Lider zespołu Swans o swoich muzycznych fascynacjach

Jakub Knera: – Pamiętasz, jak i dlaczego zacząłeś grać? Michael Gira: – Dostałem od kogoś harmonijkę ustną. Grałem na niej, kiedy jeździłem autostopem po Stanach Zjednoczonych. Po prostu stałem przy drodze i grałem. Traktowałem to jak rozrywkę. Stopniowo zrodził się z tego pomysł zajmowania się muzyką. Z kolei granie z nastawieniem, żeby stworzyć coś, co będzie miało jakieś znaczenie, zaczęło się mniej więcej w tym czasie, kiedy narodził się punk rock. Czyli w latach 70., kiedy studiowałeś w szkole artystycznej? Byłem pewien, że będę się zajmować sztukami wizualnymi. Od wczesnego dzieciństwa miałem taki pomysł na siebie, ale okazało się, że artystyczny świat mi nie odpowiada. Nie pasował mi specjalistyczny język, jaki narósł wokół niego w latach 60. i 70. A przy okazji to był początek współczesnej medialnej apokalipsy, reklamy i kolonizowania świadomości. Rock i punk rock to był dla mnie sposób wyrażenia mojego obrzydzenia i złości wywołanych zastaną sytuacją, ale także mną samym. Czysta ekspresja i zero pretensjonalności. O rodowodzie środowiska artystycznego w swojej autobiografii wspominała ostatnio Kim Gordon z grupy Sonic Youth, z którą chodziłeś do tej samej szkoły. Jaką rolę odegrało dla ciebie bycie jego częścią? Niektórzy performerzy i artyści konceptualni na pewno mieli wpływ na to, w jaki sposób używam słów, na przykład Chris Burden czy Bruce Nauman, entuzjastyczne odczucia wywoływał we mnie akcjonizm wiedeński. Poza tym ogromne znaczenie miała dla mnie narzucona w szkole dyscyplina uczenia się i myślenia krytycznego o tym, co się robi. Tyle że Kim została w tym artystycznym świecie, a ja nie chciałem mieć z nim nic wspólnego. Wokół wczesnych koncertów Swans krąży wiele legend. Najbardziej znana to ta, że podczas występów wyłączałeś klimatyzację, żeby dodatkowo podgrzać atmosferę. Przede wszystkim nie wyłączyłem klimatyzacji po to, żeby w sali zrobiło się gorąco. Zwykle w klubach otwory wentylacyjne do klimatyzacji umieszczone są nad sceną. Kiedy się śpiewa, jest to straszne dla głosu. Po drugie, nie cierpiałem z tego powodu, że zrobiło się gorąco. Na pewno przełożyło się to na atmosferę, to taki jakby rytuał. Miałem poczucie, że to coś dobrego. Ciepło, wilgotność, bliskość… Mieliśmy też w zwyczaju wyłączanie świateł, żeby na sali zapanowała całkowita ciemność. To naleciałości ze sztuki performance i próba wywołania bardzo konkretnego doświadczenia. Kim Gordon opisywała w swojej książce jeden z koncertów Swans z lat 80. Ktoś z publiczności pogował, a ty zwróciłeś mu uwagę. Pamiętam tę samą sytuację z koncertu w Gdańsku w 2014 r., kiedy doszło do bardzo podobnej sytuacji: przerwałeś koncert i kazałeś mu przestać robić zamieszanie... Prawdopodobnie wpadał na innych ludzi, co uważam za niegrzeczność. Typowe głupie rockowe zachowanie, którego nie lubię. A jeśli chodzi o tę trasę z Sonic Youth, to byłem młodym facetem, nabuzowanym testosteronem, a oglądało nas kilkanaście osób. W tym czasie nasz rekord to 20 osób na widowni, z których 15 wychodziło, głównie po koncercie Swans. Był tam taki koleżka w pomarańczowym uniformie w stylu Devo, pogował, było oczywiste, że nie słucha muzyki. Miałem poczucie, że nie pozwala się skupić tym pozostałym dziesięciu osobom, więc zeskoczyłem ze sceny i powaliłem go na ziemię. Ale nie jestem z tego dumny, uważam, że to było głupie – po prostu taki