Efektowne aukcje młodej sztuki

W 2017 r. zorganizowano w Polsce 105 aukcji poświęconych wyłącznie malarstwu młodych, sprzedano ponad 4 tys. obiektów (głównie obrazów), co stanowi już 31 proc. wszystkich transakcji na rynku aukcyjnym, ale aż ponad połowę wszystkich sprzedanych obrazów. Łączne obroty może nie rzucają na kolana (ok. 8 mln zł), ale z roku na rok chyżo rosną. Teoretycznie taki pomysł to absurd. Licytuje się bowiem albo dobra, na które jest dużo większy popyt niż ich podaż, albo takie, których wartość trudno ustalić i trzeba to pozostawić niewidzialnej ręce rynku. Czyli w przypadku sztuki – prace malarzy wybitnych i rzadko oferowanych na rynku. Tymczasem dopływ na rynek sztuki młodych artystów jest zdecydowanie większy niż możliwości jej upłynnienia, ceny zaś da się dość precyzyjnie ustalić. Skąd się wziął ten fenomen? Mówiąc najprościej: z ubóstwa. Przede wszystkim ubóstwa potencjalnego, które zajrzało w oczy domom aukcyjnym. Polska to nie Francja czy Włochy i w pewnym momencie stara dobra sztuka, jakieś Malczewskie, Brandty, Mehoffery czy Gierymskie, zaczęła napływać na rynek coraz cieńszym strumieniem. Trzeba więc było w kolekcjonerach zaszczepić modę na rzeczy nowe. Przekonano ich najpierw do tzw. szkoły paryskiej, później do klasyki polskiego malarstwa powojennego, a gdy i tego nie starczało, na rynek rzucono sztukę najnowszą, której jest pod dostatkiem i nigdy nie zabraknie. Wypadało tylko przekonać kupujących, żeby chcieli za nią płacić. Tu w sukurs przyszedł przypadek Wilhelma Sasnala, który kilka lat wcześniej, jako młody człowiek, zaczął sprzedawać swe obrazy za oszałamiające kwoty. Wyobraźnia zadziałała. Bo kto wie, gdzie czai się kolejny Sasnal? Warto zaryzykować. Na owych fantazjach doskonale grała w latach 2010–14 (nieistniejąca już) firma Abbey House, która z dużym rozmachem przekonywała swych klientów, że, kupując obrazy artystów z jej „stajni”, robią złoty interes, nieomal na „sasnalową skalę”. Niestety, interes nie okazał się nawet posrebrzany, a z czasem zamiast euforii było wielkie rozczarowanie. Zarobkowy entuzjazm minął zatem dość szybko i dziś potencjalni inwestorzy rzadziej buszują na rynku młodej sztuki. Można powiedzieć, że powróciła normalność, bo głównymi klientami są ci, którzy szukają czegoś atrakcyjnego na ścianę swojego – często pachnącego nowością – mieszkania lub biura. Mikołaj Konopacki kierujący stołeczną Pragalerią, organizującą około 10 aukcji rocznie, wylicza: – Prawnicy, właściciele firm, wykładowcy akademiccy, informatycy. Z reguły młodzi, ale miewam także klientów, którzy dopiero po pięćdziesiątce zaczynają przygodę ze sztuką. Niektórzy pojawiają się tylko raz, kupią coś do living roomu, pod kolor ścian, mebli lub rolet, i na tym poprzestają. Inni jednak łapią bakcyla, coraz chętniej krążą między aukcjami organizowanymi przez różne firmy, czekają na cenowe okazje, kupują nowy obraz raz na jakiś czas. Podobne obserwacje ma Juliusz Windorbski, szef największego gracza na rynku aukcji Desa Unicum: – Przeważają ludzie młodzi, 30–40-latkowie. Dla wielu jest to pierwszy krok na drodze do poważnego kolekcjonowania. Mogą oswoić się z mechanizmami funkcjonowania rynku sztuki, by z czasem przejść do większych zakupów. „Ustrzelić” płótno W niektórych kręgach młodej warszawskiej inteligencji powstała moda na aukcyjne zakupy. Ale to nie hipsterskie trendy zadecydowały o sukcesie tej formy sprzedaży, tylko fakt bardziej trywialny – ceny. To kolejny paradoks: na aukcjach można kupić dużo taniej niż w stacjonarnej galerii. Średnia cena za wylicytowany obraz to 1400–1500 zł. Oczywiście ciągle jest sporo okazji, by efektowne