GetBack – nowe Amber Gold?

Bóg mnie strzegł, że nie wszedłem w tego getbeka, ładnie bym teraz wyglądał – wzdycha pan Andrzej, czytając informacje o kłopotach wrocławskiej spółki windykacyjnej GetBack, która stała się bohaterką polityczno-gospodarczego skandalu. – Mój doradca bankowy z Raiffeisena stawał na głowie, żebym zainwestował w te obligacje. Panie Andrzeju, na lokacie nic pan nie zarobi, a tu taki zysk! I to praktycznie bez ryzyka. Żeby mnie przekonać, na pomoc wezwał swoją szefową, a ja coś czułem przez skórę, więc uparcie powtarzałem: nie interesuje mnie tego typu firma i już. Ta szefowa wreszcie straciła cierpliwość i pyta: dlaczego pan nam to robi? Nie wszyscy mieli takie przeczucie i odporność na marketingowe sztuczki doradców bankowych, którzy dziś są oskarżani o misseling, czyli wprowadzanie klientów w błąd co do charakteru i ryzyka związanego z oferowanymi produktami finansowymi. A to jest już złamanie unijnej dyrektywy MIFID2, m.in. zakazującej instytucjom finansowym sprzedaży produktów, których poziomu ryzyka klient nie jest w stanie samodzielnie ocenić. Dotyczy to nie tylko Reiffeisen Polbank, ale i kilku innych banków obsługujących emisję. W efekcie spora grupa osób, które pożyczyły spółce specjalizującej się w odzyskiwaniu pożyczonych pieniędzy, sama teraz nie wie, kiedy i ile zdoła odzyskać. GetBack jest w sumie zadłużony na 2,5 mld zł. Spółka obiecywała 8 proc. zysku, a w niektórych przypadkach nawet kilkanaście procent. Więcej niż Amber Gold. To mogło skusić, bo w końcu nie chodziło o firmę krzak, tylko o dużą spółkę giełdową, działającą z sukcesem od kilku lat na rozrastającym się rynku windykacyjnym, nadzorowaną przez KNF, badaną przez prestiżowych audytorów i wielkie agencje ratingowe. Analitycy bankowi emocjonowali się świetnymi perspektywami GetBack i innych firm z branży odzyskiwania długów, których akcje na GPW rosły jak na drożdżach. To uśpiło czujność inwestorów, ludzi majętnych i, wydawać by się mogło, roztropnych, bo obligacji nie oferowano każdemu z ulicy. Skojarzenia z Amber Gold nasuwają się same. I nagle, z dnia na dzień, bańka prysła. GetBack walczy o życie, giełda zawiesiła notowania spółki, prokuratorzy i nadzór finansowy prowadzą dochodzenia, opozycja domaga się powołania sejmowej komisji śledczej, wskazując na tajemnicze powiązania spółki i jej prezesa z obozem obecnej władzy. W niekomfortowej sytuacji jest też sektor bankowy, zwłaszcza te banki, które blisko współpracowały z wrocławskim windykatorem. Chodzi nie tylko o sposób oferowania klientom obligacji GetBack, ale także własne pożyczone spółce pieniądze. Reiffeisen Polbank musi się np. martwić, jak odzyskać kredyt w wysokości 50 mln zł. W podobnej sytuacji jest Getin Noble Bank z grupy bankowej Leszka Czarneckiego. GetBack do niedawna należał do imperium wrocławskiego biznesmena, który mały start-up doprowadził do pozycji numer 2 na polskim rynku windykacyjnym, a potem z dużym zyskiem sprzedał międzynarodowym funduszom private equity. Te zaś wprowadziły w ubiegłym roku spółkę na giełdę, same zachowując nad nią kontrolę (jak się okazuje dość wątpliwą). Nie zakończyło to jednak bliskiej współpracy biznesowej spółki windykacyjnej z bankami Czarneckiego, który dziś apeluje, by go z aferą GetBack nie łączyć. Konieczna windykacja Związki banków z firmami windykacyjnymi nie są oczywiście niczym dziwnym. Windykatorzy to naturalny i konieczny element bankowego metabolizmu. Trawią