Donald Trump nowym prezydentem USA

Po raz kolejny nic niewarte okazały się sondaże i prognozy. Setki skomplikowanych modeli komputerowych dawały Clinton w dzień wyborów co najmniej 3 punkty proc. przewagi. Dwie przyczyny tej wpadki są oczywiste: po pierwsze część ankietowanych wstydziła się swych preferencji, więc kłamała; po drugie sondaże nie odzwierciedlały w pełni entuzjazmu elektoratu Donalda Trumpa. Dwa tygodnie przed wyborami Michael Moore, ten od filmów dokumentalnych „Zabawy z bronią” i „Fahrenheit 9.11”, w e-mailu zatytułowanym „Hillary Clinton (Nigdy nie myślałem, że na nią zagłosuję)”, rozesłanym do progresywnych aktywistów z ruchu MoveOn, pisał o dyscyplinie i determinacji zwolenników Trumpa, aby zrewanżować się systemowi, który ich zawiódł; o tym, że widział w Ohio i Michigan, jak tryskający energią aktywiści Trumpa ruszają o 5 rano w teren. Ostrzegał zwolenników Hillary przed nadmiernym optymizmem, upatrując zagrożenia w niedostatecznej frekwencji – mówił, że zwolennicy lewicowego Berniego Sandersa mogą się nie pojawić, bo dla wielu z nich Hillary pachnie jak Wall Street, a Afroamerykanie i Latynosi mają kłopoty z rejestracją na listach wyborczych. Powtarzane w nieskończoność wieści o 90-proc. prawdopodobieństwie zwycięstwa uśpiły czujność sztabu demokratów. W wywiadzie radiowym w dniu głosowania Hillary żartowała na temat tego, jakim tytułem powinien się posługiwać Bill Clinton, gdy para wprowadzi się ponownie do Białego Domu. Optymistyczne sondaże tak zaostrzyły apetyt jej sztabu wyborczego, że ten dostrzegł szanse, aby zgarnąć całą pulę: utrzymać Biały Dom i odzyskać obie izby Kongresu. Do zdobycia prezydentury potrzeba było wygrać w Wisconsin, Michigan i Pensylwanii. Wydawało się, że te trzy stany Hillary ma „jak w banku” – Barack Obama wygrał w nich w 2012 r. z przewagą niemal miliona głosów. Na wszelki wypadek do Pensylwanii polecieli Michelle Obama, Bruce Springsteen, Jon Bon Jovi i Lady Gaga. To miało załatwić sprawę. Wszystkie siły – ludzi i pieniądze – sztab Hillary rzucił na Ohio, Florydę i Północną Karolinę, trzy stany, które do zwycięstwa nie były potrzebne. Clinton wszystkie te trzy stany przegrała. Gdyby wygrała te „bankowe” – we wszystkich trzech bezrobocie od poprzednich wyborów mocno spadło – Hillary byłaby pierwszą w historii kobietą prezydentem USA. Demokraci przegrali Wisconsin, Michigan i Pensylwanię nieznacznie, bo w sumie o niespełna 107 tys. głosów, czyli 0,77 proc. oddanych w tych stanach (notabene w tych trzech stanach mieszka ponad 1,5 mln Amerykanów polskiego pochodzenia; w samym Wisconsin jest 16 miast i miasteczek, gdzie ponad 30 proc. ludności ma polskie korzenie). W ten sposób Trumpowi nieoczekiwanie udało się przełamać tak zwany „niebieski mur” w miejscu, które uważano za najbardziej na atak odporne. Demokraci przegrali tam na własne życzenie. Wyczekiwane zmiany Wybór i reelekcja Baracka Obamy zdawały się zwiastować narodziny demograficznej koalicji mniejszości rasowych, młodzieży i rosnącego bloku białych wyborców wspierających demokratów. Mówiono, że ta koalicja stanie się głównym nurtem elektoratu XXI w. Zwycięstwo Trumpa zafundowało tej teorii zimny prysznic. O zwycięstwie hałaśliwego Donalda przesądził głos ludzi starszych, głównie białych. Biali to wciąż 70 proc. elektoratu. Wśród nich Trump wygrał 58 do 37. Lecz