Okrągły jubileusz Kronos Quartet

Po 40 latach istnienia Kronos Quar­tet nie zwalnia tempa, a swój jubileusz czwórka muzyków z Kalifornii obchodzi przez cały sezon. To zresztą sytuacja wyjątkowa, bo zwykle kwartet odbywa trasy tylko przez pięć miesięcy w roku; pomiędzy nimi szlifuje nowe projekty i nagrywa płyty. W Polsce grywa regularnie, choć początki były niełatwe. W 1983 r. odbywały się pertraktacje z Warszawską Jesienią w kwestii przyjazdu młodego zespołu. Komisja programowa nie zdecydowała się go jeszcze zaprosić, lecz – ku zdziwieniu organizatorów – czwórka muzyków mimo to pojawiła się w Warszawie. David Harrington, pierwszy skrzypek i mózg kwartetu, świetnie pamięta ten dzień: – Tylko my spodziewaliśmy się siebie na tym festiwalu – żartuje. Szybko zorganizowano im występ w najmniejszej sali warszawskiej uczelni muzycznej. To był skromny, ale ciekawy koncert muzyki amerykańskiej; większość nazwisk kompozytorów była tutejszej publiczności zupełnie nieznana. Zespół powrócił dopiero w 1992 r., już opromieniony międzynarodową sławą, od razu na dwa koncerty, z oprawą świetlną przypominającą bardziej koncerty rockowe niż kwartetu smyczkowego (kształt występów, jak mówi Harrington, wypracowywali przez lata). Obok dwóch kompozycji Johna Zorna, słynnego dzieła Steve’a Reicha „Different Trains” czy utworów ze świeżo wówczas wydanej przebojowej płyty „Pieces of Africa”, po raz pierwszy polska publiczność miała możność usłyszeć dwa dzieła Henryka Mikołaja Góreckiego zamówione przez Kronos Quartet. Z Góreckim muzycy kontakty mieli szczególnie serdeczne i osobiste, mimo iż nie mówił on po angielsku, a oni – po polsku czy niemiecku. Chętnie wykonują kwartety Pendereckiego i Lutosławskiego (nagrali je również na płyty), grywali dzieła młodszych polskich kompozytorów: Hanny Kulenty, Pawła Mykietyna. W tym roku Polska gości Kronos Quartet w maju na katowickim Jazz Art Festival i lubelskich Kodach oraz we wrześniu, kiedy to na festiwalu Sacrum Profanum jako artyści rezydenci wystąpią aż trzykrotnie: z kompozytorką i performerką Laurie Anderson (w jej kompozycji „Landfall”), z chórem Capelli Cracoviensis (w multimedialnym „Sun Rings” Terry’ego Rileya, zamówionym w 2002 r. przez NASA, z dźwiękami zarejestrowanymi w kosmosie przez sondę „Voyager”) oraz sami. Kronos jako marka W San Francisco, mieście rezydencji kwartetu, działa Kronos Performing Arts Association, organizacja non profit, która zajmuje się zarządzaniem, planowaniem, nagraniami, promocją, a także zamówieniami nowych utworów. Odbywa się to najczęściej mniej więcej tak: David Harrington (bo to jego głos jest tu decydujący) słyszy – z dostarczonych mu materiałów, ale bywa, że po prostu przez radio – jakąś fascynującą go muzykę. Postanawia wówczas: ten kompozytor musi napisać dla nas utwór. Wówczas 10-osobowe biuro KPAA zabiera się do szukania sponsorów i instytucji, które pomogą w zamówieniu. Zwykle nie ma z tym problemu – Kronos to jednak marka. Swoimi osobistymi zachwytami Harrington kieruje się od początku działalności. Tuż po dwudziestce przez rok pracował jako muzyk orkiestrowy w Kanadzie, jednak szybko zdał sobie sprawę, że nie przepada za tą pracą. Kameralistykę natomiast uprawiał z zamiłowaniem od dziecka. I właśnie 40 lat temu, powróciwszy do rodzinnego Seattle, usłyszał przez radio jedno z najbardziej oryginalnych dzieł muzyki amerykańskiej, utwór, jakiego dotąd w literaturze kwartetowej nie było: „Czarne Anioły – 13 obrazów z krainy mroku” George’a Crumba. Kwartet smyczkowy w tym utworze ma brzmienie wzmocnione elektronicznie, muzycy używają niekonwencjonalnych sposobów wydobywania dźwięku, jak pociąganie po strunach drzewcem smyczka czy granie z naparstkami na palcach, a także innych instrumentów, jak maracasy, tam-tamy i kryształowe kieliszki z wodą. Odliczają też w różnych językach: po niemiecku, rosyjsku, węgiersku, japońsku i suahili. To odliczanie rytualne. Na partyturze tego mistycznego utworu z 1970 r. kompozytor napisał „in tempore belli” – chodziło o wojnę w Wietnamie. To było jak olśnienie. Taką muzykę chcę grać – powiedział sobie młody skrzypek, zorganizował zespół i doprowadził do wykonania tego dzieła już po paru miesiącach (z czasem – w konsultacji z kompozytorem). I tak już poszło. Czego dziś szuka w wybieranych przez siebie utworach? – To kwestia intuicji, magnetyzmu, czegoś, co mnie w danej muzyce pociąga, a czego nie potrafię zdefiniować. Szukam muzyki odpowiedniej do grania i słuchania właśnie teraz. Co oczywiście zmienia się w czasie. Bywa, że w efekcie zamówienia powstaje muzyka zupełnie inna od tej, która była punktem wyjścia. Tak się stało z Góreckim: Harrington postanowił o zamówieniu u niego kwartetu po wysłuchaniu otrzymanego od amerykańskiego przedstawiciela wydawnictwa Boosey&Hawkes nagrania III Symfonii. I Kwartet smyczkowy „Już się zmierzcha” jest od tej symfonii diametralnie odmienny, ale jakże fascynujący. – Rozczarowania zdarzają się rzadko, prawie wcale – deklaruje skrzypek. – Jestem otwarty na muzykę, którą otrzymuję, delektuję się wręcz niespodziankami. Bardzo mnie interesuje, w jaki sposób kompozytor działa, jakie miejsce zajmuje dany utwór w jego drodze twórczej.   Kronos Quartet znany jest jednak nie tylko z wykonywania nowych współczesnych utworów. Od dawna zainteresowania tego zespołu sięgają również tzw. muzyki świata – to bardzo istotna część jego działalności. Firma Nonesuch, z którą kwartet współpracuje od początku, wypuściła na jubileusz nie tylko wspomnieniowy pięciopłytowy box „Kronos Explorer Series”, ale też zupełnie nową płytę „A Thousand Thoughts”, na której znajdują się nagrania dokonane w większości w zeszłym roku (z paroma wyjątkami, w tym „Asleep” z 1991 r. nagrane z samym Astorem Piazzollą). To przegląd tej właśnie, ludowej, strony działalności kwartetu. Aranżacje są również zamawiane, a zdarza się, że dokonują ich sami członkowie zespołu. Kronos Quartet, zabierając się do muzyki danego kraju, ściśle współpracuje z miejscowymi artystami. Nie jest to jednak zachłyśnięcie się egzotyką. Harrington przypomina, że przecież zawsze, grając każdą muzykę, musimy zapoznać się z czymś, co z początku jest nam obce. – Kiedy byłem chłopcem w Seattle, tysiące mil od Wiednia, grałem w szkole utwory Haydna i Mozarta. Żeby je wykony