130 artystów z 24 krajów, kilkaset dzieł, 60 lat z historii sztuki, kilkudziesięciu różnojęzycznych kuratorów. Gwoli ścisłości, „Płeć? Sprawdzam” to wystawa przygotowana w Austrii, którą – po udanej prezentacji w Wiedniu – sprowadzono do stołecznej Zachęty. Tytuł intrygujący, podtytuł wyjaśnia wszystko: „Kobiecość i męskość w sztuce Europy Wschodniej”. Słowem: czy, na ile i w jaki sposób czuliśmy się mężczyznami i kobietami w czasach, gdy seksualność podlegała ideologicznemu koncesjonowaniu? I jak to się zmieniło po odzyskaniu wolności?
Obraz jest rozległy, bo obejmuje okres od kołchoźnic-traktorzystek, przez mniej lub bardziej surowe reżimy lat 60., 70. i 80., po szalone lata ostatnich dwóch dekad. Od zimnej Estonii i Związku Radzieckiego, po śródziemnomorską Jugosławię i to, co z niej się wykluło. I trzeba przyznać, że Austriacy dość uważnie zaglądają nam w majtki i sporo tam widzą. Oczywiście, najłatwiejszy do przewidzenia jest wizerunek sztuki z okresu stalinowskiej dyktatury lat 50. ubiegłego wieku. W całym tzw. bloku demoludów obowiązywały wówczas standardy estetyczne wypracowane jeszcze w latach 30. w ZSRR.
Dwie płcie? Nie
Nie ma nagości, nie ma seksualności, a tym bardziej erotyzmu. Ba, nie ma nawet wyraźnego, tradycyjnego podziału na dwie płcie, jest tylko jedna nowa płeć: budowniczy socjalizmu. Konsekwencje bycia mężczyzną lub kobietą są głęboko utajnione. Kobiety z włosami ukrytymi pod chustkami oraz piersiami i biodrami ukrytymi pod obszernymi kombinezonami, bez makijażu przypominały mężczyzn. Mężczyźni przypominali zaś aseksualne roboty, bez śladu macho.