Jak program 500+ zmienił funkcjonowanie pomocy społecznej

Juliusz Ćwieluch: – Jaki jest krajobraz po 500 plus? Ewa Flaszyńska: – Skomplikowany, bo z jednej strony do systemu wpompowaliśmy nagle 17 mld, kwotę zupełnie abstrakcyjną w porównaniu z dotychczasowymi nakładami na pomoc społeczną. A z drugiej strony są to pieniądze niewidzialne. Zniknęły? Nie. Chodzi mi o to, że mój pracownik, odpowiadając na jakieś zapotrzebowanie ze strony naszych klientów, nie może używać argumentu, że przecież rodzina dostała 1,5 tys. zł z programu 500 plus, więc domaganie się dodatkowego wsparcia na wyprawkę dla dziecka jest po prostu… No powiedzmy nieetyczne. Pani nieźle chyba zarabia, a wzięła pani 500 plus, czy to jest etyczne? Tak, bo tak jak wszyscy inni obywatele korzystam z programu, który rząd skierował do całego społeczeństwa. Zarówno dla biednych, jak i tych lepiej sytuowanych, a nawet po prostu bogatych. Poza medialną informacją, że minister Zbigniew Ziobro odda komuś swoje 500 zł, nie znam żadnego innego tego typu przypadku. Zresztą zainteresowanie było tak duże, że już w styczniu zgłaszali się do nas pierwsi petenci z formularzami do wypłaty pieniędzy. Przecież w styczniu nie było jeszcze programu? Formularzy też nie było. Ludzie robili je sami albo drukowali z internetu, bo o takich sytuacjach też słyszałam. Wszystkie te osoby prosiliśmy o wizytę za kilka miesięcy, kiedy będzie coś wiadomo. A pani, na co przeznaczyła pieniądze z programu? Program służy podniesieniu szans dzieci. Zapisałam syna do szkółki piłkarskiej. Nie wiem, czy bez tych ekstrapieniędzy też bym się na to zdecydowała. A ja myślałem, że ten program ma służyć temu, żeby było więcej dzieci. Nie reprezentuję strony rządowej, więc nie chciałabym opowiadać, do czego miał ten program służyć. Jako naukowiec badający kwestie pomocy społecznej mogę z pełną odpowiedzialnością powiedzieć, że ten program nie jest narzędziem poprawy sytuacji demograficznej w Polsce, bo nie rozwiązuje problemów, które na niską dzietność wpływają. Jak to nie rozwiązuje? Więcej dzieci – więcej kasy. Zacznijmy od tego, że programy tego typu to właściwie standard w Unii Europejskiej. Na 28 państw podobne funkcjonują w 20. PO, obejmując władzę, zastała już złą sytuację demograficzną. Myślę, że w czasie kryzysu, który rozszalał się na świecie, rządzący mogli patrzeć na podobny program szerzej i po analizie pełnych kosztów dojść do wniosku, że Polski po prostu jeszcze na to nie stać. Zamiast jednego dużego programu sięgnięto więc po wiele mniejszych rozwiązań, m.in. wydłużono urlop macierzyński, co było bardzo oczekiwanym zabiegiem. Wprowadzono darmowe podręczniki dla klas 1–4. W styczniu tego roku wprowadzono „Kosiniakowe”, czyli zasiłek w wysokości tysiąca złotych dla osób, które nie miały do tej pory praw do urlopów macierzyńskich i rodzicielskich. Zrobiono wiele, żeby naprawić sytuację, ale za mało, żeby odwrócić trend. Polki w Anglii rodzą, a w Polsce nie chcą. Anglia od dawna ma już swoje 500 plus. Ale to raczej wisienka na torcie. Anglicy wygrywają elastycznym rynkiem pracy. W Polsce rodzi się coraz mniej dzieci, bo kobiety na rynku pracy ponoszą takie same obciążenia jak mężczyźni. A przecież mają więcej społecznych obowiązków. Na nich spoczywa kwestia wychowania dzieci, tylko że z perspektywy pracodawcy to się kompletnie nie liczy. Na dodatek państwo przez lata właściwie nie ingerowało w relacje na linii pracodawca–pracownik. W Szwecji gmina ma obowiązek zapewnić żłobek dla każdego dziecka. Jeśli tego nie zrobi, będzie zmuszona opłacić opiekunkę. Mając taką perspektywę, można rodzić kolejne dzieci bez obaw, że wypadnie się z rynku pracy i już nigdy na niego nie wróci. Kobieta poddana takiej presji kalkuluje. Odwleka decyzję. Z czasem okazuje się, że ten najlepszy moment mija, i tak tracimy jedną matkę po drugiej. Skala zjawiska dała ten fatalny wynik demograficzny. A jak się ma do tego 500 plus? Tak, że na te dzieci, które już są, można będzie więcej wydać. Co zresztą wpisuje się w kolejny trend – podnoszenie za wszelką cenę kompetencji życiowych dzieci. Z tej perspektywy te 500 zł to poważny zastrzyk finansowy. Ale niestanowiący dostatecznej zachęty do rodzenia kolejnych dzieci. To może po tysiącu? Francuzi stopniują pomoc według liczby dzieci. Im więcej, tym więcej benefitów. My podzieliliśmy pieniądze najprostszą metodą, każdemu po równo. Dajemy pieniądze do ręki i ufamy, że zostaną wydane dobrze. A nie zostaną? 