Cyfrowe archiwum X. Naukowcy teraz zaczynają dzień na arXiv. Wydawcy zgrzytają zębami

Dlaczego uczeni zaczynają dzień od wizyty na platformie arXiv, a wydawcy czasopism naukowych zgrzytają zębami.

Strona arXiv ma archaiczny wygląd z lat 90., ale naukowców to nie zraża. W repozytorium jest dziś ponad 2,7 mln tekstów. Każdego miesiąca z arXiv pobieranych jest niemal 50 mln dokumentów.

Pierwsza wiadomość wpadła do skrzynki pocztowej [e-mail] w środę 14 sierpnia 1991 r. Program zainstalowany na komputerze NeXT, produkcie Steve’a Jobsa, przesłał ją do odbiorców zajmujących się fizyką cząstek wysokich energii. Jego twórca Paul Ginsparg z Los Alamos – laboratorium, w którym pół wieku wcześniej zbudowano bombę atomową – w ten sposób zapisał się na kartach historii.

Fizyk omija kolejkę

Naukowa codzienność zwykle wygląda tak: uczeni rozwiązują problem, wyniki przedstawiają w preprincie i posyłają do branżowego czasopisma. Preprinty to teksty przed publikacją, które trafiają do recenzentów, a ci decydują o ich losach. Bywa, że konieczne są poprawki. Droga do publikacji ma swoją dynamikę – trzeba stanąć w kolejce, uszanować cykl wydawniczy. Autorom jednak zależy na szybkim ogłoszeniu wyników. Czy zamiast przechodzić przez ucho igielne, mogą je obejść?

Zanim Ginsparg zrobił doktorat z fizyki na Uniwersytecie Cornella, studiował na Harvardzie (kolegą z ławki był Bill Gates). Tam w 1973 r. pierwszy raz skorzystał z poczty elektronicznej, cztery lata po debiucie usługi w sieci ARPANET (z której wyłonił się internet). W 1987 r. wraz z dwoma współpracownikami zamieścił adresy e-mailowe w publikacji, inicjując nowy trend. Środowisko naukowe dostrzegło potencjał nowego kanału komunikacji – fotokopie preprintów rozsyłane e-mailem stawały się coraz popularniejsze.

Podczas konferencji fizyków w Colorado w 1991 r. Ginsparg usłyszał od Joanne Cohn, która nadzorowała listę e-maili specjalistów od teorii strun, że wysyłanie preprintów pocztą internetową to zajęcie czasochłonne. Ktoś inny zwrócił uwagę, że duża liczba wiadomości zapycha skrzynkę, gdy odbiorca jest w podróży. Poza tym preprinty krążyły zwykle tylko w gronie znajomych.