Jaka przyszłość czeka Warszawską Operę Kameralną?

Opera była słynna przede wszystkim z pierwszego i jedynego na świecie Festiwalu Mozartowskiego, pokazującego co roku komplet dzieł scenicznych Mozarta, ale także z Festiwalu Oper Barokowych (z którego wypączkowały później Festiwal Monteverdiego i Festiwal Haendlowski), Festiwalu Rossiniowskiego, Festiwalu Oper XX i XXI w., Festiwalu Oper Staropolskich oraz festiwali Muzyka Staropolska w Zabytkach Warszawy. Premier nie da się zliczyć, a większość z wykonywanych dzieł nie pojawiała się w innych polskich teatrach. Przez pewien czas przy Warszawskiej Operze Kameralnej działało również wydawnictwo Pro Musica Camerata, wydające nuty, książki i płyty. A cała wizja tej wszechstronnej i pomnikowej, choć na pozór kieszonkowej instytucji była dziełem Stefana Sutkowskiego, oboisty i muzykologa. Za tę wizję otrzymał w 1996 r. Paszport POLITYKI, a w późniejszych latach laureatami zostało troje śpiewaków wywodzących się z WOK: Olga Pasiecznik, Dariusz Paradowski i Artur Ruciński. Czai się zło Niestety, od momentu przejścia na garnuszek mazowieckiego Urzędu Marszałkowskiego całe to dobro było skazane na zagładę. Marszałek Adam Struzik (od 2001 r. na stanowisku) od początku nie rozumiał WOK i jej racji bytu. Wszystko jeszcze jakoś grało, gdy opera sama sobie znajdowała sponsorów na poszczególne premiery. Odkąd jednak dyrektor Sutkowski, który zwykle osobiście się tym zajmował, zrezygnował z tego, zmęczony – jak to nazwał – „żebractwem”, mogło być już tylko gorzej. Pierwszy kryzys pojawił się dokładnie w półwiecze WOK (założonej w 1961 r.). Z roku na rok dotacja z Urzędu Marszałkowskiego była mniejsza. Dość wspomnieć, że w 2007 r. opera otrzymała 27 mln zł, a w 2012 r. – niemal dwa razy mniej: 14,8 mln. Solą w oku urzędu była duża liczba etatów w WOK (w 2012 r. było ich 316). Marszałek zażądał od Sutkowskiego zwolnień grupowych. Ten odparł, że „w tym teatrze się tego nie robi”. Konsekwencją było przymusowe ustąpienie dyrektora oraz kontrowersyjnie przeprowadzony konkurs, w wyniku którego na czele opery stanął Jerzy Lach, ówczesny kierownik departamentu kultury w Urzędzie Marszałkowskim, ale z zawodu reżyser teatralny. Jednak z czasem i on stał się dla marszałka niewygodny, ponieważ, będąc już wewnątrz, zrozumiał, o co w tej szczególnej strukturze chodzi. Starał się kontynuować linię programową Sutkowskiego, a ponadto w porozumieniu ze związkami zawodowymi udało mu się zmniejszyć liczbę etatów o 76. Ale gdy zażądano od niego kolejnych zwolnień – odmówił, i tym przypieczętował swój los. Na jego miejsce w listopadzie została wprowadzona jako p.o. Alicja Węgorzewska-Whiskerd, śpiewaczka, celebrytka i jurorka programu telewizyjnego „Bitwa na głosy”, która swego czasu kandydowała do Sejmu z listy PSL, ale dziś powiązana jest również z „Gazetą Polską” i Telewizją Republika. Przez rok kierowała Festiwalem im. Jana Kiepury w Krynicy-Zdroju, po czym się z nią rozstano. Również rok trwała jej kolejna nieudana przygoda – z dyrekcją Mazowieckiego Teatru Muzycznego im. Jana Kiepury. W WOK, przy wsparciu nieformalnego doradcy i dawnego śpiewaka w tym teatrze Jacka Laszczkowskiego, nowa p.o. dyrektora, po paru w miarę spokojnych miesiącach, nagle w lutym ogłosiła z hukiem zwolnienia grupowe. Początkowo mówiła o 104 osobach; po protestach związków zawodowych zwiększyła tę liczbę do 149. Skala zwolnień i ich zakres są szokujące. Przede wszystkim na bruk wyrzucani zostają wszyscy (!) soliści, dyrygenci i jedna z orkiestr. Wśród muzyków są sławy światowe, w tym Olga Pasiecznik i jeden z