Nagroda Nobla z fizyki za modele klimatu i wkład w zrozumienie złożonych systemów fizycznych
Królewska Szwedzka Akademia Nauk w 2021 r. wyróżniła Nagrodą Nobla w dziedzinie fizyki trzech naukowców: Syukuro Manabego z Uniwersytetu Princeton w USA, Klausa Hasselmanna z hamburskiego Instytutu Meteorologii im. Maxa Plancka w Niemczech oraz Giorgia Parisiego z Uniwersytetu Sapienza w Rzymie. Połową nagrody w wysokości 10 mln koron, czyli ok. 980 tys. euro, podzielą się Manabe i Hasselmann, którzy zostali wyróżnieni za „fizyczne modelowanie klimatu Ziemi, kwantyfikację zmienności i wiarygodne przewidywanie globalnego ocieplenia”. Druga część nagrody przypadła Parisiemu „za odkrycie wzajemnego oddziaływania nieporządku i fluktuacji w układach fizycznych od skali atomowej do planetarnej”.
BREAKING NEWS:
— The Nobel Prize (@NobelPrize) October 5, 2021
The Royal Swedish Academy of Sciences has decided to award the 2021 #NobelPrize in Physics to Syukuro Manabe, Klaus Hasselmann and Giorgio Parisi “for groundbreaking contributions to our understanding of complex physical systems.” pic.twitter.com/At6ZeLmwa5
Laureaci Nagrody Nobla z fizyki za 2021 r. i ich modele
Syukuro „Suki” Manabe (rocznik 1931) jest meteorologiem i klimatologiem, pionierem w wykorzystaniu komputerów do symulacji globalnych zmian klimatycznych i naturalnych wahań klimatu. Posługując się modelami atmosfery o różnym stopniu złożoności, badał rolę gazów cieplarnianych, takich jak para wodna, dwutlenek węgla i ozon, w utrzymaniu i zmianie jej struktury termicznej. Wykazując w latach 60. XX w., w jaki sposób zwiększony poziom CO2 w atmosferze prowadzi do wzrostu temperatury na powierzchni Ziemi, podłożył podwaliny pod rozwój obecnych modeli klimatycznych i rozpoczął długoterminowe badania nad globalnym ociepleniem, które kontynuuje do dzisiaj.
Klaus Hasselmann (ur. 1931) to czołowy niemiecki oceanograf i twórca modeli klimatycznych, pracuje w Instytucie Meteorologii im. Maxa Plancka w Hamburgu. Szerzej znany jest przede wszystkim z opracowania modelu zmienności klimatu (model Hasselmanna), w którym system z długą pamięcią (ocean) integruje wymuszenia stochastyczne, przekształcając w ten sposób sygnał białego szumu w czerwony szum (określenia szumu otoczenia wewnątrz mórz i oceanów). Wyjaśnił w ten sposób wszechobecne sygnały czerwonego szumu obserwowane w klimacie. To m.in. dzięki osiągnięciom Hasselmanna udowodniono, że podwyższona temperatura w atmosferze jest rezultatem emisji dwutlenku węgla spowodowanej działalnością człowieka.
Giorgio Parisi, rocznik 1948, jest profesorem teorii kwantowych na Uniwersytecie Rzymskim La Sapienza, członkiem włoskiej i francuskiej akademii nauk. Bada cząstki elementarne, zajmuje się m.in. teorią przejść fazowych, mechaniką statystyczną i fizyką matematyczną. W czasie pandemii covid-19 przekonywał, że aby osiągnąć odporność stadną, należy wyszczepić co najmniej 80 proc. społeczeństwa, a nie – jak sądzono – 60, bo na to wskazuje dynamika szerzenia się wirusa. W marcu tego roku przestrzegał przed kolejnymi, bardziej zjadliwymi wariantami SARS-CoV-2. Odkrycia Parisiego to jeden z najistotniejszych wkładów do teorii układów złożonych.
Medale i noblowskie dyplomy laureaci odbiorą w grudniu w swoich krajach. Ze względu na pandemię koronawirusa sztokholmska gala – podobnie jak w zeszłym roku – nie odbędzie się.
Nagroda Nobla z fizyki w w poprzednich latach
Nagroda Nobla w dziedzinie fizyki przypadła w 2020 r. badaczom, którzy poświęcili się zgłębianiu tajemnic „czarnych dziur i najmroczniejszych sekretów Drogi Mlecznej”. Byli to Roger Penrose, Reinhard Genzel i Andrea Ghez. Również w 2019 r. Komitet Noblowski uhonorował astrofizyków: Jamesa Peeblesa oraz Michela Mayora i Didier Queloz. Badacze zostali wyróżnieni za wskazanie „nowych perspektyw naszego miejsca we Wszechświecie” – wkład w wiedzę na temat tzw. mikrofalowego promieniowania tła (zwanego też reliktowym).