Ranking hojności Polaków

Propozycje zmian w ustawie, choć właściwie kosmetyczne, spotkały się z ostrą reakcją. Nowelizacja trafiła do sejmowej komisji polityki społecznej i rodziny zaledwie w zeszłym tygodniu, a już rozpoczęło się rozsyłanie maili o tym, jak szkodliwy jest zamach na zasady przekazywania 1 proc. Jednak przeprowadzona w zeszłym roku inspekcja Najwyższej Izby Kontroli nie pozostawia wątpliwości: organizacje pożytku publicznego (OPP) są właściwie poza społeczną kontrolą. Pomimo że podlegają obowiązkowi składania corocznych sprawozdań, to zamieszczone w nich informacje są często niekompletne i bałamutne. Choć niektóre organizacje w całości są finansowane z pieniędzy, które przekazują im podatnicy, to trudno mówić o jasnych zasadach wynagrodzeń, kosztów funkcjonowania i kryteriów udzielania pomocy. Od kilku lat środowisko nie jest nawet w stanie stworzyć własnego Kodeksu Dobrych Praktyk. Taki dokument nie byłby prawem, ale przynajmniej kierunkowskazem, którego wielu organizacjom po prostu brakuje. A gra toczy się o wielkie i coraz większe pieniądze. Tylko w zeszłym roku z tytułu 1 proc. odpisu podatkowego do organizacji pożytku publicznego trafiło ponad 506 mln zł. Przy takich kwotach emocje bywają bardzo silne. Upiększanie pożytku Wiele osób dokonuje odpisu właściwie bezrefleksyjnie, pod wpływem impulsu, nie analizując, komu daje pieniądze, i nie sprawdzając, jak są wydawane. Posłowie wpadli na pomysł, żeby popracować nad świadomością społeczną, i nawet to nie wszystkim się spodobało. – W projekcie ustawy pojawił się zapis zakazujący stosowania programów do rozliczania zeznań podatkowych PIT, w których na stałe zapisany jest numer KRS konkretnej OPP i nie można go zmienić – mówi Tadeusz Tomaszewski, poseł reprezentujący komisję. Jego zdaniem, nie wiadomo, czy uda się zachować ten zapis w takim brzmieniu. – Pojawia się wiele głosów, że to zbyt restrykcyjne. Może przejdzie chociaż zapis nakazujący informowanie podatnika, że wypełniając zeznanie z tym programem, godzi się na przekazanie 1 proc. tylko tej konkretnej organizacji – zastanawia się poseł Tomaszewski. Problem jest na tyle poważny, że komisja musi coś zrobić, bo OPP straciły już właściwie jakiekolwiek hamulce w operowaniu darmowymi programami do rozliczeń. Zaczęło się spektakularnie od Dzieła Pomocy św. Ojca Pio, które z 1 proc. zbierało drobne sumy. A po sięgnięciu po darmowy program w 2008 r. zostało drugim w Polsce beneficjentem z tytułu 1 proc. Fundacja zebrała wówczas ponad 17 mln zł. Część z tych pieniędzy wydaje do dziś, bo skala jej rocznych wydatków oscylowała wokół 200 tys. zł. Po takim sukcesie wszystkie organizacje rzuciły się na darmowe programy. Według nieoficjalnych danych z tego typu narzędzia korzysta dziś prawie 4 tys. OPP, czyli niemal co druga. Niektóre, żeby jakoś się wyróżnić, nie wahają się grać niekonwencjonalnie. Fundacja Dzieciom z Upośledzeniem Umysłowym „Agnieszka” swój program umieściła np. pod internetowym adresem www.urzadskarbowy-pit.pl. Na dole, drobnym drukiem, jest informacja, że strona nie jest związana z Ministerstwem Finansów, ale konkretną fundacją. Łatwo to jednak przeoczyć. – Nie jest to działanie