Wkrótce ruszy chiński ranking obywatelski

Projektowany w ramach 13. już planu pięcioletniego ranking obywatelski ma być politycznym odpowiednikiem ratingu kredytowego, czyli oceną politycznej w tym wypadku wiarygodności każdego Chińczyka. System ma powstać do 2020 r. Według oficjalnych dokumentów ma to być kolejny krok w stronę „harmonijnego socjalistycznego społeczeństwa”, ma stymulować szczerość i uczciwość obywateli oraz zaufanie do instytucji państwa. Jak mówią przedstawiciele rządu, system ma „zaufanym pozwalać na swobodne wędrówki, zdyskredytowanym utrudniać zrobienie choćby najmniejszego kroku”. Chińskie władze nawet nie starają się ukrywać, że ranking będzie narzędziem inwigilacji. System ma gromadzić dane: finansowe, społeczne i polityczne o wszystkich obywatelach. Ma być też swoistym programem lojalnościowym i jednocześnie czarną listą niepokornych. Będzie sortował i zestawiał informacje z banków, handlu internetowego i mediów społecznościowych (już 700 mln Chińczyków regularnie korzysta z sieci). Chiński sen Ranking obywatelski ma przejąć rolę słabo rozwiniętych w Chinach osobistych ratingów finansowych. To niezbędne, jeśli chińska gospodarka ma się w coraz większym stopniu opierać na konsumpcji wewnętrznej. Przez brak historii kredytowych chińskie banki pożyczają przede wszystkim wiarygodnym, dużym firmom. Małe biznesy i konsumenci mają często problem z uzyskaniem pożyczki albo są finansowani na podstawie arbitralnych decyzji. Jedyny rating, prowadzony przez Ludowy Bank Chin, w 2014 r. zawierał dane o zaledwie co czwartym Chińczyku, podczas gdy np. amerykański odpowiednik obejmuje 89 proc. populacji. Taki wszystko wiedzący ranking obejmujący wszystkich obywateli możliwy jest jednak tylko tam, gdzie ochrona prywatności uchodzi za zachodnią fanaberię. Oraz tam, gdzie prywatność ma wciąż wymierną wartość – o najbardziej ekstremalnym przykładzie handlu wrażliwymi i intymnymi danymi w Chinach donosiła niedawno gazeta „Nandu Daily” z prowincji Guangdong. Na platformie p2p Jiedaibao, służącej do udzielania chwilówek, prywatni pożyczkodawcy żądali od studentek jako zabezpieczenia nagich zdjęć z widocznymi dowodami osobistymi. Kiedy spóźniały się ze spłatą rat, grozili ofiarom, że opublikują zdjęcia w mediach społecznościowych. Na Zachodzie podobny ranking byłby niemożliwy w świetle prawa do ochrony danych osobowych. Podejmowanie przez banki decyzji o przyznaniu kredytu na podstawie kryteriów osobowościowych spotkałoby się z ostrą krytyką. Dlatego m.in. Facebook w lutym 2016 r. porzucił plany budowy ratingu kredytowego opartego na informacjach o nawykach swoich użytkowników. Ocena zdolności kredytowej na podstawie innych parametrów niż to, czy ktoś spłacał swoje zobowiązania w terminie, np. na podstawie jego cech psychologicznych, dla pożyczkodawców oznaczałaby wzrost rentowności. Na zasadzie analogii nie mniejsze korzyści może z tego czerpać władza. Wraz z rosnącym standardem życia w Chinach partia chce dowodów posłuszeństwa – cyfrowych punktów zapisanych w każdym dowodzie osobistym. Wglądu w coraz większe aspiracje nowej klasy średniej. Pekin może się obawiać, że wraz z osiągnięciem określonego poziomu bogactwa obywatele zaczną się domagać większych swobód politycznych. Jeśli takie pomysły gdzieś zakiełkują, wytropią je algorytmy. Ranking obywatelski da rządowi wgląd w chiński sen, który jest indywidualistycznym marzeniem o własnym samochodzie i mieszkaniu na przedmieściach. Ale relacja jest dwukierunkowa: chiński sen, czyli konsumpcyjny komfort klasy średniej, jest nową legitymacją partii komunistycznej. Już nie maoistowskich towarzyszy, ale technokratów i specjalistów od marketingu. Chińczycy „głosują” na nich, kiedy wydają juany. Już nie pieniądze z papieru, które Marco Polo odkrył w Chinach pod koniec XII w. i przywiózł do Europy, ale te uwięzione w ekranie smartfona (w 2016 r. wartość płatności mobilnych w Chinach wyniosła 2,3 bln dol. – ponad 10 razy więcej niż w USA). To informacje o materialnych wyborach obywateli, które nie zawsze są politycznie neutralne. Analogowy przykład: mogą być dowodem zakupu książek niewygodnych dla władzy. A za sprzedaż krytycznych książek w Hongkongu niedawno znikali ludzie. Skarby z Sezamu Nie wiadomo, jak ostatecznie będzie wyglądał ranking obywatelski. Jak dotkliwe będą konsekwencje w przypadku niskiej punktacji. Na razie popularność zyskuje prywatny i dobrowolny Sesame credit, ranking społecznościowy zaprojektowany przez Ant Financial, spółkę zależną Alibaby, giganta handlu w sieci i płatności internetowych. Trzeba pamiętać, że w Chinach korporacje takie jak Baidu, Alibaba i Tencent mogą wydobywać dane – czyli zarabiać pieniądze – dopóki władza ma do nich dostęp. Partia może poczekać, aż Alibaba rozwinie Sesame credit, i włączyć jego bazy danych do rankingu obywatelskiego. Sesame credit śledzi nawyki konsumpcyjne – ile ktoś kupuje i płaci na platformach grupy Alibaby. W skrócie: im więcej zarabia Alibaba, tym więcej użytkownik dostaje punktów. Punktacja może służyć jako dowód wiarygodności użytkownika przy ubieganiu się o pożyczkę. Ale Sesame można też podłączyć do serwisu randkowego. W zamian uzyskać status VIP zwiększający szanse na rynku matrymonialnym. Ocenę generuje pięć parametrów, które graficznie tworzą pięciokąt foremny. Pięciokąt konkretnego użytkownika wychyla się ramieniem w stronę kategorii, w której radzi on sobie najlepiej. Pierwszy parametr, który mierzy Sesame credit, to suma płatności i częstotliwość zakupów w ramach grupy Alibaby. Licznik idzie w górę niezależnie od tego, co użytkownik kupuje. Ważne, żeby wydawał. Druga i trzecia kategoria są łatwe – wystarczy, że użytkownik dobrowolnie poda informacje o sobie: gdzie mieszka i gdzie pracuje. Przedstawiciele spółki zapewniają, że te kategorie nie dyskryminują słabo płatnej pracy czy mniej prestiżowego miejsca zamieszkania. Wystarczy podać informacje i ranking idzie w górę. Użytkownik dostaje też punkty, gdy zaprosi swoich znajomych do Sesame – im więcej, tym lepiej. Czwarty i piąty parametr jest podchwytliwy. W ramach Alibaby jest też platforma do płacenia rachunków: jeśli użytkownik spłaca czynsz, pożyczki czy kartę kredytową w terminie, dostaje punkty. Jeśli nie, to może pożyczka i karta mu się nie należały? Użytkownik Sesame może uzyskać od 350 do 950 punktów. Zdobywając np. 600, wynajmie samochód bez wpłacania depozytu. Albo dostanie pożyczkę krótkoterminową bez zabezpieczenia. Za 700 punktów może dostać – bez kolejek i for