Jak mieszkańcy chronią swoją ziemię przed inwestycjami

Pamiątka to wieś w gminie Tarczyn, 40 km na południe od Warszawy, przy drodze krajowej nr 7. W letnie piątkowe popołudnie na przejście dla pieszych w Pamiątce wkraczają mieszkańcy okolicznych miejscowości. Niosą transparenty: „NIE dla linii 400 kV w gminie Tarczyn”, „400 000 V precz z Jaktorowa”, „Mamy bielika, niech 400 kV stąd znika!”. Na drodze błyskawicznie tworzy się gigantyczny korek, bo nie wszyscy kierowcy w porę dowiedzieli się o blokadzie. Nie pierwszej zresztą, bo tydzień wcześniej protest przeciw planowanej przez Polskie Sieci Elektroenergetyczne (PSE) budowie linii najwyższych napięć 2x400 kV Kozienice – Ołtarzew odbył się w miejscowości Oddział, na trasie katowickiej. Blokując główne wylotowe drogi ze stolicy, mieszkańcy Mazowsza Zachodniego starają się zwrócić uwagę na krzywdę, jaka ich spotyka. Nie chcą, by w pobliżu ich domów stanęły wielkie słupy z dwoma kablami każdy pod napięciem 400 000 V. Gdzieś jednak stanąć muszą. – Musimy zbudować linię Kozienice–Ołtarzew, by wyprowadzić energię z nowo budowanego bloku w Elektrowni Kozienice. To element pierścienia sieci najwyższych napięć wokół Warszawy, jest on niezbędny dla bezpiecznego funkcjonowania Krajowego Systemu Elektroenergetycznego – wyjaśnia Beata Jarosz z PSE. Kłopot tylko w tym, że Ołtarzew, gdzie PSE zbudowały niedawno swoją stację energetyczną, leży koło Ożarowa Mazowieckiego. To peryferie Warszawy, tereny gęsto zabudowane osiedlami domków jednorodzinnych, do których coraz liczniej emigrują mieszkańcy stolicy, szukając spokoju i bliskości natury. Tymczasem zamiast natury czeka ich budowa, a potem widok wielkich słupów. No i najgorsze: groza pola elektromagnetycznego, które powoduje raka, na co jak twierdzą mają dowody. – Ta linia będzie przeszkadzała wszędzie i wszystkim – mówi do kamery TV aktor Andrzej Grabowski. Grabowski jest twarzą protestu, uczestniczy w negocjacjach z władzami, pojawia się na blokadach. Choć kojarzony z Krakowem jest dziś mieszkańcem wsi Wężyk nad rzeką Pisią Tuczną w gminie Grodzisk Mazowiecki. Tamtędy przejdzie linia energetyczna. Artysta nie może przeboleć, że zniszczony zostanie pejzaż, znany wszystkim Polakom z obrazów Józefa Chełmońskiego, który żył i tworzył we wsi Kuklówka, tuż obok Wężyka. Protest przeciw protestowi – Nie rozumiemy, dlaczego nagle PSE zdecydowały się zmienić przebieg linii i poprowadzić ją między naszymi domami. Przekonywaliśmy, że najlepszym rozwiązaniem będzie poprowadzenie linii wzdłuż drogi krajowej nr 50 i autostrady A2. Eksperci PSE sporządzili analizę wielokryterialną i to potwierdzili, radni sejmiku wojewódzkiego nas poparli. PSE deklarowały, że decyzja w tej sprawie jest nieodwołalna. Takie same zapewnienia usłyszeliśmy od ministra Piotra Naimskiego, pełnomocnika rządu ds. strategicznej infrastruktury energetycznej. I teraz nagle wszystko się zmieniło – dziwi się współorganizator protestu architekt Tomasz Drelichowski, prezes stowarzyszenia Otwarta Brama z Żabiej Woli. Nie dziwi się za to Piotr Plak, prezes stowarzyszenia Chcemy Wiedzieć! z Żyrardowa. Jego stowarzyszenie protestuje przeciwko protestom Otwartej Bramy i innych organizacji, które dążą do zmiany przebiegu linii 400 kV. Uważa to za awanturnictwo. W niedawnej decyzji PSE o powrocie do starego przebiegu linii widzi świadectwo rozsądku inwestora: – To jedyne rozwiązanie niełamiące prawa, bo przewidziane w planie zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego. Plan przeszedł społeczne konsultacje, a mieszkańcy gmin leżących na trasie linii mogli się z nim zapoznać i to uwzględnić, podejmując decyzje o zakupie nieruchomości albo budowie domów – przekonuje Piotr Plak. PSE od wielu lat planują w rejonie Warszawy budowę linii najwyższych napięć. To wielka i niezwykle kosztowna inwestycja (ok. 0,5 mld zł). Dlatego realizacja się odwleka. Analizowane było pięć wersji przebiegu. Ta, która trafiła do wojewódzkiego planu, narodziła się w ubiegłej dekadzie i, jak twierdzą protestujący, była oparta na mapach z wczesnych lat 80., więc nie uwzględniała współczesnej zabudowy. A oni o niczym nie wiedzieli. Dlatego kiedy się dowiedzieli, zaczęli się organizować i walczyć, by linię odsunięto