Polityka zagraniczna USA: ten temat Clinton i Trump ignorują

Moderatorzy trzech debat telewizyjnych o sprawy zagraniczne zahaczali z rzadka, bo po długich wymianach obelg i inwektyw między Hillary Clinton a Donaldem Trumpem chcieli im zostawić czas na wypowiedzi o tym, co bardziej interesuje Amerykanów. Czyli o gospodarce, podatkach, świadczeniach socjalnych. To normalne – jeśli w roku wyborczym Ameryka nie prowadzi jakiejś większej wojny, polityka zagraniczna jest w cieniu krajowej. W tym roku także, chociaż to, co dzieje się na świecie, zasługuje przecież na poważną dyskusję. Bo wydarzenia nie przebiegają po myśli supermocarstwa, problemy się piętrzą i następny amerykański prezydent stanie przed karkołomnym zadaniem. Rosja Stosunki z Rosją weszły w fazę nowej zimnej wojny, która może – jak ostrzegają eksperci – przekształcić się w gorącą. Na razie konfrontacja toczy się per procura, z udziałem pełnomocników-klientów obu gigantów w Syrii. Rosja zerwała porozumienie z USA o pozbywaniu się zużytych materiałów nuklearnych (plutonu), rozmieściła zdolne do przenoszenia ładunków atomowych rakiety Iskander w obwodzie kaliningradzkim i prowokacjami lotniczymi na Bałtyku testuje wytrzymałość Zachodu. Ostatnio ogłosiła rozpoczęcie produkcji odpalanych z lądu rakiet typu cruise, z naruszeniem układu INF o zakazie rakiet średniego zasięgu w Europie. Wszystko to w rewanżu za wzmocnienie wschodniej flanki NATO, plany zainstalowania w Rumunii i Polsce tarczy antyrakietowej i sankcje nałożone po agresji na Ukrainę. A włamania działających na zlecenie Moskwy hakerów do amerykańskich systemów komputerowych w celu pokrzyżowania szans wyborczych Hillary Clinton, same w sobie bez precedensu, mogą być przygrywką do jeszcze poważniejszych cyberataków. Bliski Wschód Sytuacja na Bliskim Wschodzie to kolejny ból głowy dla Waszyngtonu. W Syrii to Rosja – na własne życzenie Ameryki – rozdaje karty i prawie zapewniła sobie już ocalenie zaprzyjaźnionego reżimu Asada, o którym Obama mówił, że musi odejść. W Iraku nawet ewentualne pokonanie tzw. Państwa Islamskiego (ISIS) nie rozwiąże problemu tego kraju, rozdartego wojną domową jak inne kraje regionu i północnej Afryki, wylęgarnie islamistycznego terroryzmu. Układ z Iranem zahamował tymczasowo wdrażanie jego programu nuklearnego, ale nie rozmiękczył irańskiej teokracji, na co liczył prezydent. I nie doprowadził do odprężenia z Teheranem, natomiast pogorszył stosunki USA z Arabią Saudyjską. W konflikcie izraelsko-palestyńskim od dawna nie widać światła w tunelu. Azja Nie lepsze wieści dochodzą z Azji. Na jej południowym podbrzuszu trwa wojna w Afganistanie i tli się ciągle potencjalny konflikt Indii z Pakistanem, Korea Północna buduje kolejne bomby atomowe i rakiety, które za jakiś czas, uzbrojone w głowice nuklearne, mogą dolecieć do Ameryki. Próby powstrzymania Kim Dzong Una całkowicie zawiodły, a Chiny odmawiają wywarcia na niego presji, bo mają pretensje do USA o plany rozmieszczenia tarczy rakietowej w regionie i odpowiada im trzymanie Amerykanów w szachu. Coraz śmielej poczynają sobie na Morzu Południowochińskim, budując tam bazy wojskowe na wyspach, do których prawa roszczą sobie ich sąsiedzi. Brak poparcia w USA dla układu o wolnym handlu w rejonie Pacyfiku (TPP) z pominięciem Chin, który miał być ekonomiczną komponentą „zwrotu ku Azji”, czyli umacniania więzi z sojusznikami na tym kontynencie, zmusza Waszyngton do skupienia się na militarnych gwarancjach bezpieczeństwa. Tymczasem jeden z tych sojuszników, Filipiny, wypiął się na Wuja Sama – filipiński Trump, czyli prezydent Duterte, ogłosił separację z USA i nawiązał flirt z Chinami. Europa Osłabienie Unii Europejskiej po Brexicie i sygnałach z innych krajów UE, że mogą pójść śladem Brytyjczyków, oznacza, że Ameryka stopniowo traci partnera, z którym wolała negocjować i uzgadniać wspólną politykę, zamiast mieć do czynienia z kapryśnymi mocarstwami kontynentu. Fali populistycznego nacjonalizmu towarzyszy trend autorytarny – regres demokracji nastąpił nie tylko w Rosji, co zbliżyło ją do Chin, lecz także w krajach związanych z USA sojuszami, jak Turcja, Egipt czy Tajlandia. Wzrost tendencji autokratycznych w strategicznych regionach świata podważa nadzieje Ameryki na formowanie się ładu międzynarodowego pod jej przewodem, harmonijną współpracę i ewolucję świata w kierunku liberalnej demokracji. Wina Obamy i Hillary Clinton W kampanii prezydenckiej wątki te prawie się nie pojawiają. Dziennikarze i moderatorzy debat pytali tylko o Bliski Wschód, głównie Syrię i ISIS. Temat Rosji wypłynął jedynie dlatego, że Trump podziwia Putina i kwestionuje sens NATO, a agenci rosyjscy włamali się do komputerów Krajowego