Kto chce skłócić Polaków i Ukraińców?

Przygraniczne wioseczki pod Przemyślem są pustawe. Na cmentarzu w Hruszowicach stoi jedyny w Polsce pomnik ku czci UPA. Postawiony nielegalnie. Spory, góruje nad cmentarzem. Na nim napisy sprayem: „SS=UPA”, „jebać UPA”, „śmierć katom Wołynia i Donbasu”, „Falanga”. Pomnik jest nielegalny, ale polskie władze od ponad 20 lat nie są w stanie go rozebrać, bo Ukraińcy twierdzą, że to zwykły nagrobek, tyle że duży. Stoi więc, upaćkany tymi napisami, jak pod pręgierzem, bo i Ukraińcy nie są w stanie go wyczyścić: wolą nie prowokować Polaków. Każdy, kto pomnik tknie, ogłoszony zostanie rezunem. I tak to się kręci. • W czerwcu 2016 r. w Przemyślu ukraińska procesja została zatrzymana przez narodowców. Z mszy w katedrze planowano przejść na cmentarz, na którym leżą strzelcy siczowi z armii Petlury. Z oddziałów, które w 1920 r. walczyły razem z Piłsudskim. Na idących pod religijnymi sztandarami Ukraińców czekała spora grupa krzyczących polskich nacjonalistów. Procesja stanęła. Doszło do szarpaniny, interweniowali policjanci. Gapie wyjęli komórki i zaczęli nagrywać. Teraz te filmy są w sieci. Protestujący krzyczeli: „mordercy”, „dzieciobójcy”. Ludzie wyglądali na zastraszonych. Obok flag ukraińskich niesiono biało-czerwone. Gdy ktoś w końcu wzniósł okrzyk: „sława Ukrainie”, kibole zakrzyknęli: „Polska antybanderowska”. Ktoś z procesji odwrzasnął z wyraźnym ukraińskim akcentem: „jeszcze Polska nie zginęła, ale musi zginąć”, na co wodzirej kibolski aż się zwinął. „Pooooolskaaaa! – ryknął. – Anty!-Ban-de-rowska!”. Na jednym z uczestników podarto czarno-czerwoną tradycyjną soroczkę. Bo czerń i czerwień to kolory banderowskie. – Tak mniej więcej wyglądają obecne stosunki polsko-ukraińskie w pigułce – słyszę w Przemyślu. – Cokolwiek zrobią Ukraińcy, przewrażliwionej polskiej stronie kojarzy się z czczeniem ludobójstwa. A że Ukraińcy też są na swoim punkcie przeczuleni, to zawsze się znajdzie ktoś, kto coś palnie bez sensu. I wtedy polska reakcja jest jeszcze ostrzejsza. • Wielu przemyślan o organizację protestu podejrzewało Mirosława Majkowskiego, aspirującego lokalnego polityka (kandydował na prezydenta miasta), rekonstruktora historycznego i działacza społecznego. Majkowski w Przemyślu dał się poznać jako nieprzejednany wróg banderyzmu organizujący antyupowskie protesty pod konsulatem honorowym Ukrainy. I narodowiec organizujący marsze z pochodniami ku czci Orląt Przemyskich. Kibole dwóch przemyskich klubów, Polonii i Czuwaj, idą w pochodzie ramię w ramię. Majkowski jednak zapiera się rękami i nogami. Zarzeka się, że do sądu pozwie tych, którzy go o to oskarżą. Poza tym bez żartów: on rozumie, że czarno-czerwona soroczka to żaden banderyzm, tylko tradycyjny wzór. Siedzieliśmy w knajpie niedaleko przemyskiego rynku, a Majkowski narzekał na ataki liberalnych mediów. Mówił, że robi się z niego ruskiego szpiega, a on przecież do Ukraińców nic nie ma. A do banderowców – to inna sprawa. Zero tolerancji dla propagowania banderowskiego szowinizmu na terenie Polski. Problemy, mówił, są tylko z kontaktami ze Związkiem Ukraińców w Polsce. To ZUwP jątrzy, nie on. Zwykli Ukraińcy też nie. Widzą, że Polakom chodzi wyłącznie o miłość do ojczyzny, i problemu nie ma. I vice versa. A dlaczego niemający problemu z Ukraińcami Polacy zaatakowali procesję? Według Majkowskiego za atakiem stoi tajemnicza osoba, która założyła na