Wrocław: senne przebudzenie stolicy kultury

W niedzielne popołudnie Artur Zimny zwykle przesiaduje w celi i rozmyśla o tym, co zrobi, kiedy za rok wyjdzie na wolność. Jeszcze nie wie, czy wróci do prowadzenia firmy transportowej. Szczupły, lekko szpakowaty, w średnim wieku. Nie chce mówić, za co odsiaduje wyrok. Poza tym dziś przejęty jest czymś zupełnie innym: pomaga wprawić w ruch Ducha Odbudowy. A ten ma się spotkać na Rynku z Duchem Wielu Wyznań, Duchem Innowacji i Duchem Powodzi. Wraz z 12 innymi więźniami z Zakładu Karnego nr 2 przy ul. Fiołkowej we Wrocławiu Zimny ciągnie więc za sznury kilkumetrową, podświetloną metalową konstrukcję, którą ożywiają akrobaci i muzycy. Symbolizuje ona budowanie tożsamości miasta i nowych relacji międzyludzkich po klęsce niemieckiego Festung Breslau. Konstrukcja jest częścią wychodzącego z czterech dzielnic Wrocławia pochodu mieszkańców, którego finał – widowisko „Przebudzenie” – otworzył w niedzielę obchody Europejskiej Stolicy Kultury. Więźniowie brali udział w próbach od dwóch tygodni, przez sześć godzin dziennie, pomagali też przygotować scenę do spektaklu w reżyserii Chrisa Baldwina, kuratora ESK ds. performance. Podczas próby Artur Zimny przekonuje, że on też coś chciałby odbudować. – Czuję się potrzebny, jestem między ludźmi – mówi. – Proszę też napisać, że chciałbym porozmawiać z córką. Zerwała ze mną kontakt, bo nie może mi wybaczyć, że trafiłem do więzienia. Może zmieni zdanie, kiedy zobaczy, co tutaj robię. Więźniowie dla ESK Po co więźniom te całe duchy i kultura? Ich opiekun, kapitan Robert Wnukowski, uśmiecha się: – Trzy słowa: poczucie własnej wartości. Oczywiście wybraliśmy tylko tych skazanych, po których spodziewaliśmy się, że nie nabroją. Kilku z nich miało już zresztą do czynienia z ESK. Pół roku wcześniej pomogli zamienić jeden z 27 wrocławskich mostów w przestrzeń dla sztuki. Projekt „Mosty” był pierwszą częścią zaplanowanego „Kwartetu Flow”, druga to właśnie „Przebudzenie”. Trzecią część stanowić mają happeningi i spektakle na nadbrzeżach Odry, ostatnią ma być natomiast kolejne wydarzenie w plenerze: „Niebo”, czyli przyszła ceremonia zamknięcia ESK, opowiadająca o Wrocławiu na nowo, z perspektywy współczesnej Europy. Takie performatywne angażujące działania ożywiają przestrzeń miejską i angażują grupy wykluczone społecznie. W pochodzie Ducha Odbudowy wraz z mieszkańcami miasta, więźniami i artystami jechało około stu osób na wózkach inwalidzkich. To właśnie propozycjom takich inicjatyw (autorstwa prof. Adama Chmielewskiego i jego zespołu), aktywizujących wrocławian i grupy najmniej uprzywilejowane, Wrocław w dużej mierze zawdzięcza wygraną w wyścigu o tytuł ESK 2016. Pięć lat temu komisja selekcyjna złożona z europejskich urzędników wybrała propozycję stolicy Dolnego Śląska, odrzucając między innymi kandydatury Warszawy i Katowic. Zgodnie z ideą z 1985 r., autorstwa ówczesnej greckiej minister kultury Meliny Mercouri, pomysłodawczyni Europejskiej Stolicy Kultury, Wrocław przez rok pokaże swoje pomysły kulturalne, a Unia Europejska będzie je współfinansować. Morricone i Zimmer Wrocław, drugie w historii polskie miasto po Krakowie, które zostało Europejską Stolicą Kultury, może się pochwalić ogromnym, bo około 350-milionowym budżetem, a 99 mln tej sumy w ramach wieloletniego programu wyłożył rząd. Dla porównania hiszpańskie San Sebastian, które wraz z polskim miastem będzie piastować prestiżowy tytuł (zawsze przypada