Premiera roku: ciąg dalszy „Łowcy androidów”

Nakręcona przez Ridleya Scotta w 1982 r. filozoficzna przypowieść science fiction, utrzymana w klimacie kina noir, ma wyjątkowy status. Badacze popkultury dysponują długą listą dowodów na to, że „Łowca androidów” – boleśnie piękna, melancholijna, nasycona przeczuciem śmierci historia polowania na zbuntowany gang androidów (nazywanych tu replikantami) – wywarł olbrzymi wpływ na to, jak postrzegamy przyszłość, rozwój technologii, architektury, polityki i oczywiście ewolucję ludzkiego gatunku. Gdy film wchodził na ekrany, nie było to jednak przesądzone. Dystopijna wizja Los Angeles jako umierającej przemysłowej metropolii, pogrążonej w wiecznych ciemnościach, wydawała się zbyt radykalna, dekadencka i przytłaczająca, by budzić większe zainteresowanie. Publiczność, zachwycona bajkową estetyką „Gwiezdnych wojen”, przyzwyczajona do nieskazitelnego uniwersum „Star Treka”, nie akceptowała wówczas paranoicznego fatalizmu „Łowcy androidów”. Nie doszukiwała się głębszych znaczeń, do czego twórcy filmu zachęcali już od pierwszego ujęcia – ukazującego skąpaną w czerni i ogniu, pełną cieni i zbłąkanych duchów czeluść (nazywaną w scenariuszu Hadesem) – podkreślającego piekielną symbolikę widowiska. Reakcje krytyki, wzmocnione sondażami przeprowadzonymi wśród pierwszych widzów, też były rozczarowujące. Z dzisiejszej perspektywy aż trudno uwierzyć, że najwięcej oporów budziła mętna i zdaniem odbiorców mało zrozumiała fabuła, co skłoniło producentów do wprowadzenia – wbrew woli reżysera – kilku istotnych zmian. By wyjaśnić intencje oraz uczynić bardziej przejrzystym przebieg akcji, dodano głos z offu tłumaczący, co myśli i zamierza grany przez Harrisona Forda tytułowy łowca androidów. Wycięto kluczową scenę snu głównego bohatera z biegnącym jednorożcem, sugerującą, że być może i on jest replikantem. Wprowadzono też szczęśliwe zakończenie, ze słynną, niewykorzystaną przez Stanleya Kubricka, panoramą otwierającą „Lśnienie”. Wszystko na nic, film przepadł w dystrybucji, nie zwracając nawet kosztów realizacji (28 mln dol.). Sukces „Łowca androidów” zawdzięcza alternatywnemu obiegowi w sieciach wypożyczalni kaset VHS. Kopie filmu zawierały usunięte fragmenty brutalnych scen. Zaczęły się mnożyć fankluby filmu, w których zawzięcie spierano się o rzeczywisty sens obrazu. Skłoniło to reżysera do przedstawienia – po 10 latach – własnej, autorskiej jego wersji. Scott doprowadził nawet do ponownej premiery kinowej, wywołując modę na director’s cut (po nim zdecydował się poprawić m.in. „Czas Apokalipsy” Coppola). Ostateczna wersja „Łowca androidów. Final Cut”, z cyfrowym liftingiem eliminującym wiele błędów popełnionych w trakcie realizacji, ukazała się dopiero w 2007 r. na Blu-ray. Powrót Łowcy Gdyby historia miała się powtórzyć, „Łowcy androidów 2049” groziłaby klapa finansowa. Nikt jednak takiego rozwiązania nie bierze serio pod uwagę. Wytwórnia Warner Bros., w której powstaje sequel, podgrzewa atmosferę, utrzymując produkcję w ścisłej tajemnicy. Żadnych fotosów z planu, przecieków scenariuszowych, skandali zaspokajających ciekawość fanów. Wiadomo, że nowy film tylko w luźny sposób będzie nawiązywał do oryginału. Zasadniczo ma to być odrębna opowieść, rozgrywająca się – na co wskazuje data w tytule – trzy dekady po wydarzeniach przedstawionych w jedynce. Wiadomo, że pojawi się Harrison Ford w roli Ricka Deckarda, detektywa wystylizowanego na Humphreya Bogarta polującego na humanoidalne roboty Nexus 6 (twórcy zapowiadają wyjaśnienie tajemnicy, czy sam jest replikantem), ale główne zadanie powierzono Ryanowi Goslingowi i Jaredowi Leto. Reżyserii kosztownego projektu podjął się 50-letni Kanadyjczyk Denis Villeneuve (Ridley Scott dał jedynie swoje błogosławieństwo), wszechstronny twórca m.in. doskonale przyjętego thrillera „Sicario” oraz psychodelicznego horroru „Wróg”, inspirowanego prozą noblisty José Saramago. Niedawno przekonał niedowiarków, że sprawdza się w roli innowatora przekraczającego ramy gatunku fantastyczno-naukowego. Doskonale przyjęty „Nowy początek”, nowatorski spektakl SF z ambicjami filozoficznymi, zapowiada, czego