Kawiarnia literacka

Dla mnie to nie była przygoda, tam z młodzieńca żądnego adrenaliny stałem się osobą, która świadomie obserwuje świat. (...) Stałem się bardziej ludzki. Ale gdybym wcześniej nie przeczytał książek, to byłbym jak zwierzę” – powiedział Arturo Pérez-Reverte, hiszpański pisarz – autor światowych bestsellerów, dawniej korespondent wojenny – w wywiadzie dla „Wysokich Obcasów”. Książki pozwoliły mu zrozumieć to, co widzi – o ile da się zrozumieć wojnę. Próbowało i próbuje wielu, ale pojęcie istoty zabijania umyka. Jednak nie ustajemy w dociekaniach – czy to po to, żeby już „nigdy więcej”, czy z powodu swoistej fascynacji okrucieństwem, voyeurystycznym erzacem tkwiącej w nas agresji, którą niesłusznie nazywamy czasem „nieludzką”. Zwłaszcza my, Europejczycy, jesteśmy ostatnio nienawykli do obcowania z przemocą. Generacje przed nami poznały wojenną rzeczywistość, nam udaje się (odpukać!) rozwiązywać konflikty za pomocą negocjacji. Przemoc coraz skuteczniej rugujemy z codzienności, wykorzeniamy i tę najgłębiej ukrytą – w rodzinie. Reagujemy coraz uważniej na przemoc werbalną. Obrazy okrucieństw przechowujemy w literaturze, w filmach; w Polsce ze szczególną starannością – w programie szkolnym wypełnionym lekturami „obozowymi” figuruje Borowski, Nałkowska z „Medalionami”. Można się na to burzyć albo zadać sobie pytanie, który postawiła mi na spotkaniu autorskim czytelniczka: „Czy o strasznej przeszłości należy zapomnieć, czy przekazywać pamięć z pokolenia na pokolenie?”. Pytanie padło w Bostonie, czytelniczka była Rosjanką, ja Polką, rzecz zahaczyła i o drugą wojnę światową, i o Jedwabne. Odpowiedziałam odruchowo, że jestem za tym, żeby iść do przodu, ale potem się zreflektowałam – jak iść, kiedy plecak, który niesiemy, uwiera? W dodatku nie bardzo wiadomo, co w nim jest. Zdarzyło mi się kiedyś coś takiego w sensie dosłownym: lata temu szliśmy ze znajomymi wzdłuż polskiego wybrzeża, targając na plecach namioty, śpiwory, menażki, jedzenie. Mój chłopak wziął większy plecak, a mnie dał dżentelmeńsko do poniesienia mniejszy, który sam spakował. Szłam kilka kilometrów, coraz bardziej zła, stękając, jak nie ja, nie wiedząc, co jest nie tak. W końcu ciepnęłam pakunek na ziemię i otworzyłam – nie mogłam iść, bo w plecy uwierały mnie... puszki z mielonką i paprykarzem szczecińskim! Nie wyrzuciłam ich, chociaż zamierzałam w pierwszym odruchu. Złorzecząc, przepakowałam plecak wśród wybuchów radości towarzyszy wycieczki. Kiedy znów ruszyłam, przynajmniej wiedziałam, co targam. Zrobiło mi się lżej. Wszystkim innym też. Ciężkie rzeczy, które niesiemy – każdy sobie i my razem, jako naród – mamy ciągnąć ze sobą czy wyrzucić do rowu? A może usiądźmy na chwilę i przepakujmy bagaż, zobaczmy, co nas tak boli, uwiera. Pamiętam ten moment wściekłości, gdy wyciągnęłam z wnętrza plecaka puszkę – jedną, drugą, trzecią – a wszystkie uplasowane na tyle plecaka, tuż przy moim kręgosłupie. Wściekłość, ślepa furia na widok zataczających się ze śmiechu znajomych – miałam chęć ich zabić! Zabić – ten moment, kiedy jest się tuż, tuż, strasznie blisko cienkiej granicy przerwania czegoś, co trwa, powinno trwać. Czegoś takiego jak życie. Historia ludzkości jest historią przerywania nici życia, mordowania się, torturowania, gwałcenia. Ale i budowania. Zbliża się właśnie 20 rocznica jednego z największych aktów ludobójstwa w historii ostatniego półwiecza – w Rwandzie. W ciągu trzech miesięcy, od kwietnia do czerwca, straciło tam życie prawie milion ludzi. Media donosiły o konflikcie etnicznym, choć korzenie tragedii tkwiły w kolonializmie i bezwzględnej polityce państw europejskich. Do Rwandy zjechali reporterzy, zaczęli pisać teksty, próbując zrozumieć, co się tak naprawdę stało. Historycy ruszyli im w sukurs, ale kiedy dziś czytam ich teksty – i akademików, i dziennikarzy, reporterów – nie mogę znaleźć tam tego, czego szukam – próby złapania natury ludzkiej na gorącym uczynku. Takiego opisania mechanizmów działania ludzkiego umysłu i ciała, żebym pojęła, co się stało. Wspaniałe teksty P