Komitetu Partii Demokratycznej, żeby zasiać niezgodę w obozie Hillary. W debatach tylko Trump sam poruszał kwestie międzynarodowe. Krytykował układ z Iranem i mówił o chaosie na Bliskim Wschodzie oraz jego konsekwencjach – nowej fali dżihadyzmu i uchodźcach, wśród których, jak straszy od ponad roku, są terroryści. Apokaliptyczna retoryka w wypowiedziach republikańskiego kandydata o sytuacji globalnej niejako uzupełnia jego przesłanie o zagrożeniu Ameryki przez nielegalnych imigrantów z południa. Nie służy więc refleksji na temat jej roli na świecie, a tylko skutecznie potęguje lęk przed obcymi po serii zamachów terrorystycznych w Europie i USA. Chaos w świecie muzułmańsko-arabskim, imperialna polityka Rosji i rozpychanie się Chin w Azji Wschodniej to według Trumpa oczywista wina Obamy i Hillary Clinton – „założycieli ISIS”. Nie trzeba było popierać arabskiej wiosny, obalać Kadafiego w Libii i przez to uwalniać dżina islamskiego ekstremizmu, ani ośmielać Putina polityką resetu. Wszystko to, rzecz jasna, jest bardziej skomplikowane – wojny domowe na Bliskim Wschodzie to pokłosie inwazji na Irak zdecydowanej przez Busha, Rosja napadła na Gruzję przed resetem itd., ale nie znaczy to, że argumenty Trumpa są całkiem pozbawione sensu. Krytyka wycofania wszystkich wojsk z Iraku, które ułatwiło islamistom utworzenie ISIS, ma ręce i nogi – Obama nie musiał tego robić, umowę z rządem irackim można było renegocjować, ale prezydent chciał pokoju za wszelką cenę. Jego wahania i bierność w Syrii przedłużyły tam wojnę i podważyły wiarygodność Ameryki. Obama przyjął, że po Afganistanie i Iraku Amerykanie tak bardzo mają dość wojen, że poważniejsze interwencje wojskowe na Bliskim Wschodzie trzeba wykluczyć. Tymczasem badania opinii nie potwierdzają, by następował zasadniczy zwrot nastrojów w kierunku izolacjonizmu. Tegoroczny sondaż Pew Research Center pokazał wprawdzie, że 57 proc. Amerykanów uważa, iż USA powinny „zająć się swymi własnymi problemami i pozwolić innym krajom, by same rozwiązywały swoje”. Podobne stanowisko prezentowała jednak większość społeczeństwa amerykańskiego od lat 60., a według sondażu Chicago Council on Global Affairs, 64 proc. Amerykanów jest zdania, że ich kraj powinien odgrywać aktywną rolę w rozwiązywaniu światowych problemów, a nie trzymać się od nich z dala. W tej sytuacji argument krytyków Obamy, że zrejterował z Bliskiego Wschodu, pozostawiając tam próżnię wypełnioną przez Rosję, i w ogóle wyrzeka się światowego przywództwa, trafia do wielu, głównie neokonserwatystów, przywiązanych do idei Ameryki jako kraju o specjalnej misji, predestynowanego do roli globalnego hegemona. Wypominają oni prezydentowi, że nie mówi o wyjątkowości Ameryki i kłania się przywódcom, którzy rzekomo nie okazują mu należnego respektu. Mniejsza o to, że relatywne słabnięcie pozycji USA jest następstwem awansu Chin i innych wschodzących mocarstw; dla Amerykanów niechętnych Obamie ważne jest, że w ostatnich latach nic mu prawie nie wychodzi na arenie międzynarodowej. Historyk z American University Allan Lichtman, który trafnie przewidział wyniki wszystkich wyborów prezydenckich w USA od 1984 r., wymienia brak sukcesów urzędującego prezydenta w polityce zagranicznej w drugiej kadencji jako jeden z czynników, które w sumie przesądzają, że w wyborach nie wygrywają kandydaci jego partii. Teoretycznie więc powinno to sprzyjać Trumpowi – tak jak sprzyja mu sytuacja wewnętrzna w USA. Ale nowojorski miliarder, polityczny amator, okazał się również zbyt wielkim ignorantem, by spójnie i przekonująco podsumować skromny dorobek Obamy na scenie międzynarodowej i zaproponować alternatywną wizję. Z jego chaotycznych wypowiedzi w debatach wynika, że znajduje się pod wpływem realistów w polityce zagranicznej, którzy odradzają angażowanie się Ameryki w misje „budowania społeczeństw” i wspierania demokracji na świecie, a zalecają interwencje jedynie w sytuacji bezpośredniego zagrożenia strategicznych interesów USA. Trump jednak nie potrafi sensownie tego wyartykułować. Krytykując Clinton za głosowanie za inwazją na Irak, ma rację, ale nie jest wiarygodny, gdyż sam – na co, wbrew jego zaprzeczeniom, są dowody – popierał swego czasu wojnę. „Trudno mu atakować Hillary za politykę zagraniczną, kiedy jego własne opinie na ten temat są tak dalekie od głównego nurtu. Nikt z establishmentu, włącznie z republikanami, a nawet jego kandydatem na wiceprezydenta, nie zgadza się z nim w sprawie Rosji, NATO, proliferacji broni nuklearnej i innych podstawowych problemów” – mówi Jackson Diehl z „Washington Post”. Szok i chór potępień Amerykanie się wstydzą, a świat przeciera oczy ze zdumienia, obserwując finał prezydenckiej kampanii. Za sp