niezgodne z prawem. Każdy mógł kupić sobie taką domenę – twierdzi Dariusz Krzysztoń, związany z fundacją. Między innymi na ten cel fundacja wydała w zeszłym roku ponad 600 tys. zł. Wrocławska Fundacja Rosa poszła dalej. Stworzyła własną, w 100 proc. zależną od niej, firmę zajmującą się kwestiami związanymi z rozliczaniem podatków. Spółka Podatnik Info prowadzi portal o podatkach. – Naszym celem było ułatwienie rozliczania rocznych zeznań podatkowych, a w efekcie zwiększenie popularności odpisów na organizacje pożytku publicznego – twierdzi Katarzyna Galewska, rzecznik prasowy Fundacji Rosa. Spółka prowadziła działalność z rozmachem, skoro fundacja musiała ją wspierać sporymi pożyczkami. W 2011 r. Fundacja Rosa pożyczyła własnej firmie, Podatnikowi Info – 630 tys. zł. Rok wcześniej 408 tys. zł. Większość fundacji nie tworzy takich skomplikowanych konstrukcji biznesowych, żeby pozyskiwać pieniądze przy okazji rozliczania zeznania podatkowego. Ale stosują skomplikowane konstrukcje informatyczne. Programy są tak zaprojektowane, że podatnik rozliczając się za ich pośrednictwem, nawet nie wie, że przy okazji przekazuje 1 proc. jakiejś fundacji. Inni idą na całość. – Niektóre z tych programów dają szeroki dostęp do najbardziej wrażliwych informacji o podatniku. Nie tylko kontaktowych, ale nawet tych o wysokości zarobków, odpisach, posiadanych dzieciach. Dostawaliśmy propozycję zakupu takich programów – mówi Beata Hernik-Janiszewska z Fundacji Wrocławskie Hospicjum dla Dzieci. Jeśli posłowie tego nie uporządkują, to sprawa może skończyć się grubym skandalem, kiedy jakaś fundacja wpadnie na pomysł sprzedania swojej bazy danych np. któremuś z banków. Reklama dźwignią pożytku Posłowie chcieli również uregulować kwestie związane z kosztami kampanii reklamowych prowadzonych przez OPP. Temat wybuchał co jakiś czas przy okazji doniesień medialnych o skandalicznie wysokich wydatkach przeznaczanych na ten cel przez którąś z fundacji. Bodźcem do prawdziwych działań okazał się ubiegłoroczny raport Najwyższej Izby Kontroli. Według kontrolerów Izby, w kwestii kosztów funkcjonowania OPP nie mają żadnych sztywnych reguł i wydają na siebie tyle, ile uznają za słuszne. NIK postulował wprowadzenie pewnych ograniczeń, przynajmniej w przypadku kwot przeznaczanych na kampanie reklamowe. Tym bardziej że fundacje mają prawo do udziału w bezpłatnych audycjach, ale większość o to w ogóle nie zabiega. Izba zaleciła „ograniczenie lub zakaz” wydatkowania środków z 1 proc. na kampanie reklamowe. Pomysł wydaje się surowy. Ale nie aż tak, kiedy zestawi się go z sumami przeznaczanymi na ten cel przez niektóre fundacje. Rekordziści na reklamę gotowi byli wydać nawet kilka milionów złotych za jednym zamachem. Tu w ścisłej czołówce znalazła się wrocławska Fundacja Rosa. Według sprawozdania za 2011 r. z tytułu 1 proc. Rosa dostała 6 mln 735 tys. zł. A na kampanię reklamową przeznaczyła 3 mln 217 tys. zł. W sumie w latach 2010–14 na reklamę Rosa wydała 10,5 mln zł. W tym samym czasie z 1 proc. zebrała 34 mln zł. Można to uznać za udaną inwestycję. Ale można również patrzeć jako na zmarnowane pieniądze podatkowe. Po 11 latach funkcjonowania mechanizmu