Ogrodnicza partyzantka miejska

Iga Bomberka. Kto powiedział, że tylko miasto ma decydować o dystrybucji zieleni na wspólnych terenach? – pytają samozwańczy kreatorzy miejskiego krajobrazu. Zrzeszeni w strukturach (stołeczne Kwiatki Bratki, Kwiatuchi i kolektyw Siejewmieście, poznański Zieleniak, łódzki Młodzieżowy Ośrodek Socjoterapeutyczny i inne) oraz ci, którzy w pojedynkę dopuszczają się aktów ogrodniczej samowolki. Wysadzenia nagietków na podwórku, zainstalowania siewki klonu na miejscu po ściętym drzewie. Albo – upchnięcia ogryzka po jabłku w ziemi. – Tak naprawdę partyzantką ogrodniczą zajmuje się co druga z moich sąsiadek – mówi Marta Kwiatek, członkini żoliborskiego duetu Kwiatuchi, który od trzech lat, wspólnie z sąsiadami, obsadza bratkami i niezapominajkami zieloną przestrzeń w alei Wojska Polskiego. Katalizatorem może być każdy zadzior w miejskim krajobrazie. Wydeptany trawnik. Nagi, zaśmiecony nasyp kolejowy. Ogołocona fasada zabytku zamkniętego na cztery spusty. Zwykły przechodzień tego nie zauważa, przechodzień z zadatkami na partyzanta zaczyna działać. Natychmiast. W mieście liczy się wszak każdy metr kwadratowy aktywnego chlorofilu. Igę Kołodziej do działania pchnął widok osieroconych donic stojących na peronie PKP Ursus, z którym obcowała każdego dnia, jadąc do pracy. Akcja była szybka, przeprowadzona pod osłoną nocy, w rękawiczkach (ogrodniczych): kilkanaście osób wspólnie wypełniło donice keramzytem, ziemią i sadzonkami. Bratki, niezapominajki, begonie, pomidory, słoneczniki. Dwa gazony, których nie zdążyli ukwiecić, natychmiast sprzątnęła PKP – też pod osłoną nocy. Zostały po nich odciski na betonowej płaszczyźnie peronu. Na wywrotowe działania na peronie poszło w sumie 400 l ziemi i blisko 200 sadzonek – wszystko sfinansowane z partyzanckiej kieszeni. Bo Iga, dyplomowana architektka krajobrazu, pieniądze zarobione na pielęgnowaniu prywatnych przestrzeni wydaje na rośliny, które oddaje przestrzeni publicznej. Także z pomocą bomb, ugniecionych z gliny i kompostu, nafaszerowanych nasionami. Od rozpoczęcia sezonu ulepiła ich kilkaset. Amunicję dystrybuuje na miejskich warsztatach, rozdaje znajomym. Bomby trafiają potem na skwery i na nieużytki, takie jak ugór na skraju Pola Mokotowskiego. Było tu zaorane śmietnisko, na którym wiosną partyzanci wysiali bogatą w nektar facelię, grykę, szałwię, amarantus. Nielegalnie wysiany roślinny dywan nie zdążył jednak zakwitnąć i stać się stołówką dla pszczół oraz trzmieli. Został skoszony. Przywołany do porządku przez miejskie służby ogrodnicze. Jodie Kompościarka. – To pewien paradoks – przyznaje Jodie Baltazar, amerykańska artystka, która – odkąd mieszka w Warszawie – zajmuje się przywracaniem do życia opuszczonych działek, kompostowaniem na przemysłową skalę i ogrodniczą edukacją. – Możesz stworzyć kolektywny ogród, ale w zachwycie nad siedmioma odmianami jarmużu, które z wdzięcznością reagują na twoje zabiegi, jesteś sam. Jodie, która trzy lata temu przeniosła się z Kalifornii na warszawski Rakowiec, najpierw skolonizowała opuszczoną działkę tuż nad nasypem kolejowym. Gdy ta dźwignięta nadludzkim wysiłkiem (kilogramy wyniesionych śmieci, hektolitry przydźwiganej wody) zaczęła wydawać plon, Jodie znalazła następczynię. Fragment wąskiego pasa ziemi, który został w latach 80. przysposobiony przez grupę samozwańczych działkowiczów i mimo że przylega do ogrodzonego obszaru POD (Pracowniczych Ogródków Działkowych), nigdy nie został przezeń wchłonięty. Z bieżącą wodą, czystym domkiem, jabłonią, śliwami, kompostownikiem. Jodie długo się nie zastanawiała. Działkę-podróbkę nazwała Pixxe. Jodie postanowiła wycisnąć z 300 m kw. jadalne maksimum. Z pomocą ekologicznego dopalacza: – W Stanach mamy społeczne kompostowniki. Pryzmy organicznego nawozu, z których każdy może brać tyle, ile mu potrzeba. W Polsce każdy kompostuje sam sobie. Jodie udało się do twórczego aktu kompostowej transformacji zaangażować wiele instytucji, osób (i ich odpadków). Raz w tygodniu jedzie rowerem z przyczepką do pensjonatu na Smolnej, z którego odbiera 100 l śmieci. Potem odwiedza znajomych; opróżnia ich kosze z organicznej zawartości. Regularnie zagląda też na targowisko przy Hali Banacha; tamtejsi kupcy oddają jej nawet 200 l kapuścianych liści za jednym razem. Czasem, spontanicznie, w zależności od pory roku, czyści trawniki ze świeżo skoszonej trawy albo suchych liści.   