gdy zajrzeć głębiej w demograficzny profil wyborców, okaże się, że do Białego Domu wprowadzi go biały proletariat. Wśród białych bez dyplomu wyższej uczelni jego przewaga była ogromna – 67 do 28. Najsurowszą chłostę demokraci odebrali w kilku stanach tak zwanego pasa rdzy (rdzewieją tam głównie hale produkcyjne po ucieczce przemysłu), w których wygrywali regularnie od 1988 r. Dlatego dziś o tych wyborcach mówi się „demokraci Trumpa”. Jednak cios ostateczny i najmniej spodziewany zadały Hillary kobiety. Demokraci liczyli na wielką falę poparcia ze strony kobiet, zwłaszcza po ujawnieniu taśmy o „chwytaniu za cipkę”. Ta fala nigdy nie nadeszła. Choć wśród ogółu kobiet Hillary wygrała w stosunku 54 do 42, to przeszło połowa białych pań wybrała Trumpa. Poparło go 4 proc. Afroamerykanek i co czwarta Latynoska. Wśród białych kobiet bez wyższego wykształcenia Trump wygrał z Clinton o niemal 30 punktów proc.! Czy seksizm Trumpa tej grupy kobiet nie razi, bo na co dzień go doświadczają, więc do niego przywykły? Czy niechęć do Hillary Clinton jest silniejsza niż zniesmaczenie manierami samca alfy? Wiele z kobiet głosowało na Trumpa z tych samych powodów co mężczyźni: z przekonania, że Ameryka wjechała na zły tor i tylko Donald może ją stamtąd zawrócić. Tam gdzie przeciwnicy Trumpa widzieli hochsztaplera, seryjnego bankruta i oszusta podatkowego, jego wyborcy woleli widzieć twórcę imperium nieruchomości, który co najwyżej wykorzystał luki prawne. Panie dostrzegły w nim cechy lidera, których u Hillary nie widziały. Nie tylko one zresztą. Mimo ogromu zastrzeżeń do prawdomówności Hillary Clinton wyborcy w sumie uznali ją za bardziej wiarygodną. Nie mieli też wątpliwości, że bije Donalda na głowę, gdy idzie o doświadczenie. Ale ważniejsza dla nich była wiara w to, że Trump mocniej potrząśnie systemem i dokona zmian, których oczekują. Silne wsparcie mniejszości rasowych, milenialsów i kobiet z wyższym wykształceniem nie wystarczyło Hillary, aby zrekompensować straty poniesione wśród reszty elektoratu. Trump zmobilizował tych, których nie opuszcza nostalgia za czasem minionym i których dręczą zmiany w Ameryce. Za Hillary opowiedzieli się ci, którzy te zmiany witają bez obaw, uznając niektóre za korzystne, a inne – zwłaszcza te ekonomiczne – za nieuchronne. Swe ekonomiczne przesłanie Trump skroił dla tych, którym globalizacja zabrała dobrze płatną pracę. Obiecał, że ta praca wróci tam, skąd emigrowała, a na import z Chin i Meksyku nałoży wysokie cła. Gdy Ronald Reagan wprowadzał się do Białego Domu, 20 mln Amerykanów pracowało w przemyśle, wielu było członkami związków zawodowych. Dzisiaj w przemyśle, który płaci lepiej niż usługi, pracuje tylko 12 mln i tylko co jedenasty jest w związkach. Wzrosła rola kobiet, umocniły się mniejszości rasowe i seksualne. Kiedyś mężczyzna bez dyplomu pracował za dobre pieniądze na taśmie montażowej, w hucie czy kopalni. Mógł z góry patrzeć na kobietę, czarnego, Latynosa, geja. Dziś o to trudniej – jest biedniejszy i wkurzony. Trump to wykorzystał. Na tle innych amerykańska gospodarka jest okazem zdrowia. Wygrzebała się szybciej niż Europa z głębokiego tąpnięcia po kataklizmie lat 2008–09, bezrobocie spada, średni dochód rośnie, choć w przeliczeniu na rodzinę to wciąż mniej niż 10 lat temu i, jak zawsze, za uśrednionym optymizmem kryją się ogromne i coraz