„Łotr 1” – Gwiezdne wojny bez metabohatera

Tuż przed Gwiazdką w kinach na całym świecie pojawią się kolejne „Gwiezdne wojny”. Jeśli można coś wnosić z nastroju i treści publikowanych w internecie trailerów, wyczekiwany przez fanów „Łotr1” będzie zupełnie innym filmem niż poprzednie siedem części gwiezdnej sagi. Wydaje się, że ten pierwszy w dziejach uniwersum spin-off, czyli obraz przedstawiający wydarzenia dziejące się niejako obok głównej historii, nastrojem ma przypominać ponure, ale też najbardziej udane „Imperium kontratakuje”. „Łotr 1” opowiadać będzie – nie zdradzamy tu żadnej tajemnicy – o zdobyciu planów Gwiazdy Śmierci, zdolnej zniszczyć całą planetę. Tę ostateczną broń galaktycznego imperium wysadzi (później) jednym celnym strzałem Luke Skywalker w kulminacyjnej scenie „Nowej nadziei”. Rzecz jasna, szpiegowską aferę, od której rozpoczyna się cała historia (to właśnie tych planów szukał Darth Vader, zdobywając abordażem statek senator Lei Organy, co oglądamy w pierwszych scenach epizodu IV), eksploatowano fabularnie już wiele razy. W książkach, komiksach i grach wideo przedstawiono ze szczegółami przygody co najmniej kilkudziesięciu postaci maczających palce i macki w działaniach rebelianckiego wywiadu. Część z nich, jak np. Kyle Katarn, protagonista serii doskonałych gier akcji, stało się gwiazdami tzw. rozszerzonego wszechświata, wpisując się na stałe w starwarsową mitologię. Jednak – ku rozpaczy fanów – jedną z pierwszych decyzji nowego właściciela marki Star Wars cały „kanon” został unicestwiony, by zrobić miejsce dla nowych opowieści, stąd możliwość przedstawienia raz jeszcze znanych już historii, w tym i tej o zdobyciu planów morderczej stacji bojowej. Nieznośna bohaterszczyzna „Łotr 1” ma się różnić od innych filmów z serii jeszcze jednym istotnym szczegółem – wśród głównych bohaterów nie znajdzie się żaden z obdarzonych niezwykłymi mocami gwiezdnowojennych herosów, zastąpią ich postaci występujące dotąd jedynie w tłumie pozbawionych imion statystów. Ten zabieg rozwiązuje jeden z podstawowych fabularnych problemów uniwersum – nieznośną bohaterszczyznę, obecną w „Gwiezdnych wojnach” w natężeniu uniemożliwiającym wyjście poza komiksowe ramy. W całej sadze, zarówno w kinowych obrazach stanowiących jej podstawę, jak i w skasowanym rozszerzonym wszechświecie, autorzy scenariuszy, nie umiejąc wyzwolić się spod uroku opowieści o rodzinie Skywalkerów, zwykle starali się tworzyć dzieła na miarę kosmicznych eposów. Stąd w komiksach, książkach i grach tłumy potężnych rycerzy Jedi przebiegające galaktykę, zawsze w misjach stanowiących grę o najwyższą stawkę, przy czym ci metabohaterowie dysponują mocami, o jakich np. postaci z przeżywającego ostatnio drugą młodość uniwersum Marvela mogą tylko marzyć. Moc zresztą wzrasta z czasem – młody Skywalker nie potrafił unieść zatopionego w bagnie myśliwca, ale już bohater gry „Star Wars: The Force Unleashed” może zniszczyć gestem gwiezdnego niszczyciela. Czy jednak bohatera wszechmogącego można przedstawić w interesujący sposób? Wykreowany wszechświat łamał też swoje własne zasady, korzystając z magicznych rozwiązań i niszcząc spójność opowieści. Przykładem kilkukrotne klonowanie Palpatine’a, ciągłe odradzanie się tyle już