Ukraina: Oligarchowie kontra prezydent

Kilkunastu opozycjonistów z Doniecka protestowało pod rezydencją Rinata Achmetowa. Trzymali plakaty z napisami „Achmetow ma krew na rękach” i „Sponsor krwawego reżimu Janukowycza”. Młody aktywista mówił właśnie, że oligarcha chowa się ze strachu przed nimi w Londynie, gdy do zebranych podjechał luksusowy mercedes. Wysiadł z niego Achmetow, był sam, bez kierowcy i ochroniarzy. „Oszuści, ale z was oszuści! Ludzi chcieliście nabrać! – zawołał na powitanie. – Jestem w Doniecku, przed nikim się nie ukrywam. Sankcje, mówicie? Dla mnie największą sankcją byłoby, gdybym nie mógł chodzić po naszej małej ojczyźnie”. Jedna z demonstrantek chciała wiedzieć, co ma do powiedzenia o protestach na Majdanie. „Jeśli jesteście za silną, demokratyczną Ukrainą i dobrobytem każdej rodziny, będę z wami. Ale ja jestem za prawdą, a wy oszukujecie” – perorował Achmetow. Po kilkuminutowej wymianie zdań najbogatszy Ukrainiec wsiadł do auta i odjechał na oczach zadziwionych demonstrantów. Nagranie z akcji natychmiast pokazały ukraińskie media. Stosunek Achmetowa do Majdanu interesuje, rzecz jasna, nie tylko donieckich opozycjonistów. Gdy w opublikowanym oświadczeniu oligarcha opowiedział się za pokojowym rozwiązaniem kryzysu, już następnego dnia Wiktor Janukowycz nieoczekiwanie zaproponował opozycji kompromis w stylu „wasz prezydent, nasz premier”. Zaraz potem doniecki miliarder został awansowany przez zachodnich obserwatorów na gołąbka pokoju. Wielu oligarchów Zdaniem niektórych ekspertów to Achmetow zablokował jastrzębi z otoczenia Janukowycza, którzy domagali się siłowego zdławienia demonstracji. Zachodni dziennikarze poszli jeszcze o krok dalej. Pisano, że skłonny do dyktatorskich wyskoków prezydent, który wyrzekł się eurointegracji, jest coraz bardziej niewygodny dla Achmetowa i pozostałych oligarchów. Wszak ściąga na Ukrainę sankcje, a biznesowi giganci znad Dniepru prowadzą przecież interesy w Europie. Jeśli najbogatsi odwrócą się od Janukowycza, jego dni są policzone – spekulowano. Zupełnie bezpodstawnie. – Na Ukrainie mamy trzy rodzaje oligarchów – wyjaśnia Serhij Leszczenko, dziennikarz gazety internetowej „Ukrainska Prawda”, specjalizujący się w relacjach biznes–władza. Pierwsza, najbardziej widoczna dziś grupa to młode wilki, biznesmeni zbliżeni wiekiem do starszego syna prezydenta Janukowycza Ołeksandra. Są najbardziej pazerni, a ich nienasycone apetyty co chwila wywołują konflikty w Partii Regionów i na linii biznes–prezydent. Ich działania powodują niepokój wśród drugiej grupy oligarchów. – To starzy, czyli ci, którzy zrobili majątek za czasów Leonida Kuczmy: zięć byłego prezydenta Wiktor Pinczuk, Ihor Kołomojski, Ołeksandr Jarosławski i inni – tłumaczy Leszczenko. Oni stracili już polityczną siłę, nie są w stanie wpływać na władze. Zajęci międzynarodowym biznesem, działalnością charytatywną, jak Pinczuk, coraz rzadziej bywają na Ukrainie. Nazywani są oligarchami z przyzwyczajenia, zgodnie z leksykalną tradycją. – Wyjątkiem wśród starych oligarchów są Dmytro Firtasz i Rinat Achmetow – kontynuuje Leszczenko. To właśnie trzecia, najważniejsza dziś, grupa na Ukrainie. Tylko oni zachowali rzeczywisty wpływ na władze i prezydenta Janukowycza. Mają swoich ludzi w rządzie, parlamencie, kontrolują