płótno „ustrzelić” za 700–800 zł, co już jest wielką okazją, zważywszy, że tyle kosztują w empiku średniej wielkości reprodukcje fotografii Marilyn Monroe oprawione w średniej jakości ramkę. Ale ów rynek ma także swoje gwiazdy, faworytów, za których prace klienci są gotowi płacić po 5, 10, 15, a wyjątkowo nawet po 20 tys. zł. Co ciekawe, owa hierarchia młodej sztuki nijak się ma do hierarchii budowanych przez krytyków sztuki, ambitne niekomercyjne galerie, kuratorów wystaw. Jest to świat autonomiczny, rządzący się własnymi artystycznymi gustami. Przyjrzyjmy mu się bliżej. Cenową rekordzistką tego segmentu pozostaje Sandra Arabska, która ma na swym koncie z ostatnich dwu lat prace wylicytowane m.in. za 25, 34, ale i 47 tys. zł (ceny po dodaniu opłaty organizacyjnej). Jest autorką efektownych kobiecych aktów, jakby wyzwolonych z praw grawitacji, skręconych w paroksyzmach rozkoszy i unoszących się w bliżej niezdefiniowanych tajemniczych przestrzeniach. Wątek kobiecy dominuje też u innej faworyty młodej sztuki – Katarzyny Kołtan – sprawnie poruszającej się między poetyką Botticellego a Puvisa de Chavannes. Imponujące ceny osiągają artystki nawiązujące do estetyki ilustracyjno-bajkowo-lalkarskiej. Mirella Stern odrobiła doskonale lekcję z Tadeusza Makowskiego, zaś Katarzyna Słowiańska-Kucz z Fernando Botero oraz sztuki pastiszu. Jest jeszcze Bartłomiej Koter z pejzażami miejskimi będącymi fuzją impresjonizmu i hiperrealizmu oraz Adam Bakalarz przerabiający kubizm na dynamiczną wersję 2.0. Klient aukcji młodych lubi – jak zauważa Mikołaj Konopacki – gdy jest prosto, ładnie, kolorowo, dekoracyjnie i dopracowanie. Dodać można: najchętniej w poetyce fantastyczno-ilustracyjnej. Autorzy rzadko natomiast sięgają po abstrakcję, jeszcze rzadziej po malarstwo o ekspresjonistycznej proweniencji. W tej konkurencji nie miałby szans ani Wilhelm Sasnal (zacieki farby), ani Marcin Maciejowski (prosta technika), a także wielu innych tak hołubionych przez krytykę. Ale pamiętajmy, że to pierwszy krok. Grażyna Kulczyk czy rodzina Staraków też zaczynali od Fałatów i Kossaków. Pierwszą aukcję młodej sztuki zorganizował dom aukcyjny Desa Unicum w grudniu 2008 r. Zaoferowano wówczas prace 74 debiutantów – młodych absolwentów uczelni z całej Polski. Konkurencja pukała się w głowę, ale z czasem okazało się, że nie pozostało jej nic innego, jak tylko odrzucić szyderstwa i pójść tym samym tropem. Ale to prekursor pozostał liderem i dziś chwali się blisko 30-procentowym udziałem w tym rynku. Z tzw. wielkiej piątki domów aukcyjnych w Polsce tylko AgraArt nie zdecydowała się na licytacje prac tylko młodych twórców. Mało tego. Od kilku lat, jak grzyby po deszczu, powstają nowe firmy, które handlują młodą sztuką w systemie aukcyjnym: Art in House, Next, Xanadu, White Space, Bohema, Studio 4 Art, Galeria Stalowa. W sztuce dawnej i klasyce XX w. nie miałyby szans konkurować z rynkowymi potęgami, tu jednak potrafią znaleźć sobie niszę. Dynamiczny rozwój rynku młodej sztuki sprawił, że i on zaczął się różnicować. Analitycy z portalu artinfo.pl zaproponowali podział na dwie kategorie. Wyróżnili tzw. Nową Sztukę, z aukcjami prac artystów wprawdzie ciągle jeszcze dość młodych, ale o ustalonej renomie w oficjalnym art-worldzie, takich jak Tymek Borowski, Agata Bogacka, Anna Szprynger, Julia Curyło czy Radek Szlaga. Tu nie obowiązują niskie ceny wywoławcze, a i ceny „spod młotka” często budzą szacunek, ze średnią oscylującą wokół 10 tys. zł i z cenowymi kominami powyżej 40 tys. Ale i młodą sztukę domy aukcyjne coraz częściej różnicują, proponując na odrębnych aukcjach (Sopocka DA – Sztuka XXI wieku i