kiedyś byłem. No właśnie, czy ludzie jeszcze są w stanie słuchać muzyki na koncertach? Ważniejsze bywa uwiecznienie chwili na smartfonie niż przeżywanie jej. To dla mnie coś strasznego. Ludzie nigdy nie skupiają się na danym momencie, a w muzyce chodzi właśnie o ten moment, który jest teraz. Kiedy rozmawiam z moją dziewięcioletnią córeczką, mówię do niej: „Pokaż mi teraz – popatrz, już minęło. Pokaż mi przyszłość – jeszcze jej tu nie ma. Pokaż mi teraźniejszość – jej nie ma nigdy” (śmiech). Ale to, o czym mówisz, ta niemożność skupienia i bycia w tej chwili, to jedna z najgorszych rzeczy. Ukazuje degenerację ludzkiej świadomości. W 1997 r. zawiesiłeś działalność Swans i zacząłeś zajmować się innymi pomysłami. Jak więc doszło do waszej reaktywacji sześć lat temu? Nagrywałem muzykę pod szyldem Angels of Light. To trwało jakieś 10 czy 12 lat, ale powoli przestawało mi się podobać. Miałem poczucie, że nie realizuję w pełni swojego potencjału. Dlatego postanowiłem wznowić działalność Swans. Za naturalny punkt wyjścia przyjąłem kierunek, w jakim rozwijał się projekt Angels of Light, ale też moment, w którym Swans przerwali swoją działalność, nagrywając „Soundtracks for the Blind” w 1996 r. I to się połączyło. Zaczęliśmy znów grać koncerty i odkryliśmy możliwość improwizacji, wydłużania utworów. Pozwoliliśmy im rozrastać się samopas i stopniowo zbudowaliśmy na tej kanwie całą estetykę, która była naturalną konsekwencją grania. Podobno zaraz po reaktywacji graliście mordercze próby. Wciąż nam się to zdarza, ale nasze próby nie są już tak intensywne przez to, że dużo razem gramy. To bardzo ciężkie dla uszu, w końcu tworzymy głośną muzykę. Ale trzeba grać w kółko, żeby potem móc to zniszczyć albo zmodyfikować – dzięki temu muzyka ewoluuje. Stąd tak częste próby. Nie chodzi tylko o to, żebyśmy nauczyli się grać nasze kawałki, ale żebyśmy mogli w nich zamieszkać – albo raczej żeby to one zamieszkały w nas. Najnowszy „The Glowing Man” ma być ostatnim albumem Swans w tym składzie. Znów potrzebujesz zmian? Gram ze świetnymi muzykami, ale mam poczucie, że jeśli miałoby to pójść jeszcze dalej, stalibyśmy się przewidywalni. Może zrobię w przyszłości coś jeszcze z paroma członkami zespołu. Uwielbiam ich wszystkich, kwestie osobiste nie mają tutaj nic do rzeczy. Po prostu jeśli przez sześć lat pracuje się z tymi samymi ludźmi, tworzycie sobie pewne tropy, a ja nie chcę dać się tym ograniczyć. Poza tym każdy ma własne życie i chciałby zająć się też innymi rzeczami. Spędzamy razem ponad 200 dni w roku, wystarczy tego dobrego. Ale nie wiem, co się wydarzy w przyszłości. Może nadszedł ten moment, żeby zrzucić ciuchy i przebiec się nago po lesie? (śmiech) Nowy album brzmi potężnie. W jednym z wywiadów stwierdziłeś, że to muzyczne skrzyżowanie „Ben-Hura” i „Rana” Kurosawy. To był żart. Ta muzyka po prostu organicznie wyrosła z koncertów – wiele z tych utworów graliśmy na żywo od dłuższego czasu. Rozwijały się, zmieniały, a nagranie odzwierciedla ich kształt w danym momencie, a nie skończoną postać złożoną z określonej liczby akordów. Łatwo w pewnym momencie zapomnieć, że po prostu słuchamy muzyki. Na tym nam zależy. Sami chcemy doświadczać takiego stanu. Kiedy muzyka dojdzie do pewnego punktu, to dźwięk przejmuje kontrolę, a my po prostu na nim płyniemy. Utwory „The Cloud of Forgetting” i „The Cloud of Unknowing” z nowej płyty są oparte na tekście anonimowego XIV-wiecz