Roberto Bolano - sławny po śmierci

Choć Roberto Bolańo nie żyje od 2003 r., ciągle dostajemy jego nowe książki, a o życiu pisarza krążą legendy. Po monumentalnej pośmiertnej powieści „2666” ukazał się teraz zbiór opowiadań „Rozmowy telefoniczne”, a już zapowiadany jest następny, zatytułowany „Mordercze dziwki”. Opowiadania Bolańo są równie warte uwagi jak obie wielkie powieści, są zresztą ściśle z nimi połączone. Całość przypomina splątane kłącze, w którym wszystkie utwory nawzajem się oświetlają i zazębiają. Twórczość pisarza jest na tyle wieloznaczna i tajemnicza, że prowokuje czytelników do układania diagramów, wzorów i do rozmaitych konfabulacji. Niedawno jego tłumacz i znawca literatury latynoamerykańskiej Tomasz Pindel ułożył nawet wzór tłumaczący żartobliwie sukces jego twórczości: F = jP x pŚ/2. Gdzie F to Fama, jP – jakość pisarstwa, a pŚ oznacza przedwczesną śmierć. Bolańo zmarł w Barcelonie na wirusowe zapalenie wątroby w wieku 50 lat. Nie doczekał się na przeszczep, niektórzy twierdzą nawet, że zaniedbał leczenie, bo tak był zaabsorbowany ostatnią powieścią „2666”. Sława przyszła późno, zaledwie pięć lat przed śmiercią, po ukazaniu się powieści „Dzicy detektywi”, kiedy na autora spadł deszcz nagród. Wcześniej brał niemal każdą robotę – był kierowcą śmieciarki, nocnym stróżem, robotnikiem portowym i akwizytorem sprzedającym katalońskie encyklopedie. Od dzieciństwa obsesyjnie czytał (zdarzało mu się kraść książki) i pisał, pisał, pisał. Uważał się przede wszystkim za poetę (podobnie jak Houellebecq) i był przekonany, że „umrze niepublikowany”. W wierszu „Moja kariera literacka” z 1990 r. wylicza odmowy, jakie dostał z wydawnictw. Mimo to pisze, nawet pod mostem, wszędzie i zawsze: „Pisząc poezję w kraju głupców/Pisząc z dzieckiem na kolanach/Pisząc, aż z diabelskim hałasem/zapadnie noc. Diabły, które zabierają mnie do piekła,/ale pisząc” (przeł. Arkadiusz Żychliński). W jego opowiadaniach znajdziemy wiele portretów pisarzy szalonych, umierających w zapomnieniu, niedocenionych. Taki choćby Sensini z pięknego opowiadania z tomu „Rozmowy telefoniczne”. Sensini był dobrym pisarzem, ale niespecjalnie znanym, i żył z konkursów literackich: wysyłał to samo opowiadanie pod różnymi tytułami w kilka miejsc i za otrzymane nagrody mógł opłacić czynsz. Przez pewien czas sam Bolańo utrzymywał się z konkursów. Opowiadanie „Sensini” zwyciężyło zresztą w jednym z nich. Fikcja i prawda Chudy, drobny, czarnowłosy, w dużych okularach i z nieodłącznym papierosem. Takiego znamy ze zdjęć. Zamiast uprawiać sporty (jego ojciec był bokserem amatorem), wybrał książki. Urodził się w Chile, mieszkał w Meksyku, a potem w Hiszpanii. Uważał się za pisarza latynoamerykańskiego. Amerykanie zakochali się w nim, bo zobaczyli latynoskie wcielenie bitnika, i w dodatku świadka dyktatury. Jego życie zostało w dużej mierze zmitologizowane, bo często fikcję brano za prawdę. Sam się do tego przyczynił, wplatając wątki autobiograficzne do swojej prozy. Zastanawiające, że przez 10 lat po śmierci Bolańo nie ukazała się żadna jego biografia. Może to być związane z konfliktem między spadkobiercami, szczególnie między wdową a ostatnią partnerką pisarza. Co pewien czas ukazują się za to rozmaite dociekania biograficzne. Pojawiła