to, czego banki strawić nie potrafią. Bankowcy stają bowiem na głowie, by udzielić jak największej liczby pożyczek i kredytów. Oferują je wszystkim w dziesiątkach postaci, a Polacy chętnie je biorą, zwłaszcza dziś, gdy dobra koniunktura dodaje konsumpcyjnych skrzydeł. Łatwo jednak wziąć, trudniej oddać. Dlatego stałą zgryzotą banków są klienci, którzy spóźniają się z regularną spłatą rat albo wręcz przestają płacić, ukrywają się, gubią tropy, a niekiedy wręcz okazuje się, że kredyt wyłudzili. Wtedy trzeba klienta szukać, monitować, domagać się pieniędzy, a w ostateczności skierować sprawę do sądu i komornika. To kosztuje, zajmuje masę czasu, wymaga wielu pracowników. – Firmy windykacyjne przywracają płynność finansową, powodują, że pieniądz wraca na rynek. To ma wpływ nie tylko na sytuację banków czy firm, które odzyskują należności, ale bezpośrednio oddziałuje na sytuację każdego Polaka. Gdyby banki nie dochodziły pożyczonych pieniędzy, oprocentowanie kredytów musiałoby wzrosnąć, spadłoby oprocentowanie lokat i podrożałyby opłaty bankowe. Niestety, zbyt często nie dostrzegamy tych powiązań. Z naszych badań moralności finansowej Polaków wynika, że choć co do zasady uważamy, że długi trzeba spłacać, to często gotowi jesteśmy usprawiedliwiać i rozgrzeszać ludzi nieuczciwych lub nierzetelnych – przekonuje Andrzej Roter, prezes Konferencji Przedsiębiorstw Finansowych (KPF), organizacji pracodawców branży finansowej. To problem nie tylko polskiego sektora bankowego, ale powszechna dolegliwość w czasach kultury kart kredytowych. Dziś w UE ocenia się, że ok. 4,6 proc. pożyczonych przez banki pieniędzy może nie zostać zwróconych. Najgorsze dla banku jest jednak to, że tzw. kredyty nieregularne, czyli te, w przypadku których pojawiły się kłopoty ze spłatą, obciążają jego bilans i ograniczają możliwość finansowania gospodarki. Dlatego banki, zamiast same odzyskiwać pieniądze, wolą poszukać kogoś, kto zdejmie z nich ten ciężar. Firmy windykacyjne oferują im rozmaite możliwości. Mogą się zająć usługowo odzyskiwaniem długów, korzystając ze swojej infrastruktury i technologii, by potem zainkasować określony procent od odzyskanych należności. Banki chętniej jednak hurtem pozbywają się całych portfeli trudnych kredytów, wystawiając je na sprzedaż. Wolą dostać część należnych pieniędzy, byle szybko, bez walki, straszenia i prowadzenia spraw sądowych. To troska nie tylko o pieniądze, ale i wizerunek. Chcą się kojarzyć klientom z przyjemnością brania kredytu, a nie z mordęgą ich spłacania. Lepiej, żeby z ponagleniami, telefonami ostrzegawczymi o czekającym procesie sądowym i postępowaniu komorniczym kojarzyły się firmy windykacyjne. Inne wierzytelności Odzyskiwanie setek tysięcy niespłaconych kredytów bankowych to tylko część rynku, który obsługują windykatorzy. Drugą połowę stanowią inne wierzytelności, z których odzyskaniem borykają się firmy telekomunikacyjne, towarzystwa ubezpieczeniowe, dostawcy mediów, spółki leasingowe, spółdzielnie mieszkaniowe, operatorzy telewizji kablowych itd. Oni także wystawiają je hurtowo na sprzedaż. Pojedyncze długi nie są wielkie, ale ich skala ogromna. Dlatego muszą się tym zająć zawodowcy od windykacji masowej. Te firmy dysponują dużymi zespołami wyspecjalizowanych pracowników centrów telefonicznych, prawników, informatyków wspieranych przez nowoczesną technologię. Bo windykacja milionów niewielkich należności, żeby była opłacalna, musi