kierownictwa partii. Jak przyznają w centrali PiS, Jasiński „raportował do Kaczyńskiego” i nikogo poniżej nie uznawał za godnego partnera. Także ministra energii Krzysztofa Tchórzewskiego, któremu formalnie podlegał. Według naszych informacji szef PiS był po prostu rozczarowany zbyt miękką ręką Jasińskiego. Zamiast ciąć równo do poziomu sprzątaczek, jak Obajtek w Enerdze, pozostawił spore grono menedżerów, których tam zastał. Drugim niewybaczalnym błędem było zdanie się w bieżącym zarządzaniu na wiceprezesa Mirosława Kochalskiego. Kochalski w przeszłości pracował w Orlenie na kierowniczych stanowiskach, pełnił też obowiązki prezydenta Warszawy, był także prezesem Ciechu, w czasach gdy spółka ta jeszcze należała do państwa. Popadł więc w zgubny menedżeryzm, a na dodatek ciągnęły się za nim stare sprawy. Zasadził się na niego Patryk Jaki i jego sejmowa komisja reprywatyzacyjna. Już w zeszłym roku politycy PiS zaczęli się domagać, by go wylać z zarządu Orlenu. Jasiński się na to nie godził, więc ostatecznie i on stracił stanowisko. Jest i taka hipoteza, że byłemu prezesowi i jego ludziom miały zaszkodzić zapowiedzi rozbudowy stacji benzynowych Orlenu o placówki handlowe, tak by obejść ustawę o zakazie handlu w niedzielę. Na pocieszenie dostał ofertę pracy jako doradca zarządu Orlenu. Obowiązki żadne, a zawsze tych kilkadziesiąt tysięcy złotych miesięcznie. Obajtek zaczął już czyszczenie Orlenu, zaczynając od ludzi Kochalskiego. Na tym się jednak nie skończy, bo nowy szef koncernu naftowego wie, czego od niego oczekuje prezes PiS. Orlen to jedna z najbogatszych spółek, płaci ogromne pieniądze, więc chętnych nie brakuje. Trzeba jednak umiejętnie godzić oczekiwania wielu wpływowych polityków Zjednoczonej Prawicy, którzy będą forsowali swoich kandydatów. Obajtek przećwiczył to w Enerdze, która była zasiedlona przez armię politycznych nominatów kierowanych przez wpływowych pomorskich polityków: Andrzeja Jaworskiego, Jolanty Szczypińskiej, Jacka Kurskiego, Janusza Śniadka, Grzegorza Biereckiego. Trzeba było wszystkich umiejętnie obdarować wysokopłatnymi, a mało wymagającymi stanowiskami, bo przecież politycznych nominatów na stanowiska ściśle energetyczne kierować trudno. Jeszcze kogoś porazi prąd. Przyzwoite pieniądze Tak się złożyło, że PiS najchętniej i najszybciej zdobywał te przyczółki, na których swoi mogli poczuć, że wreszcie pracują za przyzwoite pieniądze. Antoni Macierewicz po objęciu teki ministra obrony narodowej zadbał, żeby podporządkować sobie przemysł zbrojeniowy, dotychczas będący domeną ministra skarbu. Jego pierwszą decyzją było odwołanie zarządu Polskiej Grupy Zbrojeniowej, w której skonsolidowano cały przemysł zbrojeniowy. Trudno traktować tę decyzję inaczej niż jako polityczną, bo Macierewicz nie tylko nie miał czasu zapoznać się z dokumentacją PGZ, ale nawet nie spotkał się z władzami grupy. Odwołanie było tak szybkie, że jednego z członków zarządu cofać trzeba było z delegacji. Jednak nowi nie zdążyli się jeszcze czegokolwiek nauczyć, a już byli wymieniani. W zeszłym tygodniu rozpoczęły się już pierwsze zwolnienia w centrali. Przez ostatnie dwa lata w centrali PGZ zmieniono prawie 80 proc. personelu. Teraz, krótko po odwołaniu ministra Macierewicza, stanowiska stracił cały wybrany przez niego zarząd PGZ. Im również nie dano szansy spotkać się z nowym ministrem. Na drugi ogień mają iść zarządy spółek zbrojeniowych, w których wstępny audyt wykazał katastrofalne wyniki i straty liczone w dziesiątkach milionów. Odchodzący zarząd wśród swoich sukcesów wymieniał wzrost eksportu. – Statystykę napompowali m.in. sprzedażą żaglowca szkoleniowego do Algierii. Tylko że kosztujący 40 mln euro żaglowiec wybudowała prywatna stocznia, a PGZ jedynie pośredniczył w jego sprzedaży – tłumaczy jeden z ekspertów branży zbrojeniowej. W branży pojawiły się komentarze, że rewolucja weszła w drugą fazę, w której pożera już własne dzieci. Wymienia się też kadry w leśnictwie. Gdy odchodzącego ministra Jana Szyszkę zastąpił Henryk Kowalczyk, miejsce szefa Lasów Państwowych – szybko i nieoczekiwanie – zajął podsekretarz stanu w Ministerstwie Środowiska Andrzej Konieczny. Zastąpił na etacie Konrada Tomaszewskiego, kuzyna Jarosława Kaczyńskiego, który długo był nie do ruszenia. Żadna z jego barwnych i skandalicznych wypowiedzi, np. o „zielonych nazistach” (czyli ekologach), „z których mózgów wymyto te podstawowe wartości, że kobieta to kobieta, mężczyzna to mężczyzna, że nie warto kochać się z kozą, dlatego że z tego dzieci nie będzie”, czy też o walce z szatanem, która jest „rolą Lasów Państwowych”, nie spotkała się z krytyką przełożonych. Być może Tomaszewski się zmęczył, może trzeba było zrobić miejsce dla młodych, ale kuzyna prezesa zastąpił były