Polskie prawo pogrzebowe ma 60 lat. Nie przystaje do nowych czasów

Sprawa pochówku Piotra Woźniaka-Staraka przypomniała, że mamy problem z przepisami funeralnymi. Zmarłych chowa się na podstawie przepisów, które mają 60 lat i w zdecydowanej części stanowią kopię tych obowiązujących przed II wojną światową.

Wójt Giżycka i powiatowa stacja sanepidu w tym mieście złożyły zawiadomienia na policję w sprawie pochówku Piotra Woźniaka-Staraka, który spoczął poza obrębem cmentarza, na prywatnej, rodzinnej posesji w Fuledzie. Policja powinna rozpatrzyć te dokumenty do końca listopada. Jeśli zostanie wszczęte postępowanie, będzie miała rok na wyjaśnienie sprawy.

Zawiadomienia poprzedzono kontrolą powiatowego nadzoru budowlanego. Stwierdzono, że grób nie spełnia wymogów, które prawo stawia katakumbom. Przypomnijmy: zwłoki mogą być przechowywane tylko w grobach ziemnych, murowanych lub katakumbach, a prochy z kremacji także w kolumbariach.

„Wszyscy jesteśmy zobowiązani przestrzegać prawa. Sprawa pochówku poza cmentarzem w każdym przypadku, bez względu na nazwiska, jest zawsze kwestią delikatną i trudną. Jednakże zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy cmentarzach i chowaniu zmarłych, tj. kompetencjami nadzoru nad przestrzeganiem ustawy, mam obowiązek zawiadomienia organów” – napisał na Facebooku wójt miasta.

PiS przygotował i wycofał zmiany

W październiku minęły cztery lata, odkąd minister zdrowia powołał zespół do spraw opracowania nowego projektu ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych. W Polsce wciąż obowiązuje prawo z 1959 r., które w zdecydowanej części stanowi kopię przepisów sprzed II wojny światowej i stawia nasz kraj na szarym końcu Europy. Słuch po zespole ministerialnym zaginął. Z jego projektu wynikało, że łąki pamięci, na których mogą być rozsypywane prochy zmarłych, zostaną zalegalizowane. W wielu miastach powstały, ale działają nielegalnie. Dotychczas odbyło się na nich około tysiąca pogrzebów z rozsypaniem prochów.

Resort zdrowia szybko odciął się od pomysłu, oświadczając, że nie popiera zmian, które mogłyby dopuszczać funkcjonowanie tzw. ogrodów pamięci czy rozsypywanie prochów nad morzem (zgodnie z projektem tylko w wyznaczonych wodach, a nie tam, gdzie się komu podoba). To zaskakująca decyzja, bo projekt był pisany w Głównym Inspektoracie Sanitarnym, a szefem zespołu, który kierował pracami, był przedstawiciel resortu zdrowia.

Lobby funeralne działa

Odważniej w tej sprawie działał pierwszy rząd PiS, który pod koniec 2005 r. przysłał do Sejmu ustawę dopuszczającą zakładanie łąk pamięci. W uzasadnieniu minister zdrowia Zbigniew Religa napisał, że „należy uszanować ostatnią wolę zmarłego, który życzy sobie rozsypania swoich prochów”. Podkreślał, że nie ma przeszkód sanitarnych ani innych, a takie sytuacje i tak mają miejsce, tyle że poza prawem. Senatorowie PiS jednak uznali, że taka forma pochówku „jest niezgodna z tradycją”. Gdy ustawa wróciła do Sejmu, rząd zmienił więc zdanie. Zadziałała presja Kościoła i lobby funeralnego. Na tradycyjnych pochówkach po prostu więcej się zarabia.

Za rządów Platformy Obywatelskiej też nikt na poważnie nie zajął się tym tematem, choć podjęto jakieś działania. W 2008 r. Marcin Gorzkowski, spełniając ostatnią wolę zmarłego ojca, rozsypał jego prochy z helikoptera nad Bałtykiem. Za ten czyn oraz „za stworzenie zagrożenia sanitarnego” został skazany na 1000 zł grzywny. Złamał prawo, ale nie stworzył zagrożenia, bo nie ma nic czystszego od spalonego w ponad 1000 st. ciała. Ten wyrok zainspirował ówczesną minister zdrowia Ewę Kopacz, która powołała międzyresortowy zespół do takich spraw. Nawet raz się nie zebrał.

Zmarli w nieformalnych związkach

Problemów jest więcej. Krzysztof Wolicki, prezes Polskiego Stowarzyszenia Pogrzebowego, od lat zwraca uwagę, że brakuje definicji przedsiębiorcy pogrzebowego. – Żeby mieć budkę z hot dogami, trzeba dostać pozwolenia sanepidu, badania lekarskie. To absurd, że żadnych wymagań nie stawia się przedsiębiorcom pogrzebowym – uważa.

W projekcie, który ostatnio szykował PiS, nie znalazła się też tak pożądana zmiana jak pierwszeństwo do pochowania dla tych osób, które łączyła ze zmarłym faktyczna więź (dowiedziona wspólnym kontem w banku, kredytem czy mieszkaniem). Chodzi o związki nieformalne. Jeśli dzieci czy rodzina zmarłego nie wyrażą zgody, aby pogrzebem zajęła się inna osoba, to nie ma ona takiego prawa. To absurdalny zapis. Prawo pochówku powinno się opierać na rzeczywistej więzi i na wyrażonej, np. pisemnie, woli zmarłego.

W poprzedniej kadencji SLD złożył taki projekt ustawy. „Środowiskom lewackim nie udało się w Sejmie z homozwiązkami, więc teraz czepiają się wieka trumny. Nie można tylnymi drzwiami przez ustawę o cmentarzach i zmarłych wprowadzać do systemu prawa homozwiązków” – grzmiała wtedy z trybuny sejmowej posłanka Krystyna Pawłowicz (PiS). Propozycje przepadły.

Dla kogo prawo do grobu

Kilka razy przymierzano się też do zmian dotyczących przedłużenia prawa do grobu – każdego, ziemnego i murowanego. Dziś to prawo muszą odnawiać po 20 latach (wnosząc opłatę) tylko właściciele grobów ziemnych. Jeśli tego nie zrobią, to zarząd cmentarza może sprzedać prawo do miejsca. Inaczej jest z grobami murowanymi z miejscem na więcej niż jedną trumnę. Prawo do takiego grobu wykupuje się raz na 99 lat. Zarządcom cmentarzy zależy na zrównaniu praw do obu rodzajów grobów. Jeśli takie przepisy weszłyby w życie, byłby to duży zastrzyk gotówki dla gmin i parafii, które zarządzają cmentarzami. Dziś, jeśli ktoś nie wniesie po 20 latach opłaty, to grób ziemny jest likwidowany, a miejsce odsprzedawane. Można tu sporo zarobić. Na jednym z cmentarzy warszawskich miejsce kosztuje 2 tys. zł, ale już na Starych Powązkach – nawet 50 tys.

W uzasadnieniu do projektu, który dwa lata temu przygotował rząd PiS, czytamy, że zmiany są potrzebne, bo 60-letnia ustawa nie przystaje do nowych czasów i obyczajów. Ale jak widać, nikomu tak bardzo na tym nie zależy.