być w dużym stopniu zautomatyzowana. Systemy komputerowe monitorują terminową spłatę kredytów, automatycznie wysyłają przypominające esemesy, redagują pisma ostrzegawcze, poszukują danych teleadresowych dłużników itd. Obniżanie kosztów obsługi windykacji i zwiększanie jej efektywności to element walki rynkowej, prowadzonej przez coraz liczniejszą grupę firm żyjących z odzyskiwania długów. Ile ich jest dokładnie, nie wiadomo, bo windykacja jest zwykłą działalnością gospodarczą i nikt jej specjalnie nie nadzoruje. Na polskim rynku działa kilkadziesiąt dużych polskich firm obsługujących wierzytelności liczone w setkach milionów, a czasem nawet w miliardach złotych. Pięć z nich (Kruk, Best, GetBack, Kredyt Inkaso, Vindexus) to spółki notowane na warszawskiej giełdzie. Obok nich działa u nas czołówka światowych windykatorów, np. skandynawskie Intrum i Lindorff, które właśnie się połączyły. Jest też Ultimo należąca do norweskiej B2 Holding czy amerykańska PRA Group. Odzyskiwaniem długów zajmują się też setki małych firm, jest to także popularna specjalizacja wielu kancelarii prawnych. Na tym lista się nie kończy. Bo są jeszcze fundusze sekurytyzacyjne inwestujące w wierzytelności masowe. To specjalistyczny rodzaj funduszy inwestycyjnych, który przyciąga tych, którzy w windykacji widzą szansę na niezły zarobek. Pojawiły się już fundusze, które sprzedają jednostki uczestnictwa także osobom prywatnym. Dominują tu podmioty o osobliwej nazwie – niestandaryzowane sekurytyzacyjne fundusze inwestycyjne zamknięte (NSFIZ). Nie wdając się w szczegóły: ze względów na regulacje prawa podatkowego z nimi najbardziej opłaca się bankom robić interesy. Dlatego w Polsce działa ponad sto NSFIZ, z których część stworzyły towarzystwa funduszy inwestycyjnych (TFI), ale dominują te tworzone przez firmy windykacyjne, bo dzięki nim mają dostęp do bankowych przetargów wierzytelności masowych. Jeśli windykatorzy przegrywają w konkurencji z funduszami należącymi do zwykłych TFI, to i tak nie wszystko dla nich stracone, bo fundusz, który kupił bankowy portfel, musi sobie znaleźć tzw. serwisera, czyli firmę windykacyjną, która usługowo zajmie się stroną techniczną odzyskiwania należności. Portfele pełne długów Wierzytelności masowe sprzedawane są zwykle na aukcjach, rzadziej w transakcjach prywatnych. Uczestnicy dowiadują się, jakiego typu są to należności i jaka jest nominalna wartość portfela, czyli ile teoretycznie mogliby odzyskać, gdyby wszyscy dłużnicy wywiązali się ze zobowiązań. A ponieważ wiadomo, że w sporej części przypadków to się nie uda, uczestnicy muszą przekalkulować, ile są w stanie zaoferować, by po odliczeniu własnych kosztów wyjść na swoje. Cen oficjalnie się nie podaje. Spółki giełdowe jedynie komunikują wartość nominalną portfeli, ograniczając się do standardowej formułki, że „cena jest rynkowa dla tego typu aktywów i nie odbiega od porównywalnych transakcji”. Takie komunikaty składał też GetBack pod koniec ubiegłego roku o zakupie portfeli o wartości 1,2 mld zł, a wcześniej o dwóch transakcjach w Hiszpanii o wartości 3,7 mld zł. Bo duże polskie spółki windykacyjne od pewnego czasu prowadzą ekspansję zagraniczną. Nieoficjalnie wiadomo, że ceny licytowane na przetargach to kilka–kilkanaście procent wartości nominalnej w zależności od jakości portfela. Zdaniem prezesa KPF Andrzeja Rotera dzięki branży windykacyjnej przedsiębiorstwa odzyskują dziś nawet 20 proc. nieregularnych nal