razy pokonanego Imperium (jak w najnowszym „Przebudzeniu Mocy”) czy wskrzeszenie zabitego w efektownym pojedynku Dartha Maula, co przecież unieważnia kulminacyjne punkty opowieści. Jeśli do tego weźmiemy pod uwagę, że akcja większości historii z wszechświatów głównego i rozszerzonego toczy się w przeciągu zaledwie kilkudziesięciu lat, nagromadzenie niemożliwości stało się trudne do zniesienia nawet dla najbardziej oddanych fanów. Lucas jako Homer Wielokrotnie wskazywano, jak wielką inspirację dla George’a Lucasa stanowiła książka Josepha Campbella „Bohater o tysiącu twarzy”, w której wybitny antropolog i religioznawca przedstawia teorię o pochodzeniu wspólnego dla wszystkich kultur mitu bohaterskiego. Brian Jay Jones, autor wydanej w ostatnich dniach biografii Lucasa „Gwiezdne wojny i reszta życia”, zwraca uwagę na jeszcze jedno źródło – Lucas, pisząc pierwszy szkic scenariusza „Nowej nadziei”, miał zaczytywać się (podobnie zresztą jak większość hipisowskiej populacji USA) w słynnej książce „Nauki Don Juana: wiedza Indian z plemienia Yaqui”, napisanej przez Carlosa Castanedę. Praca ta pomogła Lucasowi stworzyć postać mistrza-przewodnika, prowadzącego przez pełen niebezpieczeństw świat głównego bohatera. Warto dodać, że naukowa sfera książek Castanedy została uznana za bezczelne oszustwo, choć – trzeba przyznać – stworzony z jego inspiracji Obi-Wan jest jedną z najbardziej rozpoznawalnych ikon Star Wars. Zamiłowanie autorów SW do bohaterskiej redundancji to również wynik zapatrzenia w George’a Lucasa, który tworząc swój galaktyczny epos, garściami czerpał z wzorów, jakie podsuwała mu mitologia i literatura, od „Eposu o Gilgameszu”, poprzez „Iliadę”, średniowieczną epikę rycerską czy XIX-wieczne powieści przygodowe. W gatunkach tych eksponowano wybitną rolę bohatera, z jego nadnaturalnymi przymiotami wynikającymi z obdarzenia go boskimi czy też półboskimi atrybutami definiującymi przeznaczenie. Jednak jedna z zasadniczych różnic pomiędzy Homerem a Lucasem (uważanym za twórcę czegoś w rodzaju nowoczesnej mitologii) polega na tym, że Achilles występuje w jednej, nie zaś w tysiącu, często sprzecznych ze sobą, opowieści. Choć los zwykłych ludzi Homer kwituje krótkim „ludy ginęły”, potrafi się pochylić i nad ojcem tracącym w bitwie syna. Lucas, wysadzając promieniem Gwiazdy Śmierci całą planetę i uśmiercając miliardy istnień, przechodzi nad tym do porządku w jednym, krótkim ujęciu, podobnie zresztą jak reżyser ostatniego, VII epizodu. W „Gwiezdnych wojnach” opowieść podporządkowana jest niezwykłemu bohaterowi, co redukuje cały wszechświat do tła – to zrozumiałe, gdy weźmiemy pod uwagę źródła inspiracji, ale trudne do zaakceptowania współcześnie, szczególnie że słowa republika i demokracja co chwilę padają z ekranu. Nade wszystko takie ujęcie uniemożliwia stworzenie całego uniwersum, w którym wybraniec staje się wyjątkowy tylko wtedy, gdy otaczają go postaci skrojone na bardziej ludzką miarę. Kariera zapchajdziury Narracje przypisane do zwyczajnych, czyli nieposiadających nadnaturalnych mocy, bohaterów pojawiały się już w rozszerzonym wszechświecie, czasem z zadziwiająco satysfakcjonującym skutkiem – jak w zbiorze „Opowieści z kantyny Mos Eisley”. Tytuł odnosi się do podejrzanego l