jednocześnie dwóm miastom), przeznaczyło na organizację kulturalnego święta ok. 50 mln euro. Tym bardziej chciałoby się, aby postulaty ze zwycięskiej aplikacji były realizowane w sposób angażujący mieszkańców. W ostatecznej prezentacji programu, którą dostali dziennikarze, jest takich inicjatyw sporo, na przykład „Wejście do podwórza” – kulturalna aktywizacja podwórek, pawilony kultury w parkach czy „Bibliopolis. Miasto Biblioteka” (wprowadzenie książek do przestrzeni miejskiej). Wydaje się jednak, że to wciąż za mało, by przekonać do regularnego kontaktu z kulturą więcej niż deklarujące je 9–14 proc. wrocławian. Choć program w całości przedstawia się imponująco: około tysiąca wydarzeń, w tym tak prestiżowych, jak rozdanie Europejskich Nagród Filmowych, imprezy związane z tytułem Światowej Stolicy Książki UNESCO lub koncerty Ennio Morricone i Hansa Zimmera. Prezydent Rafał Dutkiewicz, dyrektor generalny ESK Krzysztof Maj i dziewięciu kuratorów różnych dziedzin sztuki mają nadzieję, że obchody okażą się „najważniejszym wydarzeniem w historii powojennego Wrocławia”. By tak się stało, potrzeba równowagi pomiędzy kulturą wysoką, inicjatywami oddolnymi, niszowymi imprezami masowymi i miejskimi fiestami. Starożytne docere, movere i delectare w jednym osiągnąć niełatwo. Pokazał to dobitnie hucznie zapowiadany weekend otwarcia, świętowany od piątku do niedzieli. Spadkobiercy Pomarańczowej Alternatywy To będzie jakieś Euro 2016, tak? – dopytuje właściciel warzywniaka na ulicy Świdnickiej. Z poinformowaniem mieszkańców, o co tak naprawdę chodzi, Wrocław od początku miał problemy. I dotyczy to różnych pokoleń. Para studentów spacerujących po Rynku wie już, co się dzieje, tylko nie wie, po co: – Wiemy, są darmowe wystawy, ale my nie lubimy wystaw. Ale cieszymy się z tej stolicy, może miasto się wzbogaci? No i sprawdzić ten pochód też pójdziemy. Mimo wszechobecnych w mieście punktów informacyjnych, ulotek, flag, billboardów i odbywających się niemal do ostatniej chwili prób do finałowego „Przebudzenia”, jeszcze w sobotę wczesnym popołudniem – nawet w okolicach centrum – miasto pozostaje w stanie lekkiego uśpienia. A przecież jest w czym wybierać i na wiele wydarzeń specjalnie na weekend otwarcia można było się wybrać za darmo. Na przykład na znakomitą ekspozycję baskijskiego rzeźbiarza Eduardo Chillidy „Brzmienia” w galerii BWA Awangarda, spektakl „Płonąca wyspa – Dwa Światy” na Wyspie Słodowej czy imprezę klubową „Silent Disco” w Infopunkcie Barbara. Z jednej strony na wszystkie te wydarzenia przychodzą tłumy, ale jednak wciąż nie ma wrażenia, że cały Wrocław żyje swoim kulturalnym świętem. W okolicach centrum najbardziej słychać i widać zresztą hiszpańskich i niemieckich kibiców, którzy przyjechali na odbywające się w tym samym czasie mistrzostwa Europy w piłce ręcznej. W specjalnie zaaranżowanej wewnątrz ratusza uliczce Lwowskiej nie sposób nie zamyślić się nad paradoksami tego poniemieckiego miasta. To we Wrocławiu narodziła się radosna Pomarańczowa Alternatywa, która do walki z absurdami PRL delegowała krasnoludki. Dziś figurek krasnali w przestrzeni miejskiej jest ponad trzysta. Są atrakcją turystyczną, a prawa do wykorzystywania ich wizerunku powodem batalii sądowej między urzędnikami a założycielem ruchu „Majorem” Fydrychem. To we wrocławskim hotelu Monopol w 1948 r. Pablo Picasso narysował na papierowej serwetce słynnego gołąbka pokoju. To tu znajduje się jedyna na świecie Dzielnica Czte