Hamujące inwestycje

W 2016 r. wjechaliśmy z niezłą prędkością. Wzrost produktu krajowego brutto (PKB) w ostatnim kwartale zeszłego roku wyniósł 4,3 proc. Europa patrzyła na nas z zazdrością. I nagle zaczęło się hamowanie. Kiedy w pierwszym kwartale tego roku na liczniku pojawiło się 3 proc., wszyscy się pocieszali, że to tylko chwilowe. Nowa władza po prostu zdjęła nogę z gazu, bo zmienia bieg na wyższy. Reorganizuje się, ustala kierunek jazdy, ale jak naciśnie pedał, to pokażemy światu, na co nas stać. Zachodnia Europa cieszy się, kiedy przekracza 1 proc. wzrostu PKB, a my na ten rok zaplanowaliśmy 3,8 proc. Musimy nadrabiać zaległości. – Bez wzrostu gospodarczego powyżej 3 proc. zaczniemy mieć problemy z rynkiem pracy i na rynku pracy – ostrzega dr Małgorzata Starczewska-Krzysztoszek, główna ekonomistka Konfederacji Lewiatan. Jednak kolejny kwartał znów przyniósł rozczarowanie: 3,1 proc. Nie tak to miało wyglądać. „3,8 proc. jest jeszcze cały czas możliwe” – pociesza Jerzy Kwieciński, wiceminister rozwoju, prawa ręka wicepremiera Morawieckiego. Chyba jednak sam w to nie wierzy, bo nawet resort rozwoju obniżył prognozę tegorocznego PKB, a sam Morawiecki mówi, że spodziewa się 3,3–3,4 proc. Nadrobienie strat z pierwszego półrocza wymagałoby wyjątkowego przyspieszenia, a na to na razie się nie zanosi. Zwłaszcza po kolejnych niepokojących danych GUS. Trzy cylindry Gospodarka jedzie na silniku trzycylindrowym. Moc zapewnia mu eksport, konsumpcja i inwestycje. Eksportowy cylinder, szczęśliwie, pracuje na wysokich obrotach. Konsumpcyjny, ku zdumieniu wszystkich, słabiej, niż się spodziewano, choć rząd go intensywnie smaruje. Pieniądze z programu 500+ mają nakręcać konsumpcję indywidualną, ale nie przynosi to na razie nadzwyczajnych efektów. Szybciej rośnie spożycie zbiorowe, czyli wydatki na pomoc społeczną, administrację, wojsko, policję, służbę zdrowia itd. Jednak najgorzej wygląda sytuacja z trzecim cylindrem, czyli z inwestycjami. Ich wartość skurczyła się w minionym kwartale i była o blisko 5 proc. niższa niż w tym samym okresie 2015 r. Tak źle nie było od dawna. Planowane inwestycje wstrzymuje wiele firm i to nie z braku pieniędzy, bo są w dobrej sytuacji ekonomicznej. Wolą jednak trzymać je na kontach bankowych, niż wydawać. – Przedsiębiorcy nawet jeśli planowali inwestycje, wolą nie ryzykować. Pojawiło się zbyt wiele czynników ryzyka. Międzynarodowych (Brexit, sytuacja w strefie euro), ale jeszcze bardziej krajowych. Obecny rząd zmienia radykalnie reguły gry w wielu branżach, nie wiadomo, czego można się spodziewać – wyjaśnia dr Starczewska-Krzysztoszek. Nieco inaczej jest w przypadku firm państwowych, zwłaszcza energetycznych, które intensywnie inwestują, ale pod dyktando polityków, więc z ich pieniędzy nic nie powstaje. Po prostu trafiają do kopalń i tam znikają bezpowrotnie w czarnej dziurze. Kłopot jest też z inwestorami zagranicznymi. Dotychczas byliśmy liderem w przyciąganiu inwestorów. Teraz sytuacja się zmienia. Oceny agencji ratingowych, konflikt wokół Trybunału Konstytucyjnego czy protekcjonistyczna polityka rządu okazały się dla wielu firm zagranicznych sygnałem ostrzegawczym. Ale prawdziwy zimny podmuch przyniosła ustawa antywiatrakowa, której celem jest wyeliminowanie z polskiej gospodarki potężnego sektora energetyki odnawialnej, w którym działa wielu zagranicznych inwestorów. Taka nagła zmiana reguł gry jest ostrzeżeniem, że ryzyko polityczne jest wysokie. Może to narazić inwestora na straty, zwłaszcza że wprowadzone z zaskoczenia nowe ustawy nie będą poddawane niezależnej kontroli. Mateusz Morawiecki lekceważy te zastrzeżenia. Zapewnia, że mamy „wspaniałych ludzi” i świetne miejsca do inwestowania. Dlatego jedzie do Londynu, by przekonywać o tym zagranicznych inwestorów. To zaskakujący zwrot, bo jeszcze niedawno wicepremier tłumaczył, że mamy za dużo inwestycji zagranicznych i jesteśmy nadmiernie uzależnieni od obcego kapitału. Morawiecki słynie z takich sprzeczności. W TV Trwam tłumaczył kiedyś, że fundusze unijne mają zerowy wpływ na rozwój Polski, choć to fundament jego planu. Nawet prowadzący rozmowę zakonnik był zdumiony. Katastrofa na budowie Inwestycyjny kryzys najgorzej znosi branża budowlana. Budowlańcy stoją z łopatą u nogi i czekają. Produkcja budowlano-montażowa spadła o blisko 19 proc. – Budownictwo mieszkaniowe jeszcze się jakoś kręci, gorzej jest z