Pół wieku Beatlemanii

Pierwszy singel zespołu The Beatles, zatytułowany „Love Me Do”, ukazał się 5 października 1962 r. W tekście niespełna dwuipółminutowej piosenki słowo „love” pojawiło się 26 razy, bo podmiot liryczny domagał się miłości. Chciał, to ma – świat pokochał The Beatles. I choć histeria przez te wszystkie lata trochę osłabła, wciąż tli się tu i ówdzie, raz na jakiś czas buchając mocniejszym płomieniem. Best był najlepszy To jasne, najgoręcej jest w Liverpoolu, bezpowrotnie odmienionym przez Beatlesów i ich fanów. Owszem, warto tu zobaczyć port oraz niechlubną pamiątkę czasów kolonialnych w postaci Muzeum Niewolnictwa, da się też zwiedzać miasto szlakiem futbolowym. Ale można spędzić w Liverpoolu wiele dni i nic z tych rzeczy nie zauważyć, za to Beatlesów w tym mieście uniknąć się po prostu nie da. Prawdziwy fan pierwsze kroki kieruje zwykle na Mathew Street, bo tam się to wszystko zaczęło. I tu niespodzianka – oryginalnego klubu Cavern już nie ma, są za to dwa prawie oryginalne, po obu stronach wąskiej uliczki. Ciasne, obwieszone pamiątkami i oblegane przez turystów oraz amatorskich muzyków, którzy wierzą, że jeśli zagrają na tych samych deskach, na których debiutowali Lennon i McCartney, być może spłynie na nich genius loci. Dlatego warto do Cavern zajrzeć, by napić się piwa, ale lepiej uciekać przed lokalnymi konkursami talentów. Trzeba za to odwiedzić muzeum The Beatles Story przy Doku Alberta, zobaczyć czerwoną bramę Strawberry Field i salon fryzjerski, o którym mowa w tekście „Penny Lane” – a właściwie kilka takich przybytków, bo pomiędzy okolicznymi golibrodami trwa od kilku lat wojna o turystów. Miasto można objechać, korzystając z autokaru wycieczkowego lub specjalnej żółtej amfibii, najlepiej jednak odżałować większą sumę i dać się przewieźć po Liverpoolu specjalną beatlesowską taksówką, której kierowca nie tylko umie trafić z Penny Lane na grób Eleanor Rigby, ale obudzony w środku nocy mógłby wygrać „Wielką grę” o Wielkiej Czwórce. Historia przekazana przez takiego przewodnika będzie miała, eufemistycznie rzecz ujmując, subiektywny posmak – możemy w końcu dać się przekonać, że najważniejszym Beatlesem był Pete Best, pierwszy perkusista grupy, a okrucieństwa Czyngis-chana to pestka przy wyczynach Yoko Ono – ale w żadnym muzeum nie da się kupić takich emocji. Drugim miejscem pielgrzymek fanów Beatlesów jest Londyn, gdzie najpopularniejszym adresem jest oczywiście Abbey Road. Słynne studio nie cieszy się takim wzięciem, jak uwiecznione na okładce płyty przejście dla pieszych – zdjęcie na nim chcą mieć absolutnie wszyscy, skutecznie utrudniając życie kierowcom. Od dwóch lat najsłynniejsza zebra świata wpisana jest na listę zabytków. Tutejsza tematyczna wycieczka o nazwie Magical Mystery Tour prowadzi m.in. do siedziby firmy Apple, na dachu której Beatlesi zagrali słynny koncert, biura Paula McCartneya i szaletów publicznych przy Broadwick Street, gdzie w 1966 r. Lennon zagrał epizodyczną rólkę w satyrycznym programie BBC. Obyś grał w ciekawych czasach Czemu Elvis Presley, który debiutował zaledwie osiem lat wcześniej, zdaje się nam postacią z odległej epoki, a Beatlesi są wciąż aktualni, słuchani przez młodzież i niezmiennie w popkulturze obecni? Czemu świat oszalał właśnie na ich punkcie? Kompozytorskie i wykonawcze talenty chłopaków z Liverpoolu nie zaszkodziły – ale też na niewiele by się zdały, gdyby nie niespodziewane wsparcie ze strony demografii, technologii i polityki. Candice Leonard, socjolog z Cambridge, twierdzi, że beatlemania musiała się wydarzyć. Po pierwsze dlatego, że hormony zaczęły właśnie buzować w milionach przedstawicieli pokolenia baby boomers, czyli powojennego wyżu demograficznego, którzy na Elvisa byli jeszcze zbyt smarkaci. Po drugie – beatlemania nie dość, że zbiegła się w czasie z rozpowszechnieniem przenośnych radyjek tranzystorowych, z których muzykę można było chłonąć pod kołdrą, kiedy rodzice już spali, to jeszcze trafiła na moment, w którym telewizja z intrygującego eksperymentu przepoczwarzała się w medium masowe. Występ Elvisa w 1956 r. w programie Eda Sullivana, który uczynił z piosenkarza gwiazdę, obejrzały 52 mln amerykańskich widzów. Beatlesów, osiem lat później, już 74 mln. Po trzecie wreszcie, Beatlesi mieli to szczęście, że tworzyli w ciekawych czasach. Eskalacja