się choćby wersja, według której wirusowym zapaleniem wątroby zaraził się podczas zażywania heroiny w czasach burzliwej młodości. Opisał to ponoć w opowiadaniu „Plaża”. Była żona i przyjaciele przekonywali, że to czysta plotka, bo nigdy nie był uzależniony. Kłócono się też o jego pobyt w Chile podczas puczu Pinocheta. Podobno wrócił tam z Meksyku w 1973 r., by wziąć udział w pewnym przedsięwzięciu teatralnym i wesprzeć lewicową koalicję prezydenta Allende. Kiedy chciał z Chile wyjechać, już po objęciu władzy przez Pinocheta, zatrzymany na granicy pod zarzutem terroryzmu trafił do więzienia, gdzie spędził tydzień. Wyszedł z niego dzięki pomocy kolegi ze szkoły. Wielu zatrzymanych wtedy zabito. Jego pobyt w więzieniu w legendzie urósł do kilku tygodni, a nawet do pół roku – jak można było przeczytać na skrzydełku jednego w niemieckich wydań jego książki. Arturo Belano (jedno z alter ego pisarza) w opowiadaniu „Detektywi” też trafia do więzienia na kilka dni. Trzymają go bez jedzenia, wody i mydła, w końcu nie wie nawet, ile dni minęło. Potem nie może rozpoznać siebie w lustrze. To ktoś inny – mówi na widok swojego odbicia. Pojawili się jednak świadkowie, którzy twierdzili, że w tym czasie Bolańo w ogóle nie był w Chile. On sam wielokrotnie opowiadał o pobycie w więzieniu. W każdym razie wokół jego biografii osnuto wiele alternatywnych historii. Sama dałam się nabrać Tomaszowi Pindlowi, który na swoim blogu przekonywał, że książka „Literatura faszystowska w obu Amerykach” nie jest fikcją, tylko składa się z prawdziwych raportów szpiega Bolańo na temat skrajnej prawicy. Pindel napisał swój przyczynek do fantastycznej biografii pisarza także po to, żeby nie traktować pisarstwa ani biografii Bolańo całkiem serio. Znajdziemy przecież w jego prozie pokłady humoru i ironii. Przypomina się choćby rozmowa dwóch przyjaciół z powieści „2666”, w której chcą wyjaśnić sobie niezręczną sytuację, bo obaj kochają się w tej samej kobiecie. Tę rozmowę autor relacjonuje przez statystykę zawartych w niej słów: imię kobiety pada 50 razy, z czego 9 nadaremnie, przyjaźń – 24, miłość – dwa razy, przeznaczenie – 10, słowo „potworne” – 9. Na koniec przyjaciele opowiadają sobie dowcipy po niemiecku i rozmowa kończy się serdecznie. Przygody na śmierć i życie Bolańo twierdził, że proza amerykańska wyrasta z dwóch źródeł, z dwóch założycielskich książek: „Przygód Hucka Finna” Twaina i „Moby Dicka” Melville’a. Sam napisał dwie powieści nawiązujące do obu nurtów. „Dzicy detektywi” to powieść detektywistyczna i przygodowa (twainowska), portret pokolenia poetów infrarealistów (w książce nazywają się bebechorealistami), do których sam należał. To powieść „o przygodach poezji, które są przygodami na śmierć i życie” – jak mówi bohaterka innej jego książki „Amulet”. Z kolei „2666”, ponadtysiącstronicowa powieść, w której pokazuje różne odcienie zbrodni i piekła, wyrasta z tradycji Melville’a. Często małe opowiadania Bolańo mają w tle zagadkę kryminalną, tajemnicze zniknięcie bohatera albo niewyjaśnioną śmierć. A jednocześnie opowieść toczy się lekko i żartobliwie. Może się jednak zdarzyć, że to, co bierzemy za czystą fikcję, okaże się prawdą. I to najboleśniejszą. „O wiele chętniej niż pisarzem byłbym detektywem, który wyjaśnia m