Facebooku fejkowy profil, z którego nawoływała do protestów. A ci z „gorącymi głowami”, mówi, poszli za nią. Co innego mówi Piotr Tyma, szef Związku Ukraińców w Polsce. – Majkowski zachęcał do udziału w akcji przeciwko procesji – komentuje. – Gdy doszło do aresztowania części atakujących, zaczął się odcinać, pisać mętnie o prowokacji. Niedługo później, na facebookowym profilu „Rosyjska V kolumna w Polsce”, który tropi prorosyjskie akcje, przeczytałem: „12 maja Majkowski na sugestię (…), by zorganizować kontrmanifestację (…) odpowiada: »Jestem za. Kto weźmie się za organizację?«”. Tekst opatrzony był screenshotem z Facebooka, na którym faktycznie widać ten wpis. Poprosiłem Majkowskiego esemesem o komentarz. Natychmiast, oburzony, oddzwonił. Groził, że jeśli napiszę, że to on stał za protestem, „spotkamy się w sądzie”. • – Kto inny w Przemyślu zrobił więcej dla pojednania niż Związek Ukraińców? – pyta Igor Horków ze ZUwP. – Na Ukrainie zainicjowaliśmy upamiętnienie ofiar rzezi wołyńskiej, w teatrze w Łucku odbył się spektakl poświęcony ofiarom. I te wszystkie kościelne akty pojednania, przebaczenia, przy których ZUwP zawsze był obecny. Co jeszcze można zrobić? • Olga Hrynkiw, przemyska Ukrainka, eksdziennikarka, która otworzyła w Przemyślu piekarnię, wzdycha. – Żeby to było takie proste… Jasne, ZUwP jest potrzebny – mówi. – Trzeba się uczyć ukraińskiego, mieć gdzie pogadać, pośpiewać. Ale to skostniała organizacja. Sporo z tego pojednania było na pokaz. Ukraińcy pielęgnują poczucie krzywdy: za akcję „Wisła”, burzenie cerkwi. I to warunkuje sposób, w jaki patrzą na Polaków. Pielęgnują syndrom ofiary. Marek Wojnar, badacz ukraińskiego nacjonalizmu: – Pamięć ukraińskiej diaspory w Polsce przypomina pamięć mieszkańców Galicji, gdzie pozytywny, a często bezkrytyczny obraz OUN i UPA jest powszedni – twierdzi. – Niektóre działania i wypowiedzi działaczy ZUwP wpasowują się w tę jednostronną pamięć: obronę nielegalnych upamiętnień symbolicznych UPA czy traktowanie zbrodni wołyńskiej głównie jako odpowiedzi na polski nacjonalizm. – To smutna prawda – mówi Hrynkiw. Ale pamiętajmy, że Ukraińcy są w o wiele trudniejszej sytuacji niż Polacy, a te pierwsze lata niepodległości to jednak woda sodowa. Polska to już przeszła, to i Ukraińcom przejdzie. ZUwP co jakiś czas dokonuje efektownego faux pas. Na przykład do Przemyśla, do ukraińskiej szkoły przyjeżdża Iryna Farion ze Swobody, nacjonalistka, która w ukraińskiej prasie pisze łzawe teksty o „Zakerzoniu”. – Sama przyjechała, nie pytała – usłyszałem w ZUwP. – W ukraińskiej szkole dziwnych rzeczy uczą – słyszę w Przemyślu. – Nauczana tam wersja historii, delikatnie mówiąc, trąci nacjonalizmem. Ukraina też się włącza do gry, choć często dość nieudolnie: zakaz wjazdu otrzymał w styczniu prezydent Przemyśla Robert Choma. – Najpierw się ucieszyłem, bo Choma to oportunista: czasem używa antyukraińskiej karty, jeśli wie, że przyniesie mu to polityczną korzyść – mówi mi jeden z przemyskich dziennikarzy, który woli zachować anonimowość. – Ale szybko się zorientowałem, że przeciwnie: Choma zrobił z siebie męczennika mówiącego: patrzcie, tyle robię dla Ukraińców, a oni mnie nie chcą. Bo faktycznie, kiedy mu to było na rękę, wykonywał proukraińskie gesty. To samo zrozumieli Ukraińcy i wycofali dość szybko zakaz. Z polskiej strony odzew idzie coraz mocniejszy: MSWiA, które dystrybuuje dotacje dla mniejszości