500 plus jest bodźcem czysto finansowym. A potrzebne są również działania osłonowe. Mieszkania socjalne, żeby nie było takich sytuacji, że po rozpadzie rodziny następuje jej degradacja, bo rynek wynajmu mieszkań jest drapieżny i nie pozostawia miejsca na sentymenty. Potrzebne jest również zaplecze opiekuńcze. A myśmy to wszystko właściwie położyli. To nie jest normalna sytuacja, że w dużych miastach podstawowym modelem opieki nad dzieckiem jest skorzystanie z opiekunki, bo to automatycznie eliminuje najsłabszych. Niewidzialna ręka rynku. Niewidzialna ręka rynku nie pomoże samotnej pracującej matce z dzieckiem. To raczej ona jest niewidzialna. Zresztą nawet dla programu 500 plus. W głowie mi się nie mieści, że akurat one zostały pominięte. Nikt tak jak one nie potrzebuje tych pieniędzy. To akurat uważam za jeden z największych minusów tego programu. Nie dość, że bardzo często żyją za głodowe pensje, to jeszcze pominięto je przy największym programie społecznym od lat. To skandal. Pani premier sugerowała, że zawsze można postarać się o drugie. Pozwolę sobie tego nie skomentować. Pomijając wspomniane niesprawiedliwości i fakt, że 500 plus nie wpłynie na dzietność, to jednak w mojej opinii dobry program. W pierwszym półroczu w Warszawie urodziło się 18 tys. dzieci. Rekord. Niemal tyle, co wcześniej rodziło się w całym roku. Ale to właśnie potwierdza moją tezę. Biorąc pod uwagę wejście programu w życie plus czas trwania ciąży, to ten wzrost powinien być zauważalny w drugim kwartale 2017 r., a nie teraz. Myślę, że za tę zwiększoną liczbę urodzin odpowiada zmiana polityki miasta w kwestii żłobków i przedszkoli. Zaczynają procentować inwestycje dokonane wcześniej. Te małe kroczki, które wprowadzał poprzedni rząd. A dlaczego konkretnie program 500 plus jest dobry? Proszę zapytać któregoś z ponad stu moich pracowników. Same pozytywy. Ludzie mogą wreszcie złapać trochę finansowego luzu. Pooddawać długi, bo życie przeciętnego Polaka to nie jest bajka. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego 2,8 mln Polaków żyje w skrajnej biedzie. Kolejne 4,6 mln poniżej ustawowej granicy ubóstwa. Wielu z nich pracuje, a mimo to nie stać ich na to, żeby związać koniec z końcem. Z ich perspektywy 500 zł to góra pieniędzy. I według mediów biegną z nią prosto do monopolowego. Nie potwierdzam. Przynajmniej z perspektywy mojego podwórka. Słyszałam o przypadku chyba w woj. podkarpackim, że wypłatę gotówki zamieniono na wydawanie środków trwałych. Z informacji, które do nas docierają, wiem, że podobnych przypadków w skali całego kraju było niespełna 250, czyli mówimy o ułamkach procentu, żeby nie powiedzieć o promilach. U nas bardzo jesteśmy wyczuleni na podobne historie, ale na razie nie ma jakiegoś skrajnego przypadku, który kazałby nam sięgnąć po podobne rozwiązania. Oczywiście, w rodzinach z problemem alkoholowym te pieniądze przeciekają nie tylko przez palce. Ale mówimy o wąskiej grupie ludzi. Zdecydowanie większy problem mamy z tym, że ludzie nie znają wartości tych pieniędzy i trzeba im pomóc to racjonalnie wydać, bo wcześniej takich wolnych środków nigdy nie mieli. Jeden z tatusiów pod 500 plus wziął kredyt i kupił sobie motor. Przekonywał, że będzie na nim woził dziecko do szkoły. Interweniowaliśmy i motor sprzedał. Z kolei w innej dzielnicy dwie siostry wychowujące razem kilkoro dzieci kupiły samochód. Wie pani, jak ciężko wychować dzieci bez samochodu? Wiem, tylko że one nie miały prawa jazdy. Swoją drogą nie przeszkadzało im to w wożeniu dzieci tym samochodem. Pokusa, żeby zaszaleć za te pieniądze, jest silna, bo to pierwszy raz, kiedy państwo tak po prostu daje ludziom pieniądze do ręki. Jedne duże zakupy i po pieniądzach. No i właśnie dlatego potrzebują naszej pomocy. Pomagamy im zaplanować wydatki. Realnie ocenić, na co ich stać, bo jak już ustaliliśmy, to sporo pieniędzy, ale nie kokosy. Asystent rodziny siada po prostu z kartką i długopisem i robi listę, co potrzeba, co ile kosztuje. Co może poczekać. To może być szokujące, ale wiele osób żyje z dnia na dzień. Jak ma pieniądze, to coś kupują albo płacą. A jak nie, to siedzą głodni i czekają, kiedy znów im coś skapnie. No i jak wydali te pieniądze? Bardzo różnie, ale racze