Historia

Waga „Aneksu”

Jak czasopismo „Aneks” walczyło z peerelowską władzą

Redaktorzy „Aneksu”, Aleksander i Eugeniusz Smolarowie (pierwszy i trzeci z lewej) z Leszkiem Kołakowskim (drugi z lewej) i Adamem Michnikiem, Paryż 1976 r. Redaktorzy „Aneksu”, Aleksander i Eugeniusz Smolarowie (pierwszy i trzeci z lewej) z Leszkiem Kołakowskim (drugi z lewej) i Adamem Michnikiem, Paryż 1976 r. archiwum Andrzeja Friszke / Fotonova
W 1973 r. Służba Bezpieczeństwa odnotowała pojawienie się na Zachodzie nowego „ośrodka dywersji” przeciwko PRL.
Oprócz kwartalnika (wydano 53 numery) istniało również wydawnictwo książkowe, w którym ukazało się ponad sto książek polskich i obcych autorów.AN Oprócz kwartalnika (wydano 53 numery) istniało również wydawnictwo książkowe, w którym ukazało się ponad sto książek polskich i obcych autorów.

Obok paryskiej „Kultury” i Radia Wolna Europa na początku lat 70. organom polskiego MSW przybył nowy wróg – pismo, w którego pierwszym numerze znalazły się artykuły m.in. amerykańskiego politologa Samuela Huntingtona i włoskiego ekonomisty Domenico Nutiego. Wbrew pozorom nie składały się one na teoretyczny periodyk naukowy, lecz zapoczątkowały jedną z najciekawszych form działania wymierzonego w monopol władzy PZPR.

Korzeni pisma należy szukać w Warszawie drugiej połowy lat 60., kiedy na drogę konfrontacji z systemem wkroczyło prężne środowisko młodej warszawskiej inteligencji. Inspirację dostrzegało ono z początku w lewicy październikowej, tzw. rewizjonistach, takich jak Leszek Kołakowski, dążących do zmieniania systemu od wewnątrz. Aleksander Smolar (ur. 1940), asystent na Wydziale Ekonomii UW, był od 1963 r. członkiem PZPR. Z jej szeregów usunięto go pod koniec 1966 r. za obronę Kołakowskiego i Krzysztofa Pomiana, którzy podczas słynnego wykładu w 10. rocznicę Października ’56 poddali ostrej krytyce politykę ekipy Władysława Gomułki. Starszy z braci Smolarów należał wówczas do nieformalnego kręgu asystentów UW krytycznie nastawionych do systemu (tworzyli go m.in. Marcin Król, Jadwiga Staniszkis, Andrzej Mencwel i Waldemar Kuczyński). Młodszy – Eugeniusz (ur. 1945), student ekonomii, był natomiast związany ze środowiskiem, które do historii przeszło pod nazwą komandosów. Korzystając z faktu, że UW było wówczas enklawą swobodnej wymiany myśli, młodzi Smolarowie brali udział w niezliczonych spotkaniach dyskusyjnych, na których zastanawiano się, jak tę przestrzeń wolności rozszerzyć.

Obaj bracia byli też aktywnymi uczestnikami wydarzeń marcowych, które położyły tym nadziejom kres. Szok, który wówczas przeżyli, wiązał się nie tylko z samymi represjami – w ich przypadku z uwięzieniem.

Polityka 12.2018 (3153) z dnia 20.03.2018; Historia; s. 57
Oryginalny tytuł tekstu: "Waga „Aneksu”"
Reklama