Jacy przywódcy na te czasy

Nie złośćcie się na Grzegorza Schetynę. Nie wściekajcie się na Ryszarda Petru. Nie bądźcie źli na Donalda Tuska. To nie ich wina, że nie dają rady wzbudzić entuzjazmu. To jest nasza wina. Liberalni demokraci tak od jakiegoś czasu mają, że wybierają ludzi, którzy wydają im się przede wszystkim niegroźni. Problem polega na tym, że niegroźni dla tych, którzy ich wybierają, są też niegroźni dla tych, którzy na wybierających dybią. Między innymi dlatego liberalno-demokratyczna sielanka zamienia się w piekło. Naprzeciw siebie stają dziś na całym Zachodzie dwie wielkie formacje. Z jednej strony McŚwiat, a z drugiej Jihad – by sytuację opisać w metaforze słynnej książki Benjamina Barbera (zachowujemy oryginalną pisownię angielską, także dlatego, by zaznaczyć, że chodzi właśnie o metaforę, znacznie szerszą niż islamski kontekst). Po stronie McŚwiata liberalni gospodarczo, tolerancyjni kulturowo, otwarci na świat, dokonujące się zmiany i inność, przywiązani do wolnościowych wartości i instytucji – rządów prawa, niezawisłych sądów, niezależnych mediów – ogólnie zadowoleni z życia. Po stronie Jihadu rozgniewani rzeczywistością, żyjący w poczuciu zagrożeń i strat powodowanych przez zmiany, które się dokonały, upominający się o większą opiekę, bezpieczeństwo i silniejsze państwo w gospodarce, przywiązani do tradycyjnych norm i tożsamości, nieufni wobec obcych, ceniący raczej silną, jednorodną władzę niż liberalne wolności i rządy spętane prawami. Można to ująć tak, że McŚwiat bardziej boi się dziś agresywnej władzy, a Jihad – agresywnego świata. Światełko w tunelu Po stronie Jihadu jest Erdoğan, Le Pen, Kaczyński, Putin, Orbán, Boris Johnson, Trump, Kukiz… „Silni ludzie”. Agresywni. Złotouści. Dosadni. Brutalni. Często na swój sposób charyzmatyczni. Głoszący zdecydowane poglądy, mocno wskazujący kierunki, składający konkretne oferty i obietnice. Każdy z nich ma wizję tego, jak powinno być i co zrobić. Te wizje są konfliktowe. Łączy je tylko przekonanie, że trzeba zawrócić, aby iść do przodu. To nie jest paradoks. Nie chodzi o marsz w tył, do epoki kamienia łupanego (choć może tam prowadzić). Chodzi o powrót na szlak, którym świat posuwał się przez wieki i z którego, ich zdaniem, zboczyliśmy w ślepą uliczkę. Jihady są różne. „Silnych ludzi” różni zwłaszcza opinia co do tego, kiedy zeszliśmy z dobrego szlaku. Jedni sądzą, że już wraz z oświeceniem. Drudzy, że dopiero po drugiej wojnie, gdy świat się amerykanizował. Inni, że pod wpływem kontrkultury, rewolucji obyczajowej, multi-kulti. Niektórzy są intelektualnie zaawansowani – jak Orbán czy Zybertowicz. Inni są beznadziejnie głupi, jak maltretujący powstańców Macierewicz albo Ziemkiewicz, który po mordzie w Monachium napisał: „Dla Niemców szok. Zawsze to oni mordowali…”. Wspólna jest wiara w ślepą uliczkę, którą Jihad widzi w uniwersalizmie, pluralizmie, globalizmie, kosmopolityzmie, laicyzmie i konwergencji. Jego hasło to: „chcemy iść swoją drogą”. Jego marketingowy slogan: „pokażemy wam lepszą drogę”. Nie chodzi o korektę. Chodzi o zwrot mający zasadnicze znaczenie. Jeśli nie o 180, to przynajmniej o 90 stopni. To jest proste w przekazie. Bo Jihad jest „anty”. A „anty” można łatwo opowiedzieć. Po stronie McŚwiata sytuacja jest bardziej złożona. Także tu przynajmniej od ośmiu lat nikt nie krzyczy „tak trzymać”. Wszyscy chcą zmian i nowych zabezpieczeń. Wiadomo, że jazda „na krechę” skończyła się w zaspie Lehman Brothers. Ale