możemy się spodziewać po „Łowcy androidów 2049”. A poprzeczka oczekiwań została ustawiona bardzo wysoko. Trudno o lepszy przykład arcydzieła czerpiącego z mitologii, które nie tylko wyprzedziło swój czas, ale też trafnie przewidziało pojawienie się pewnych zjawisk. Weźmy olbrzymie neony rozświetlające elewacje drapaczy chmur (jeden z nich, w formie japońskiego znaku graficznego, znaczy pochodzenie – ważna wskazówka dla uważnych tropicieli sensów „Łowcy androidów”). Intuicja Scotta, że megamiasta będą w przyszłości przypominać gęste skupiska koślawych, kruchych wysokościowców, stanowiących kombinację aztecko-egipskich piramid oraz modernistyczno-monumentalnych pomysłów Franka Lloyda Wrighta, była trafna. Podobnie ma się sprawa z zaskakującym proroctwem na temat marginalizacji rządów, które w „Łowcy androidów” zastąpiły drapieżne korporacje. Oraz z zalewem emigrantów ze Wschodu, co w czasach powstawania filmu odzwierciedlało mocno przesadzone lęki Amerykanów przed rosnącą konkurencją ze strony japońskich koncernów, a ostatecznie sprawdziło się w stosunku do ekspansji gospodarczej Chin. Jeśli dodamy do tego niezliczone przykłady inspiracji w kulturze masowej, sprostać oczekiwaniom będzie jeszcze trudniej. Nie byłoby cyberpunka, gdyby nie ten film. Liczba widowisk SF nawiązujących do mrocznego stylu „Łowcy androidów” jest imponująca. Od „Raportu mniejszości”, „Brazil”, „Elementu zbrodni” po „Matrix”. Temat seksualnych relacji ludzi, ich klonów i człekokształtnych maszyn podejmowali lub rozwijali potem m.in. Spike Jonze („Ona”), Alex Garland („Ex-Machina”), Mark Romanek („Nie opuszczaj mnie”). Powstały gry komputerowe na bazie filmu, trzy książki K.W. Jetera kontynuujące opowieść i oczywiście komiksy. Nastrojowa, elektroniczna ścieżka dźwiękowa Vangelisa też zdobyła zasłużoną sławę, doczekawszy się wykonań na żywo przez Massive Attack, a także przeróbek, których dokonywali m.in. Tricky i Dillinja. Z powieści szalonego pisarza W znacznym stopniu swoją legendę „Łowca androidów” zawdzięcza jednak Philipowi K. Dickowi. To jego powieść „Czy androidy śnią o elektrycznych owcach?” posłużyła bowiem za podstawę scenariusza. Napisana w 1968 r. w reakcji na wojnę w Wietnamie i wciąż żywą pamięć horroru nazistowskich Niemiec, była próbą pobudzenia refleksji na temat człowieczeństwa w czasach ludobójstwa. Dick, największy surrealista literatury amerykańskiej XX w., podający w wątpliwość istnienie tylko jednej rzeczywistości, ubolewał, że science fiction traktuje się jak czytadło dla – jak to ujął w telewizyjnym wywiadzie – licealistów oraz osób niezrównoważonych. Nie chciał być utożsamiany z tym gatunkiem, marzył o takiej pozycji, jaką wypracowali sobie klasycy: Flaubert, Balzac, Proust, Turgieniew. Powieść Dicka, pisana pod wpływem środków halucynogennych, rozgrywa się w mocno wyludnionym San Francisco w 1992 r., po trzeciej wojnie światowej i katastrofie ekologicznej. Ocalała garstka zniedołężniałych, trapionych chorobami genetycznymi ludzi, aby poprawić sobie samopoczucie, podłącza się do maszyn symulatorów, które pobudzają sztuczne emocje. Pisarz, który ponoć widział Boga, obsesyjnie zainteresowany rozmaitymi formami życia duchowego, rozbudował ten wątek o wymyśloną przez siebie ideę merceryzmu – religii empatycznej. Bohaterowie biorący udział w seansach empatycznych mogli połączyć się duchowo i fizycznie z osobą Mercera, istniejącego w równoległym wszechświecie i stamtąd wygłaszającego kazania o nieosiągalnym na Ziemi dobru. Niczym Syzyf wchodził on bez końca na spopielone wzgórze obrzucany kamieniami, a jego wyznawcy mogli czuć te uderzenia na sobie. Osobliwy wariant chrześcijańskiego mesjanizmu. Podstawowa różnica między filmową adaptacją a pierwowzorem Dicka polega na stosunku do androidów – inteligentnych maszyn, stworzonych na obraz i podobieństwo ludzi, wykorzystywanych w koloniach pozaziemskich do niewolniczej pracy. W książce replikanci uosabiają koszmarny sen o przyszłości ludzkiej rasy, zmierzającej w kierunku samozagłady i eliminacji uczuć. Są egocentrycznymi, pozbawionymi odpowiedzialności i uczuć wyższych istotami. Drama