od ich domów. Zaproponowali, by podwarszawski odcinek poprowadzić wzdłuż drogi DK50 i autostrady A2, które są naturalnymi korytarzami infrastrukturalnymi. Tyle tylko, że takie przesunięcie spowodowało wydłużenie trasy, nie eliminując całkowicie lokalnych konfliktów. Sadownicy z grójeckiego nie chcą kabli nad swoimi sadami, podobnie widok słupów to nieznośna perspektywa dla mieszkańców Mszczonowa, Żyrardowa czy Grodziska. Więc protestowali. – Linia 400 kV to dość uciążliwe sąsiedztwo. Szerokość strefy ochronnej sięga kilkudziesięciu metrów w miejscu, gdzie kabel jest najbliżej ziemi. Nie tylko nie można tam mieszkać, ale niemożliwa jest jakakolwiek działalność – wyjaśnia Andrzej Tyszecki, ekspert w dziedzinie ocen środowiskowych, właściciel biura Ekokonsult. Tyszecki na zlecenie PSE analizował badania innych ekspertów i potwierdził, że obiektywnie rzecz biorąc, budowa linii energetycznej w pasie drogowym byłaby najlepsza. Tak się robi na świecie. Ale zna mechanizm NIMBY, więc się nie dziwi, że inwestor nagle zmienił zdanie. – Marszałek województwa Adam Struzik próbował mediować, ale doszło do takiej awantury między poszczególnymi grupami protestujących, że szybko się wycofał – wyjaśnia Beata Jarosz z PSE. Tłumaczy, że zmiana planów wynika z faktu, że czas nagli, wykonawca czeka. Trzeba było porzucić wcześniejszy plan, być może lepszy, i pozostać przy tym, który został zapisany w planie wojewódzkim. – Jeśli nie wiadomo, o co chodzi, to chodzi o politykę – tłumaczy zmianę planów PSE Tomasz Drelichowski. Konflikt wokół linii energetycznej był naturalnym paliwem dla polityków walczących w ubiegłym roku o wyborców w podwarszawskich gminach. Mariusz Błaszczak obiecywał, że jeśli PiS dojdzie do władzy, to wszystko zmieni, także przebieg linii. Już jako minister spraw wewnętrznych wysyłał w tej sprawie ponaglenia do ministra Naimskiego. Podobne obietnice złożył burmistrz Mszczonowa Józef Kurek, który kandydował do Sejmu z listy PiS. Był lokomotywą wyborczą, zdobył mandat, ale go nie objął, bo chce nadal rządzić miastem. Dziś świętuje sukces, bo odsunął widmo linii energetycznej. Drelichowski podejrzewa, że PiS postanowił spłacić dług wobec Kurka. Zresztą potencjalnych sprawców – i to bardziej wpływowych – jest więcej, bo taka inwestycja pod Warszawą to dla inwestora pole minowe. Łatwo wkroczyć na podwórko kogoś ważnego. W tym przypadku dwóch kluczowych polityków PiS kierujących sejmową komisją ds. energii – Marka Suskiego i Macieja Małeckiego. Oni też nie kryją satysfakcji ze zmiany planów PSE. Ominąć rybkę Jak działa polityczny syndrom NIMBY, można dobrze prześledzić z innej strony stolicy na przykładzie budowy wschodniej obwodnicy Warszawy (WOW). Ma ona przechodzić przez peryferyjną willową dzielnicę Wesoła. Oczywiście większość mieszkańców jest przeciw, a ich opór rośnie, im bliżej projektowanej trasy są podwórka. Wesoła ma jednak asa w rękawie: tu mieszka minister środowiska Jan Szyszko, który od dawna oponuje przeciw trasie. Dziś los trasy jest w rękach podwładnych ministra Szyszki z Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska. Ciekawe, jaką podejmą decyzję? – Od wielu miesięcy oczekiwana jest decyzja GDOŚ w sprawie wyboru wariantu przebiegu trasy. W ubiegłych latach trzeba było uchylić analizy środowiskowe i zatrzymać przygotowania inwestycji w wyniku konieczności wypracowania nowego wariantu omijającego tereny Natura 2000 z siedliskami strzebli błotnej – wyjaśnia niejasny los WOW Jan Krynicki, rzecznik Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad. Strzebla błotna to mała rybka, która wspiera mieszkańców w obronie przed nową trasą (o rybce z Wesołej w 2012 r. pisał w POLITYCE Marcin Kołodziejczyk). Kręcenie strachem Konflikty typu NIMBY to pożywka dla polityków. Jedni próbują je rozładowywać, inni przeciwnie – ładują polityczne akumulatory. Tak jak Anna Zalewska, dziś minister edukacji. Jej polityczna kariera wyrosła na konfliktach wokół elektrowni wiatrowych. Zalewska zaczęła walczyć z wiatrakami 10 lat temu, jeszcze jako wicestarosta powiatu świdnickiego. Deklarowała, że boi się, że z jakiegoś wiatraka urwie się wielkie śmigło i na nią spadnie. Szybko mogła się zorientować, że zarażanie strachem to polityczna żył