gubernatorów i merów miast. Te podziały wśród oligarchów przekładają się na strukturę Partii Regionów, która z tego powodu funkcjonuje jak korporacja ścierających się stronnictw. Są tam ludzie prezydenta, członkowie tzw. Rodziny, najbliżsi współpracownicy. Odrębne skrzydło stanowią ludzie Achmetowa. On kontroluje ok. 50 na 186 deputowanych partii prezydenckiej. Achmetow często od podstaw zbudował ich kariery, wspierał w kampanii wyborczej. W praktyce są od niego w pełni zależni. Podobną, choć mniej zdyscyplinowaną, drużyną w Radzie Najwyższej dysponuje Firtasz. Każda z tych grup realizuje swoje interesy. Posłowie bliżej prezydenta dążą do maksymalnej centralizacji władzy w Kijowie. Grupy oligarchów optują z kolei za ideą federalizacji Ukrainy, by w ten sposób umacniać swoje wpływy w regionach. W partii jak w tyglu Od wybuchu protestów na Majdanie walka wewnątrz Partii Regionów jeszcze bardziej się zaostrzyła. Temperaturę sporu podwyższają kłopoty gospodarcze Ukrainy, odpływ kapitału i wahnięcia kursu hrywny. Coraz częściej mówi się wręcz o możliwym rozpadzie partii. Jej szeregi opuściło już kilku deputowanych – oficjalnie w proteście przeciwko niedemokratycznym sposobom rządzenia. Oleksy Matsuka z Donieckiego Instytutu Informacji uważa jednak, że troskę byłych członków partii Janukowycza o demokrację i prawa człowieka można włożyć między bajki. – Wyszli z partii, bo takie było życzenie ich mocodawców – dodaje ekspert z Doniecka. Na tym polega siła oligarchów. Serhij Lowoczkin to akurat prawa ręka Dmytro Firtasza, gazowego króla Ukrainy i jednego z najbliższych sojuszników Janukowycza. Firtasz bardzo wiele zawdzięcza prezydentowi. Ten 49-latek pochodzi z zachodniej Ukrainy, co jest ewenementem wśród ukraińskich oligarchów. Skromny strażak z urokliwych Czerniowców pod rumuńską granicą w czasach pierestrojki zajął się handlem. Ukraińskie mleko w proszku zamienił na uzbecką bawełnę, którą później sprzedał w Hongkongu i tak zarobił pierwsze 50 tys. dol., kwotę jak na owe czasy zawrotną. Szło mu na tyle dobrze, że przeniósł się do Moskwy. Tam szybko przebranżowił się w kierunku bardziej dochodowym i zajął się pośrednictwem w handlu gazem ziemnym z Azji Centralnej. W 2004 r. wraz z Gazpromem założył firmę RosUkrEnergo (RUE), która jako pośrednik w dostawach rosyjskiego gazu na Ukrainę od początku budziła kontrowersje. Największym jej wrogiem była Julia Tymoszenko. Zarzucała Firtaszowi korupcję na ogromną skalę i okradanie własnego państwa z gazu. W 2009 r. premier Tymoszenko udało się za zgodą Kremla wyłączyć RUE z gry o gaz. Odtąd Gazprom i Kijów radziły sobie bez pośrednika. Gdyby więc nie Janukowycz, który w 2010 r. zwyciężył w wyborach prezydenckich, Firtasz byłby już dziś tylko starym, zaledwie nominalnym oligarchą. Cztery lata temu triumfalnie wrócił jednak do wielkiego biznesu pod skrzydłami nowego prezydenta. W kijowskich kuluarach szeptano, że stał się nawet bliższy władzy niż Achmetow. Zachodnioukraiński oligarcha chce teraz odzyskać pozycję straconą za czasów Tymoszenko. Na przeszkodzie stanęli mu jednak nowi przeciwnicy: na intratny handel błękitnym paliwem ostrzy sobie zęby rodzina prezydenta Janukowycza i Serhij Kurczenko. Ten 28-letni milioner z Charkowa w trzy lata z menedżera średniego szczebla stał się biznes