głębsze różnice. Rośnie udział mężczyzn w wieku 25–54, którzy ani nie pracują, ani nie szukają pracy, bo stracili wiarę, że mogą ją znaleźć. To ich rozgoryczenie bardzo pomogło Trumpowi. Amerykanie zawsze tolerowali olbrzymie różnice majątkowe w przekonaniu, że wszystko jest OK, bo istnieje drabina, po której można się wspinać. Katastrofa finansowa w 2008 r. i fakt, że jej architektom włos z głowy nie spadł, a oni za nią słono zapłacili, uzmysłowiła im, że drabinę ktoś zwinął. Kiedyś raj klasy średniej, Ameryka już przeszło ćwierć wieku temu takim rajem być przestała. Trochę czasu minęło, zanim ludzie sobie to uświadomili. Część wyborców Trumpa bezskutecznie wypatruje ścieżki do tego raju. Czują się odcięci od możliwości awansu i kompletnie zapomnieni przez Waszyngton. Trump im tej ścieżki wprawdzie nie pokazał, ale obiecał, że ich tam poprowadzi. Nie odsłonił ścieżki do rozwiązania jakiegokolwiek problemu, a problemów jest bez liku. Zresztą bez końca powtarzał, że kraj jest w ruinie: gospodarka się wali, armia i policja są słabe, terroryści bezkarni, wszyscy oszukują USA i tylko on wie, co z tym bałaganem zrobić. Obietnice, że wszystko naprawi, wystarczyły mu do zwycięstwa. Będzie znów tak dobrze, mówił, że samemu trudno mu w to uwierzyć. A oni mu uwierzyli. Amerykański showman, podobnie jak nasz Kukiz, tak naprawdę nie miał żadnego planu. I żadnemu z nich to nie zaszkodziło. Bo dla ich elektoratu liczą się tylko dwa pytania: dlaczego nie jest tak dobrze, jak być powinno, i kogo w związku z tym trzeba kopnąć w zadek. Recepta, jaką wypisali obaj, brzmi z grubsza tak samo: „Najpierw, kurde, zróbmy burdel. Potem, kurde, się zobaczy” (Wojciech Młynarski). To, że w sumie Hillary dostała więcej głosów niż Trump, stało się głównie za sprawą Kalifornii, gdzie na Hillary głosowało 61,5 proc. wyborców – przeszło 2,5 mln więcej niż na Trumpa (w hrabstwie (county) San Francisco wygrała w stosunku 85 do 10). Kalifornia pokazuje, że w tych wyborach hasło jej męża z 1992 r. „Ekonomia, głupcze” nie wszystko wyjaśnia. Graniczące z Meksykiem Imperial County liczy 175 tys. mieszkańców. Bezrobocie przekracza tam 22 proc. – jest zdecydowanie najwyższe w stanie. Na Trumpa głosowało tam 27 proc. wyborców, na Hillary 69. Zagadkę rozwiązuje informacja, że 80 proc. mieszkańców Imperial to Latynosi. W symbiozie z tabloidami  W małym Lassen County, liczącym 35 tys. mieszkańców, gdzie od wielu już lat połowa dorosłych pracuje w dwóch więzieniach stanowych i jednym federalnym, bezrobocie jest niskie – 5,7 proc., nieco powyżej średniej stanowej. Lecz 72 proc. wyborców głosowało na Trumpa. Ostatnim demokratą, który tu wygrał, był Jimmy Carter w 1976 r., wówczas kandydat antyestablishmentu. W 2012 r. w całym kraju Obama zebrał o 6 mln głosów więcej niż Hillary dzisiaj. Główna przyczyna tej różnicy tkwi w wiarygodności. Trump przykleił pani Clinton paskudną gębę. Uczynił odpowiedzialną za największe, jego zdaniem, tragedie ostatniego ćwierćwiecza: NAFTA, czyli układ o wolnym handlu z Meksykiem i Kanadą, oraz wpuszczenie Chińczyków do Światowej Organizacji Handlu – to skazy na sumieniu Clintona, a więc i jego żony. Wielu Amerykanów utwierdził w przekonaniu, że chłodna Hillary nie rozumie ich bólu, a startuje, bo uważa, że Biały Dom jej się po prostu należy. Dziwaczne działania FBI wokół jej e-maili spotęg