przemysłowym. Ale nasz największy niepokój budzi budownictwo infrastrukturalne. Jest wyjątkowo mało przetargów na nowe inwestycje, ogłaszanych przez administrację centralną i samorządy. A rozstrzyganie przetargów już ogłoszonych jest odwlekane – wyjaśnia Jan Styliński, prezes Polskiego Związku Pracodawców Budownictwa (PZPB). – Zamówień publicznych jest na rynku mniej, zarówno na szczeblu centralnym, jak i regionalnym. Odczuwają to wszyscy generalni wykonawcy – przyznaje Piotr Janiszewski, prezes Skanska SA. I to w momencie, kiedy do wykorzystania mamy zapewne ostatnie wielkie pieniądze z UE. Wicepremier Morawiecki kreśli swój imponujący plan odpowiedzialnego rozwoju i ma dziesiątki pomysłów, jak te pieniądze najlepiej wykorzystać. A tymczasem w realnej gospodarce wszystko staje. Firmy budowlane muszą zwalniać pracowników. Największym placem inwestycji są dziś drogi. Poprzednia ekipa w Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych zdążyła podpisać umowy na blisko 1400 km. Jednak po wyborach wszystko wyhamowało. W tym roku ogłoszono pięć przetargów na ok. 100 km. – W postępowaniach przetargowych są 63 odcinki o łącznej długości 759 km – wyjaśnia Jan Krynicki, rzecznik GDDKiA. Kiedy zostaną rozstrzygnięte, nie wiadomo. Od początku roku wszystko się komplikuje. – Najpierw było kadrowe trzęsienie ziemi w GDDKiA, więc nikt sobie przetargami głowy nie zawracał. Na stanowisko p.o. dyrektora generalnego został nominowany Jacek Bojarowicz, ale zapowiedziano, że odbędzie się konkurs. Bojarowicz ma podobno nie startować, więc nikt się nie dziwi, że nie rwie się do podpisywania umów. Jeśli pojawi się następca, będzie kolejne kadrowe przetasowanie i znów poczekamy – wyjaśnia jeden z menedżerów branży drogowej. Nie wyklucza, że konkurs może się skończyć bez rozstrzygnięcia i Bojarowicz pozostanie p.o. dyrektora. Tak już bywało w przeszłości, o czym świadczy kariera najsłynniejszego wieloletniego p.o. dyrektora GDDKiA Lecha Witeckiego. Inni ludzie z branży mają wątpliwości co do przyszłości Bojarowicza, bo minister infrastruktury i budownictwa Andrzej Adamczyk wyraźnie go nie lubi. Podczas swoich spotkań z przedstawicielami firm budowlanych zdarza się, że nie pozwala mu zabrać głosu. Branża budownictwa infrastrukturalnego próbuje rozgryźć tajemnice nowej polityki kadrowej i ma z tym spory kłopot. Bo w Ministerstwie Infrastruktury krzyżują się wpływy wielu polityków. Nie tylko Adamczyka, ale także ministra energii Krzysztofa Tchórzewskiego (partyjnego eksperta PiS od spraw infrastrukturalnych, szczególnie kolejowych). Poważne wpływy ma też wicepremier Jarosław Gowin. Zrozumienie, kto jest od kogo i jaką ma faktyczną władzę, w tych warunkach nie jest łatwe. Efekt uboczny 500+ Zawirowania kadrowe to tylko jedna z teorii tłumaczących załamanie inwestycyjne. Kolejna wskazuje na uboczny efekt... programu 500+. Chodzi o to, że system finansowania projektów unijnych wymaga, by budżet najpierw wyłożył pieniądze, a dopiero po zakończeniu budowy dokonał rozliczenia z Brukselą. Szybkie uruchomienie wielu inwestycji sprawiłoby, że już pod koniec tego roku trzeba byłoby wykonawcom płacić pierwsze pieniądze. I nie wiadomo, czy budżet by sobie z tym poradził bez szkody dla dzieci, które kocha najbardziej. W GDDKiA przyznają, że ogłoszenie przetargów jest możliwe dopiero po otrzymaniu potwierdzenia finansowania. – To bardzo prawdopodobna teoria – potwierdza związek zapaści inwestycyjnej z programem 500+ dr Starczewska-Krzysztoszek. Kolejna przeszkoda opóźniająca inwestycje to prawo. Chodzi o nową ustawę o zamówieniach publicznych, która weszła w życie 29 lipca. Między kwietniem a sierpniem nie można było ogłaszać przetargów, bo nie mieliśmy jeszcze przepisów uwzględniających nową unijną dyrektywę o zamówieniach publicznych, a już mieć powinniśmy – pada wyjaśnienie. Od ponad miesiąca są jednak nowe przepisy, a przetargi jakoś nie ruszyły. Bo jest nowy kłopot. – Ustawa przewiduje, że w rozstrzyganiu przetargów kryterium najniższej ceny nie może ważyć więcej niż 60 proc. Pozostałe 40 proc. to kryteria pozacenowe. Konkretnie jakie? Pani prezes Urzędu Zamówień Publicznych powiedziała, że nie wie, ale jest ciekawa naszych propozycji – wyjaśnia prezes PZPB Jan Styliński. Pomysł z ograniczeniem kryterium cenowego miał być odpowiedzią na wojny cenowe między wykonawcami, co doprowadziło do licznych bankructw budowlanych firm