najwybitniejszych polskich klawesynistów Władysław Kłosiewicz. Zwalniając najlepszych specjalistów od wykonawstwa muzyki barokowej, jednocześnie p.o. dyrektora ogłasza, że teatr będzie się odtąd zajmował wyłącznie operą barokową i klasyczną. Pozostawia w nim tylko chór oraz orkiestrę instrumentów historycznych Musicae Antique Collegium Varsoviense, znaną pod skrótem MACV. Dalsze plany są enigmatyczne, skażone nieumiejętnością porozumiewania się z ludźmi i niewiedzą na temat prowadzenia teatru impresaryjnego. Do dziś nie wiadomo, w jakim kształcie odbędzie się w tym roku Festiwal Mozartowski – większość artystów zwykle go tworzących jest na wypowiedzeniu, niektórzy zaproszeni, np. Artur Ruciński, zrezygnowali już z udziału. Przechodząc na system impresaryjny, dyrekcja pozbawia to miejsce własnego oblicza i dorobku. Wokół tego, co było, tworzy kuriozalny czarny PR: śpiewacy „mieli problemy z głosem”, inscenizacje były „archaiczne”, nawet dekoracje zostały już zjedzone przez myszy i trzeba je zutylizować. Pensje zaś artystów wedle p.o. dyrektora stanowiły – zależnie od udzielanego właśnie wywiadu – od 85 do 95 proc. dotacji rocznej od Urzędu Marszałkowskiego (w rzeczywistości wynoszą 32 proc.). Przyznać można, że przerost zatrudnienia wciąż w WOK był, ale wystarczyło podejść do sprawy po ludzku, współdziałać ze związkami zawodowymi (jak poprzedni dyr. Jerzy Lach), przyjrzeć się sytuacji każdego z muzyków (część ma etaty w innych instytucjach, np. na Uniwersytecie Muzycznym). Artystów WOK potraktowano jak niechciany zagajnik w dobie lex Szyszko. „Czai się zło, które niszczy wielką sztukę” – stwierdził Stefan Sutkowski w ostatnim swym oświadczeniu z 18 lutego. Opera z filharmonii Skąd jednak się wziął ten rozrosły rzeczywiście stan zatrudnienia i dlaczego ta instytucja była inna niż wszystkie? Trzeba przyjrzeć się jej historii, by wiedzieć, co tracimy. Paradoksalnie jeszcze przed Warszawską Operą Kameralną, w 1957 r., powstał zespół, którego nazwa (bo z pierwotną wersją ma właściwie tylko nazwę wspólną) zostanie zachowana: Musicae Antique Collegium Varsoviense. Stefan Sutkowski pracował wówczas jako oboista w Filharmonii Narodowej, a jednocześnie studiował muzykologię i włączył się w nurt badań nad dawną muzyką polską, i to właśnie ona miała być wykonywana przez jego zespół. Nazwę wymyślił kierujący badaniami legendarny ks. prof. Hieronim Feicht. Było to kilka lat po pierwszych próbach tworzenia zespołów instrumentów historycznych, jednak u nas wciąż grało się muzykę dawną na instrumentach współczesnych. Pierwsza więc wersja MACV to byli muzycy FN z koncertmistrzem Igorem Iwanowem na czele. Z czasem, na początku lat 60., powstały w Polsce kolejne zespoły muzyki dawnej (Capella Cracoviensis, Capella Bydgostiensis, Con moto ma cantabile, Fistulatores et Tubicinatores Varsovienses), ale i one z rzadka sięgały po kopie instrumentów historycznych. W 1961 r. do Sutkowskiego zgłosiło się małżeństwo poetów Joanna i Jan Kulmowie oraz małżeństwo scenografów Zofia Wierchowicz i Andrzej Sadowski, by go namówić na wspólne wystawianie oper kameralnych. Z początku trudno było o repertuar, ale Sutkowski jeździł z orkiestrą na występy zagraniczne i miał możność zdobycia nut. To z Wiednia przywiózł pierwszą partyturę: „La serva padrona” (Służąca panią) Giovanniego Battisty Pergolesiego. I tak się zaczęło. Role pary bohaterów wykonali najlepsi wówczas warszawscy śpiewacy: Bogna Sokorska i Bernard Ładysz, a mówioną rolę służącego – Bronisław Pawlik. Próby i spektakl odbyły się w filharmonii, tam też została zarejestrowana wersja dla telewizj