zimnej wojny po przesileniu w Zatoce Świń, konflikt w Wietnamie, zabójstwa obu Kennedych i pastora Kinga, rewolucja seksualna, lądowanie na Księżycu, protesty studenckie po obu stronach oceanu – kto to przeżył, nie mógł zapomnieć. Przy okazji zapamiętał ścieżkę dźwiękową… I jeszcze jedno: podobali się dziewczynom. – Było ich czterech, więc byli cztery razy bardziej interesujący od solistów. Mogłyśmy ich porównywać, wybrać sobie ulubieńca – mówi Leonard, która jest nie tylko badaczką fenomenu Beatlesów, ale i sama w młodości padła ofiarą histerii. – Te ich fryzury i wystylizowane garnitury były niezwykłe, wszyscy mówili, że wyglądają jak dziewczyny. Później zaczęło się to nazywać wyglądem androginicznym i rockmani, którzy poszli śladem Beatlesów, tacy jak Mick Jagger, David Bowie czy Robert Plant, przesunęli granice o wiele dalej. Candice Leonard pracuje teraz nad książką „From Beatlemania to Beatleness”. To owoc lat obserwacji i setek wywiadów z amerykańskimi fanami angielskiej grupy, głównie tymi, którzy na własnym grzbiecie doświadczyli gęsiej skórki oczekiwania na występ Beatlesów u Sullivana. Zauważyła na przykład, że choć wielbiciele The Beatles to grupa nader liczna, być może najliczniejsza wśród fanów rocka, jest właściwie… niewidzialna. – Fani Beatlesów wyglądają zwyczajnie, nie noszą charakterystycznych symboli, jak ci od „Star Trek” czy Grateful Dead. Są podzbiorem grupy demograficznej o bezprecedensowych rozmiarach: wyżu demograficznego w białej klasie średniej. Jest nas mnóstwo, ale wtapiamy się w tło – tłumaczy amerykańska socjolożka. Dla Leonard niesłabnące zainteresowanie Beatlesami to nie nostalgia. Jest czymś więcej niż tylko tęsknotą posiwiałych już baby boomers za beztroską szczenięcych lat. – Fani Beatlesów nie żyją w przeszłości, ale sprowadzili The Beatles do teraźniejszości. Wciąż cenią ich muzykę, tyle że słuchają jej starszymi, mądrzejszymi uszami. Bo ona, jak każde wielkie dzieło sztuki, wciąż się broni – mówi. Duch w ruchu Wróćmy na beatlesowski szlak. Za oceanem niesłabnącym zainteresowaniem cieszy się Truskawkowe Pole w nowojorskim Central Parku, naprzeciwko apartamentowca Dakota, pod którym John Lennon zginął od kul wystrzelonych przez Marka Chapmana. Mozaika z napisem „Imagine” w środku często bywa przystrojona kwiatami, a w rocznicę urodzin i śmierci Johna tłumy fanów spotykają się tu na nocne czuwania, palą znicze i śpiewają piosenki Beatlesów. Szukający w Ameryce istniejących pamiątek po Beatlesach mogą również zajrzeć do słynnego Rock’n’Roll Hall Of Fame w Cleveland, gdzie istnieje sporych rozmiarów stała ekspozycja poświęcona Anglikom. Znacznej części cennych pamiątek po The Beatles nie ma jednak ani tam, ani w Wielkiej Brytanii. Są w Japonii, w prywatnych rękach tamtejszych kolekcjonerów. To tam powstało pierwsze muzeum poświęcone Lennonowi, oficjalnie wspierane przez Yoko Ono. Przybytek otwarty w październiku 2000 r., w 60 rocznicę urodzin artysty, został jednak zamknięty 10 lat później, a większość eksponatów wróciła do Ono. „Duch Johna Lennona żył poprzez ruch i bez ruchu umiera. Gdyby muzeum, w którym gościł ten duch, pozostało w jednym miejscu, stałoby się grobem” – uzasadniła swoją decyzję. Dokąd zamierza przeprowadzić owego ducha, nie powiedziała. W Hamburgu również doszło niedawno do zamknięcia muzeum poświęconego The Beatles. Nie dlatego, że cieszyło się nikłym zainteresowaniem, ale dlatego, że prywatny właściciel Beatlemanii, mieszczącej się – trudno o lepszą lokalizację – przy Beatles-Platz, przeinwestował, budując m.in. naturalnej wielkości atrapę żółtej łodzi podwodnej, oraz przeliczył się, oczekując publicznej dotacji, która nigdy nie spłynęła. Ale Hamburg to wciąż dla fanów The Beatles pozycja na mapie podróży obowiązkowa. Można zafundować sobie clubbing szlakiem zespołu (takie miejsca jak Indra czy Kaiserkeller, w których Anglicy zdobywali pierwsze sceniczne szlify, choć odmienione, wciąż istnieją) zakończony wizytą na wspomnianym Beatles-Platz. Co nie udało się w Hamburgu, świetnie sprawdza się w Halle – tu przy starym rynku znajduje się podobno największe na świecie muzeum The Beatles, liczące ponad dwa i pół tysiąca eksponatów, a także Beatles Café i oczywiście sklepik z pamiątkami. Większe uzasadnienie ma jednak kult Beatlesów w Pradze. Na Malej Stranie, vis-à-vis amb