narodowych, nie przyznało środków na organizację obchodów 70-lecia akcji „Wisła” żadnemu z trzech stowarzyszeń, które o to się starało. • – Najgorzej zaczęło się dziać dopiero wtedy, gdy Majkowski wpadł na pomysł zorganizowania rekonstrukcji rzezi wołyńskiej – mówi mi jeden z Ukraińców. – Zobaczyło to 15 tys. ludzi. Rekonstrukcja wyglądała tak: domy z desek, pobielone (rekonstruktorom wypada wiedzieć, że przed wojną minister Sławoj-Składkowski kazał domy bielić). Polski chłop w butach z cholewami Staśko łapie za łokieć Ukraińca Dmitrija, który wygląda, jakby wyszedł prosto z baśni o Piaście Kołodzieju: siermięga, lniane portki, boso. Dmitrij zapewnia Staśka, że Ukraińcy Polaków „nawet palcem nie zaczepią”, ale później następuje mord ze wszystkimi szczegółami. Bielone domy idą z dymem. Ukraińcy twierdzą, że po rekonstrukcji coraz częściej mają problemy na ulicach. – Gdy ukraińska szkoła robiła studniówkę i dzieciaki wyszły przed budynek zapalić, gadając ze sobą po ukraińsku, to się nasłuchały wyzwisk, że banderowcy – usłyszałem. • Majkowski nie zawsze był tak daleko na prawo – mówi mi Andrzej Orzechowski, aktywista, który go dobrze zna: – Utwardziły go ataki liberałów. Ale zaczęło się już od 2010 r., od jego startu z komitetu wyborczego Dolina Sanu, za którym stoi Andrzej Zapałowski. Polityczny guru Majkowskiego. • Zapałowski to postać ciekawa. Były europoseł LPR. Geopolityk. Ekspert Radia Maryja, TV Trwam. I Sputnika. Publicysta portalu geopolityka.org prowadzonego przez Europejskie Centrum Analiz Geopolitycznych, którym zarządza Mateusz Piskorski z partii Zmiana. Wypowiada się regularnie dla rosyjskich mediów, choć, jak twierdzi, nigdy żadnych pieniędzy za to nie wziął. Przyjmuje mnie w gabinecie pełnym książek, całym w drewnie. Na regale nad biurkiem wyrzeźbiona sowa. Zanurzyliśmy się w odmęty geopolitycznych strategii. – USA i Rosja wspomagają nacjonalistów w zachodniej Ukrainie – mówi. – Dla USA to wzmacnianie potencjału antyrosyjskiego. Dla Rosji – separatyzm. Rosjanie podjęli decyzję, żeby odłączyć od Ukrainy Hałyczynę, bo bez niej zawsze wygra na Ukrainie opcja rosyjska. Z tą „opcją” to sporo racji: po upadku ZSRR Ukraińcy otrzymali kraj ogromny, który trudno było napełnić narodową treścią, a ta w silnym stężeniu występuje tylko w Hałyczynie. Nie wszędzie jest przyjmowana z otwartymi ramionami: w wielu miejscach trwa pamięć poradziecka. Kult Bandery poza zachodnią Ukrainą i niektórymi ośrodkami jest słaby. Politykę „banderyzacji” prowadzi głównie ukraiński IPN, politycy powiązani z oligarchami podchodzą do tych kwestii pragmatycznie: popierają, póki się opłaca. Ale Zapałowski dopiero się rozpędza. – Niech pan weźmie pod uwagę wariant, że dojdzie do wydzielenia się Galicji w samodzielny podmiot, który nie będzie w stanie samodzielnie funkcjonować – mówi. – Później naciski Niemiec, innych krajów, federalizacja z Polską. I może się pojawić kwestia zmiany granic administracyjnych w ramach federalnego państwa. To nie wszystko. – Uważam – mówił Zapałowski – że Izrael może chcieć stworzyć na terenie Ukrainy zastępczy region egzystencjonalny. Nie dziwi mnie to, w końcu to 7-mln państwo otoczone przez 150 mln Arabów. Niech no Saudowie zdobędą od Pakistanu bombę atomową… Siedziałem skonfundowany pod sową – symbolem mądrości. Popijaliśmy kawę, gawędziliśmy o tym, o owym, o zakulisowych działaniach Ukrainy, Izraela i Rosji. Mówiłem,