widać, że Polacy przywykli już do przekazywania 1 proc. należności podatkowych na jakąś OPP. – Głośne i bardzo kosztowne kampanie pomagają konkretnym fundacjom, ale niszczą ideę i całe środowisko. Pierwszych dziesięć organizacji zebrało w zeszłym roku 200 mln zł. Większość OPP, zwłaszcza małych i lokalnych, dostaje kilka tysięcy. Nie o to w tym wszystkim chodziło – dodaje Beata Hernik-Janiszewska. Jednak kwestia ograniczenia budżetów na reklamę upadła jeszcze na etapie prac w podkomisji. Pomysł został oprotestowany przez OPP. Drogą kompromisu próbowano znaleźć jeszcze jakiś złoty środek. Ustalić górny pułap wydatków, który nie mógłby przekroczyć np. 30 proc. wpływów z 1 proc. Ale nie przeszła nawet ta propozycja. W wyniku daleko posuniętego kompromisu powstał zapis, że koszty reklamowe finansowane z 1 proc. mają być oznaczone. – Fundacje będą miały obowiązek informowania, że kampania jest prowadzona albo współfinansowana z pieniędzy pozyskanych z 1 proc. – tłumaczy poseł Tomaszewski. Nie udało się nawet wprowadzić zapisu zobowiązującego fundacje do informowania przy okazji kampanii, ile ona kosztowała. Takie dane mają być w sprawozdaniach finansowych. Dla fundacji to idealne rozwiązanie, bo tych sprawozdań prawie nikt nie czyta. Pożytek z kontrolowania Statystycznie rzecz ujmując, nie ma szansy dokładnie przeczytać ich nawet organ sprawujący kontrolę, czyli Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Biorąc pod uwagę, że zarejestrowanych OPP jest ponad osiem tysięcy, a urzędników odpowiedzialnych za ich kontrole trzech, trudno oczekiwać, żeby byli w stanie dokładnie sprawdzić wszystkie złożone sprawozdania. Pomysłem na uczynienie sprawozdań bardziej przejrzystymi jest wyodrębnienie całej księgowości związanej z 1 proc. W projekcie nowelizacji ustawy zaproponowano takie rozwiązanie, w myśl którego fundacje będą miały obowiązek rozliczenia wszystkich wpływów i kosztów z tytułu 1 proc. Informacja ma być przejrzysta i zrozumiała dla przeciętnego podatnika. Dziś ze sprawozdań nawet największych fundacji trudno wyczytać, na co konkretnie wydane zostały środki z 1 proc. Tym bardziej że same fundacje budują konstrukcje prawne, w których ciężko się zorientować nie tylko laikowi. Największy beneficjent 1 proc. i prawdziwy lider wśród OPP to Fundacja Dzieciom Zdążyć z Pomocą. W ciągu ostatnich sześciu lat fundacja zebrała z samego 1 proc. kwotę ponad 572 mln zł. To znacznie więcej, niż wszystkie OPP dostały za 2013 r. Okazuje się, że Fundacja Zdążyć z Pomocą prowadzi jeszcze jedną fundację – Sedeka. Prezesem zarządu Sedeki i Zdążyć z Pomocą jest ta sama osoba – Stanisław Kowalski. 9 listopada 2009 r. obydwie fundacje zawarły umowę o partnerstwie i wzajemnej współpracy. – Na podstawie tej umowy fundacje zobowiązały się do współpracy, polegającej m.in. na wzajemnym wspieraniu się, także w zakresie wsparcia zasobami ludzkimi, czyli pracownikami – tłumaczy Monika Sadowa, reprezentująca Fundację Zdążyć z Pomocą. Trudno powiedzieć, czemu fundacja zakłada swoją kopię, skoro w statucie obydwu są dokładnie te same cele. Ale po lekturze sprawozdań widać, że jednak lepiej pracować w Sedece, która, choć jest kilka