alternatywą McŚwiata dla „krechy” jest slalom – a nie wielki zwrot proponowany przez Jihad. Opowieść o slalomie brzmi pokrętnie i nudno. „Tu, proszę państwa, skręcamy o 31 stopni, a tu o 17. Tę tyczkę miniemy z prawej, a tę z lewej”. W sumie kierunek ma być bardzo podobny, ale trochę lepiej przemyślany. „Między 3. a 4. tyczką robimy lekki trawers i zmniejszamy prędkość, a między 8. i 9. nabieramy prędkości”. Naturalna reakcja zdrowych organizmów na te opowieści to ziewanie i pochrapywanie. Sytuację pogarsza to, że McŚwiat nie ma mety. Mapa kończy się kilka tyczek przed nami. A opowieść każdego Jihadu zaczyna się właśnie od mety, gdzie już czekają hurysy, laury i rzesze wyznawców gotowe do zgotowania owacji bohaterom „znów wielkiej” Ameryki, Turcji, Francji, Brytanii, Polski, Węgier, Rosji albo któregoś „jedynego boga”. Jest się o co starać. Zamiast pokazać metę, McŚwiat głosi obietnicę, że będzie coraz lepiej i przyjemniej niż pod władzą Jihadu. Zamiast dobrego świata obiecuje ciągłe poprawianie. Mówi: „poprawimy to”, „poprawimy tamto”. Ale wiara w poprawianie wygasa. „Poprawiamy, poprawiamy, i co?”. Ludzie już nie chcą poprawiać. Chcą poprawić. Chcą zmienić – nie zmieniać. Nie chcą zmian, chcą zmiany. Chcą wiedzieć, jak ma być i jak będzie. Wszyscy pytają, co dalej, a McŚwiat odpowiada „nie jestem prorokiem”. Donald Tusk, najwybitniejszy przedstawiciel McŚwiata w polskiej polityce, wciąż powtarza swoją słynną frazę, że „jak ktoś ma wizje, powinien iść do lekarza”. Brzmi to zabawnie, ale jest groźną politycznie iluzją. Bo wizja polityki bez wizji jest bardzo radykalną wizją. Tylko że bezimienną. Może nieuświadomioną? A może ukrytą za kurtyną utkaną z pozorów oczywistości, pragmatyzmu i racjonalności. Ale bezimienność tej wizji nie sprawia, że staje się ona choć trochę mniej niebezpieczna niż wyraziste, często obłąkańcze wizje oferowane przez Jihad. Różnica polega na tym, że można ją poznać dopiero po owocach. Wcześniej nie daje się o niej dyskutować, polemizować z nią ani jej doskonalić. Wizja świata bez wizji prowadzi do przywództwa bez przywództwa. Jak w spektaklu „Lokomotywa”. Na pytanie, dokąd jedziemy, odpowiedź brzmi „na razie wsiadamy”. Ale zawsze dokądś jedziemy. Świat nie stoi w miejscu. McŚwiat niestety odkrył, że ludzie gotowi są nie pytać, dokąd jadą, jeśli nie przeszkadza im się w korzystaniu z przyjemności życia i jeśli się specjalnie nie martwią, że mogą je stracić. Dzięki temu przynajmniej od Mitterranda, Clintona, Blaira i Schrödera McŚwiat nie musiał wiele mówić. W tym sensie nie wymagał przywództwa. Politycy coś tam ogólnie i miło ludziom opowiadali, ale przeważnie robili co innego, a częściej robili niewiele. Mało kto się tym interesował. Wtedy w kulturze masowej karierę zrobiła figura „krytyka społecznego” żyjącego z bicia na alarm bez specjalnego skutku. W księgarniach królował „endyzm” i „apokaliptyzm”, w kinie katastrofizm, po kątach budził się Jihad, a ważni politycy miło się uśmiechali, dobrze wyglądali, składnie mówili, grali na saksofonach. McŚwiat żył przyjemnie. Wizja polityki bez wizji – która oferuje przywództwo bez przywództwa i slalom bez mety – koncentruje się na tym, by się jechało wygodnie. Póki wszystko szło w sposób dla zdecydowanej większości satysfakcjonujący, póki slalom był ekscytujący dzięki prędkości, z jaką mijaliśmy bramki kolejnych udogodnień, podwyżek, zakupów, rozrywek i wynalazków, takie przywództwo wystarczało większości wyborców. Gdy