nadleśniczy, który przez dwa lata był wiernym przybocznym ministra Szyszki. Sprawdził się na pierwszej linii frontu, głośno popierając wycinkę, teraz słucha nowego szefa, którego pierwszą decyzją jest zastosowanie się do unijnego zakazu i zaprzestanie wycinki. Minister Kowalczyk mianował też nowego dyrektora Białowieskiego Parku Narodowego. Został nim Michał Krzysiak, lekarz weterynarii, od niemal 10 lat pracownik parku, zwany przez kolegów z pracy „Morbitalem” (to środek do eutanazji zwierząt, a doktor wybrał sobie kiedyś taki prywatny adres mailowy). Wcześniej aspirował do stanowiska kierownika Ośrodka Hodowli Żubrów, ale żaden z czterech dyrektorów, którzy zarządzali BPN, nie powierzył mu tej funkcji. Więc z szeregowego pracownika wskoczył od razu na fotel dyrektorski. I w tym wypadku nie ma mowy o konflikcie z poprzednikiem, Krzysiaka namaścił bowiem jeszcze Jan Szyszko: w październiku osobiście wręczył weterynarzowi medal za zasługi dla ochrony przyrody na święcie hubertusa w Węgrowie. Co ciekawe, dyrekcja Parku nic nie wiedziała o tym, że minister nagrodzi jednego z pracowników, za to potem Krzysiak z medalem zważniał tak, że nikt w Parku nie miał wątpliwości, że czeka go awans. Gdy kilka tygodni później minister Szyszko odwołał dyrektor Olimpię Pabian za obronę żubrów przed odstrzałem i sprzeciw wobec wycinki – choć oficjalnie żadnych powodów decyzji nie podano – mniej więcej było już wiadomo. Konkursu na nowego dyrektora Szyszko nie zdążył już ogłosić. Zrobił to jego następca. Jak podało ministerstwo, Michał Krzysiak uzyskał najwyższą liczbę punktów od komisji konkursowej, chociaż nie spełnia nawet wymogów formalnych: nie pracował 3 lata na stanowisku kierowniczym, w Parku był kierownikiem gabinetu weterynaryjnego, ale poza nim gabinet nie miał innych pracowników, więc doktor kierował sam sobą. Próba sił 3 stycznia 2018 r. minister Henryk Kowalczyk, wówczas jeszcze przewodniczący Komitetu Stałego Rady Ministrów, skierował do Jolanty Rusiniak, sekretarza Rady Ministrów, pismo informujące, że „wycofuje projekt ustawy o zmianie ustawy o zasadach zarządzania mieniem państwowym oraz niektórych innych ustaw (UD 305) z rozpatrzenia przez Radę Ministrów”. To był formalny akt kapitulacji w wojnie, jaką kilka miesięcy wcześniej rozpoczęła premier Beata Szydło o kontrolę nad państwową gospodarką. Ta wojna stała się jedną z przyczyn jej upadku. Szydło chciała bowiem władzy, jakiej nie miał dotychczas żaden premier. Pod pozorem uporządkowania kompetencji i zadań organów administracji rządowej w zarządzaniu majątkiem państwowym projekt dawał szefowi rządu niemal pełnię władzy nad 432 firmami, w których Skarb Państwa jest jedynym właścicielem, i tych, w których dysponuje kontrolnym pakietem akcji. W tym nad najbogatszymi, dysponującymi miliardowymi budżetami, jak np. Orlen, PKO BP, PZU czy KGHM. Choć formalnie premier miał po staremu delegować swoje uprawnienia na konkretnych ministrów, to jednak w wielu sprawach mógłby sam podejmować decyzje. I oczywiście miałby wpływ na obsadę najważniejszych stanowisk. To oznaczałoby dramatyczne zaburzenie w układzie sił rządzących dziś Polską. Bo wbrew pozorom PiS nie jest monolitem, w którym o wszystkim decyduje Jarosław Kaczyński. Raczej zgodnie z zasadą check and balance musi on równoważyć wpływy, by nikt nie wyrósł ponad miarę, ale też by nie został odcięty od życiodajnego tlenu, czyli pieniędzy i stanowisk. Frakcje W polskiej polityce funkcjonuje system przypominający układ państwa średniowiecznego: na szczycie jest król, który opiera się na grupie (partyjnych) baronów, a każdy z nich ma własny poczet wasali, ci zaś swoich. Z liczebności i oddania wasali rodzi się siła i znaczenie barona, warunkiem jest jednak, by ten dbał o swój poczet i właściwie go wynagradzał. Do tego służą odpowiednio hojne nadania w państwowych spółkach. Dlatego nawet Jarosław Kaczyński nie zdołał wymusić posłuchu w dziedzinie polityki wynagrodzeń, choć na początku sporo mówił o reżimie kominówek i samoograniczaniu się płacowym kadry kierowniczej. Ostatnio ponoć zbiera informacje o najwięcej zarabiających menedżerach w państwowych spółkach. Nie po to jednak armia PiS czekała przez osiem lat, by teraz zaciskać pasa. Okazało się, że są nawet sposoby, np. poprzez pseudonagrody, by także ministrom płacić jak menedżerom. Nic więc dziwnego, że prawo dostępu do stanowisk w państwowej gospodarce jest kluczem do stabilności politycznej Zjednoczonej Prawicy. Pisolodzy zidentyfikowali kilkanaście grup interesów, z których każda ma swoich ludzi do wykarmienia. Są więc zakonnicy, czyli ludzie najdłużej stojący przy Jarosławie Kaczyńskim zwani zakonem PC, są ziobryści, czyli ludzie Zbigniewa Ziobry z Solidarnej Polski, są gowinowcy z Porozumienia, są szydł