Soboty spędza w ogrodzie. Gdy długimi grabiami rozpycha zawartość kompostowej skrzyni, z odsłoniętych miejsc unosi się para. Temperatura we wnętrzu transformującej się pryzmy dochodzi do 65 st. C. W takim cieple rozkłada się wszystko – zmieszane i zostawione same sobie z czasem zamienia się w mieszankę azotu, węgla, żelaza, manganu, krzemu. Odpad staje się życiem. Czy zatem kompostowanie nie jest najprostszym z demiurgicznych zajęć godnych artysty? Choć kompostowa krucjata zjada jej większość tygodnia, Jodie znajduje jeszcze czas na Hoduj-Gotuj, cotygodniowe warsztaty ogrodniczo-kucharskie dla dzieci z podstawówki jej syna. Oraz Jadalnię Warszawską, podczas której ze wspólniczką Pauliną Jeziorek eksploruje dziko rosnące jadalne bogactwo Rakowca i Mokotowa. Zbierają próbki gleby, fotografują, nanoszą na mapę każde ogólnodostępne orzechowe drzewo, ścianę winorośli, krzak porzeczki bez właścicieli. Mapa wisi w Internecie; może z niej skorzystać każdy tropiciel osieroconego jedzenia. Ambicją Jodie jest odwzorowanie topografii całej jadalnej Warszawy. Anna Zbieraczka. Współczesne miejskie zbieractwo, z angielska nazywane forejdżingiem, ma wiele twarzy. W wersji czystej, służącej przetrwaniu, bywa protezą dla domowego budżetu. Uprawiane przez sytych mieszczuchów, może stać się manifestem światopoglądu. – To forma symbolicznego odzyskiwania przestrzeni – mówi Anna Niesterowicz, artystka związana z Fundacją Galerii Foksal, amatorka zbieractwa. – Dzięki kryzysowi – coraz popularniejsza. Pojawiają się więc kolejne nieformalne bractwa zbieracze, które przeczesują opuszczone działki, przyglądają się roślinności rosnącej na nasypach, skwerach i w parkach, szukając wszystkiego, co nadaje się do zjedzenia. Mnożą się płatne kursy dla tych, którzy pragną wiedzy o tym, jak odróżnić jadalną dziką marchew od toksycznego szczywołu. Restauracje wprowadzają do kart dania oparte na tym, czego można narwać w sąsiedztwie. Anna nie tylko eksploruje miasto w poszukiwaniu dziko rosnącej żywności, ale i sama ją uprawia. Na wysokościach. Jej ogród jest ogrodzony, wyłożony papą, podzielony na dwie części: 4 m kw. mają widok na kasztanowca, cztery kolejne – wiszą nad koronami akacji. Na balkonach Anna trzyma kilkanaście skrzynek, doniczki, oskalpowane z etykiet puszki. W nich: zioła, bogactwo jadalnego liścia, pomidory, ogórki, krzewiaste brokuły, cukinie karzełki oraz minimarchewki, których nasiona przywiozła z Anglii, gdzie rynek szybko reaguje na potrzeby balkoniarzy. Z boku balot grzybów shitake; świeżo zakupiony, właśnie się maceruje. Anna nie jest upcyklingową fetyszystką. Osprzęt ma klasyczny, sklepowy, używa też nasion F1, czyli mieszańcowych, bez szans na zebranie potomstwa. Ale już w walce z przędziorkiem, mszycą stosuje metodę rodem z permakulturowych upraw: konfrontację szkodnika z naturalnym wrogiem. Biedronki, z pomocą których poradziła sobie z mszycami, wyłapywała w niedalekim parku. – Z ogrodnictwem otrzaskałam się już w dzieciństwie – mówi artystka. – Najpierw podwarszawski dom dziadków, gdzie się wychowywałam. Potem regularne wyjazdy na działkę rodziców pod Kampinosem. Odkąd z własną rodziną mieszka na wysadzanej akacjami ulicy, kolonizuje całą dostępną jej przestrzeń. Robert Terapeuta. Łódź, ul. Praussa. Gmaszysko podzielone między podstawówkę i Młodzieżowy Ośrodek Socjoterapeutyczny. Dwa lata temu były tu chaszcze, miejsce z gatunku strzeż się tych miejsc. Grant (50 tys. zł od dużej firmy energetycznej), który niespodziewanie dostał się stowarzyszeniu przy ośrodku, sprawił, że pojawiła się myśl o transformacji chaszczy w ogród. W nietypowy, bo niezdyscyplinowany, wyzwolony, czyli permakulturowy warzywniak. W ogrodzie permakulturowym wszystko rośnie, jak chce. Na Praussa nie ma koszonego regularnie trawnika, strzyżonych iglaków i powojników rozpiętych na pergoli, za to wszystko nadaje się do jedzenia. Marchew, ogórki, cukinie. Pięć odmian fasoli. Topinambur. Amarantus. Truskawki, porzeczki, jagoda kamczacka. Przytulia wonna i czosnek niedźwiedzi. – Nawet chwasty, które u nas rosną, są jadalne – mówi