Brzmienia tradycji
Recenzja książki: Anna Czekanowska, "Kultury tradycyjne wobec współczesności. Muzyka, poezja, taniec"
Książka wybitnej polskiej etnomuzykolog Anny Czekanowskiej to szeroka panorama przedstawiająca siedem kręgów kulturowych, w których oddziałują na siebie różne tradycje, konfrontujące się przy tym z wpływami zachodniej cywilizacji. Autorka omawia tu kulturę Afryki, Indii, Indonezji, Azji poradzieckiej z podziałem na Azję Środkową i Syberię, a także kulturę żydowską, Oceanii oraz Stanów Zjednoczonych. Jednak nie jest to statyczny opis, tylko próba ukazania tych kultur i w wielu aspektach, i w procesie zmiany, „transformacji", jak o tym pisze autorka, która dokonuje się od dwudziestu lat, czyli od czasu, gdy zakończyła się rywalizacja pomiędzy dwoma mocarstwami korzystającymi z ideologii postępu i nowoczesności. Jedna z wyróżniających cech tego okresu to odchodzenie od światopoglądu sceptycznego wobec religii i powrót do jej waloryzacji, co wiąże się także z docenieniem roli tradycji. Badaczka zwraca uwagę nie tylko na samoistne oddziaływanie różnych tradycji między sobą czy na ich relacje z ideologią nowoczesności, lecz także na odgórne, najczęściej państwowe, projekty modyfikujące dawne wierzenia i obyczaje. Wątek przewodni przy omawianiu wspomnianych kultur stanowi muzyka pojmowana bardzo szeroko, łącznie z tańcem i śpiewanym eposem.
Chociaż autorka wielokrotnie mówi o artyzmie i doskonałości jako ważnych cechach muzyki tradycyjnej i współczesnej, to jednak skupia się przede wszystkim na jej funkcjach kulturowych i społecznych. Stwierdza, że na wszystkich kontynentach muzyka i taniec stanowią doskonały środek komunikacji. Te formy ekspresji pozwalają w społecznościach tradycyjnych kontaktować się z innymi ludźmi, przyrodą i zaświatami. Natomiast w kulturze nowoczesnej muzyka popularna ułatwia przystosowanie się do nowej albo zmieniającej się rzeczywistości. Ponadto muzyka jest „środkiem przekazu uczuć i kształtowania wyobraźni". Dobrym na to przykładem może być sposób wykonywania ragi w muzyce indyjskiej. Ta forma muzyczna ma wyzwalać nastrój satysfakcji lub nawet błogostanu. Dla jej wykonania ważny jest współudział słuchaczy. Podczas koncertów od czasu do czasu słychać brawa. „Emocjonalna reakcja audytorium nie oznacza jednak podziwu dla umiejętności technicznych wykonawcy - pisze autorka - ale fakt odnalezienia przez wykonawcę i słuchaczy punktów koncentracji odczuwanych jako wspólne" (s. 86). Znaczenie nastroju powoduje, że sposób wykonania ragi zależy od kontekstu, a więc pory dnia i oświetlenia, sytuacji itd. W ten sposób wykonywany utwór, stanowiąc element większej całości, przynależy także do porządku pozamuzycznego.
Książka Anny Czekanowskiej jest w istocie opowieścią o rozmaitości, złożoności i żywotności ludzkiej kultury, której ważnym elementem pozostaje wciąż muzyka.
Anna Czekanowska, Kultury tradycyjne wobec współczesności. Muzyka, poezja, taniec, Wydawnictwo TRIO, Collegium Civitas, Warszawa 2008, s. 304
- Kup książkę w merlin.pl