wszystko, co miłe, dekadę temu gwałtownie wyhamowało, wizja świata bez wizji przestała wystarczać. I coraz mniej zaczęli wystarczać przywódcy odmawiający w istocie sprawowania przywództwa, chcący tylko kierować, administrować, doglądać. We Francji po Mitterrandzie skorzystał na tym Sarkozy. W Polsce po Komorowskim skorzystali Kukiz i obiecujący wszystko Duda. Kilka lat po wielkim strachu wielkiego kryzysu cały Zachód ma dość McŚwiatowego pełznięcia ku obiecanemu światełku w tunelu. Ludzie chcą lecieć ku słońcu. Gwałtownie ubywa chętnych na Syzyfów. Przybywa chętnych na Ikarów. Francuska filozofka Chantal Millon-Delsol kilkanaście lat temu napisała przejmujący esej o losie Ikara, który wzniósł się niemal do słońca i spadł, ale przeżył. Jak Zachód w powojennych dekadach i jak my po 1989 r.: zasmakował przestrzeni, wolności, radości człowieka szybującego ku horyzontom marzeń, a potem – jak teraz my wszyscy – wylądował poobijany w błocie codzienności i musiał żyć dalej. O czym taki Ikar marzy? O tym, by ktoś pozwolił mu znów przypiąć skrzydła. Narastające marzenie o odzyskaniu skrzydeł prowadzi do poparcia Jihadu. Bo już tylko Jihad ma skrzydła i namawia do wspólnego lotu. Polityka strachu McŚwiat też kiedyś rodził się i nabrał potęgi jako bunt Ikarów. Martin Luther King opowiadał swój ikarowy sen. John Lennon śpiewał arcyikarowe „Imagine”. To był długi lot. Jeszcze Romano Prodi jako szef Komisji Europejskiej snuł ikarowe wizje Morza Śródziemnego jako akwenu wewnętrznego Unii, demokratyzującej i przyłączającej kolejne islamskie kraje. Prodi był ostatnim Ikarem UE i nie był już zbyt poważnie traktowany przez mnożące się plemię Syzyfów McŚwiata. Po nim przyszła epoka eurobiurokratów i eurobuchalterów. Marzenia przerwał George W. Bush, który uwierzył neokonserwatystom i postanowił zrealizować ikarową wizję skrzydłami F-16. Po klęsce neokonserwatyzmu w Iraku i katastrofie neoliberalizmu w 2008 r. McŚwiat stracił skrzydła. Zostało mu tylko pełzanie. Jeszcze Barack Obama chciał latać. Pewnie nucił pod nosem „Imagine”, osiem lat pchając Amerykę, by stała się piękniejsza. Ale nawet w swej partii był osamotniony. Bo w kulturze McŚwiata marzenie o lepszym świecie zostało uduszone marzeniem o większym PKB i większych zakupach. Popatrzcie na liderów tego, co dziś zostało z potężnego niedawno obozu McŚwiata. François Hollande, Hillary Clinton, Theresa May, Matteo Renzi, Angela Merkel, Jean-Claude Juncker, Donald Tusk. Czy u kogoś z nich choć przez chwilę widzieliście skrzydła? A na naszym podwórku: Ewa Kopacz, Bronisław Komorowski, Grzegorz Schetyna, Ryszard Petru, Władysław Kosiniak-Kamysz. W większości porządni ludzie. Kulturalni. Inteligentni. Wykształceni. Wielu z nich zgrabnie gra w polityczne gry i administruje. Większość wie sporo o świecie i wiele w polityce potrafi. Ale są ledwo ciepli. Latać nie umie żaden. Same wymarznięte Syzyfy-nieloty. Dozorcy publicznych dóbr. Rozpalają się tylko, gdy ktoś zabiera im miotłę. Żadnym wielkim marzeniem się od nich nie zarazicie. Bo żadnego Ikara tam nie ma. Nikogo takiego jak Prodi, Kennedy, Geremek, Thatcher, Balcerowicz, Havel, Carter, Wałęsa, Brzeziński. Jeśli się jakiś po stronie McŚwiata pojawi – jak Sanders czy Strauss-Kahn – establishment Syzyfów robi wszystko, by go unieszkodliwić. Pomieszałem Ikarów McŚwiata, których cenię, z Ikarami, którzy moim zdaniem narobili szkód. Bo z faktu, że Ikar ma skrzydła, nie wynika jeszcze, że ma rację. Ale za każdym z nic