razy mniejsza pod względem majątku, wpływów i liczby obsługiwanych podmiotów, to wypłaca dwa razy lepsze pensje. Średnie wynagrodzenie w Zdążyć z Pomocą to zaledwie 1,6 tys. zł. W Sedece 3,3 tys. zł. W samym 2013 r. Sedeka wypłaciła swoim pracownikom 2,8 mln zł z tytułu wynagrodzeń. Ze sprawozdania nie da się wyczytać, czy pracownicy pobierali pieniądze w obydwu fundacjach jednocześnie. Sugeruje to odpowiedź przedstawiciela fundacji. – W ramach porozumienia do realizacji programu Zdążyć z Pomocą fundacja oddelegowała część swoich pracowników. Przeprowadzany co roku audyt i kontrola z Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej nie podważają zasadności korzystania z oddelegowanych pracowników – dodaje Monika Sadowa. Wszystko jest zgodne z literą prawa. Zgodne z nią jest też funkcjonowanie prywatnych domów dla seniorów, które zostają fundacjami, co pozwala im na obniżenie podatku od nieruchomości i korzystniejszą księgowość. Coraz częściej zdarza się przekształcanie w fundacje prywatnych majątków. Z danych Ministerstwa Pracy wynika, że największą organizacją pod względem liczby członków nie jest wcale Związek Harcerstwa Polskiego (zaledwie trzecie miejsce), ale GSU Stowarzyszenie Ubezpieczonych. Stowarzyszenie powstało w 2003 r. Wystąpiło o statut OPP i go uzyskało. Pod względem liczby członków stowarzyszenie działało imponująco. Według danych Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej skupiło ich prawie 303 tys. Jest to absolutny rekord. GSU twierdzi, że nie jest ubezpieczycielem ani nawet pośrednikiem ubezpieczyciela. Choć za pośrednictwem ich strony można zawrzeć właściwie każdy rodzaj ubezpieczenia. – My jesteśmy organizatorem ubezpieczeń. Występujemy w roli ubezpieczającego, negocjując programy ubezpieczeń z towarzystwami ubezpieczeniowymi. Sami nie zawieramy umowy z klientem, zawiera ją agent ubezpieczeniowy – tłumaczy Mateusz Zapart z GSU Stowarzyszenie Ubezpieczonych. O ile GSU Stowarzyszenie Ubezpieczonych to rekordzista w zdobywaniu członków, to w pomaganiu o rekordzie ciężko mówić. W sprawozdaniu za 2012 r. GSU Stowarzyszenie Ubezpieczonych wykazało pomoc trzem instytucjom: KS Przyszłość Rogów wspomogło kwotą 401 zł, LKS Naprzód Czyżowice dostał 571 zł, a Międzyszkolny Uczniowski Klub Sportowy Fari Żory aż 1792 zł. Biorąc pod uwagę, że firma miała 3,2 mln zł przychodów z działalności gospodarczej, to skala pomocy może być uznana za rozczarowującą. Według informacji stowarzyszenia, których nie ma w ich sprawozdaniu, w 2012 r. udzielono jeszcze pomocy na 61 tys. zł dla innych podmiotów. – Zdajemy sobie sprawę, że udzielonego wsparcia mogłoby być więcej, jednakże jedynie o taką pomoc nas poproszono w 2012 r. Warto też dodać, że w 2014 r. tej pomocy było już na kwotę 107 185 zł – mówi Witold Widenka, przewodniczący GSU Stowarzyszenie Ubezpieczonych. Ale widać i GSU rozczarowało się 1 proc., bo od 2013 r. stowarzyszenie samo zrezygnowało ze statusu OPP, choć nie z bycia stowarzyszeniem. W efekcie już nie musi publikować na stronie ministerstwa sprawozdań merytorycznych. Pożytki z leasingu Większość fundacji zaciekle jednak walczy o utrzymanie statutu OPP i możliwość zbierania 1 pr