Zdzisław Piernik: wirtuoz gry na tubie

Pełna sala na koncercie z muzyką awangardową to nie codzienność, tym bardziej jeśli instrumentem solowym jest tuba. Po występie Zdzisława Piernika wszyscy są jednak zachwyceni. Może oprócz organizatorów, których martwi ociekająca wodą umowa. Podpisując dokument, solista upuścił ją do wielkiej plastikowej miednicy, która stanowi istotny element jego niezwykłego show. Jeszcze przed momentem wirtuoz zanurzał w niej dźwięczniki swojego unikatowego, ważącego kilkanaście kilogramów instrumentu i bulgotał nimi pod taflą wody. Teraz odbiera gratulacje, umawia się na wywiady i wymienia kontaktami z młodymi muzykami. Dopytuje, kiedy opublikowana zostanie rejestracja koncertu, bo przyda mu się, kiedy będzie pisał do organizatorów wydarzeń kulturalnych lub starał się o stypendium. Poza tym internet to świetny kanał promocyjny. Zdzisław Piernik ma teraz dobry czas. W zależności od źródła można znaleźć dwie daty urodzenia Zdzisława Piernika. W przypadku urodzonych w okresie okołowojennym takie rozbieżności nie są jednak niczym szczególnym. Tym bardziej że artysta niechętnie opowiada o swoim dzieciństwie. Wiemy o nim głównie za sprawą jego córki – dziennikarki radiowej Dwójki, która cztery lata temu przygotowała obszerny reportaż o swoim ojcu. Uczeń Piernik urodził się w Płowcach na Kujawach. Z lat po wojnie zapamiętał biedę i fortepian znajdujący się w szlacheckim dworku, który nowa władza zamieniła w podstawówkę. Instrumenty znajdowały się także w domu, ponieważ ojciec oraz wuj grali na okolicznych potańcówkach. Rodzice wspierali więc rozwój muzycznych zainteresowań syna. Od najmłodszych lat Piernik jeździł rowerem na lekcje skrzypiec do pobliskiego Radziejowa Kujawskiego. Miał nawet swój instrument, który ojciec kupił mu za 20 zł i dwa worki pszenicy. Skrzypce szybko poszły jednak w odstawkę. W szkole w Kutnie Piernik próbował swoich sił na altówce, by w Toruniu przerzucić się na kontrabas oraz puzon. Właśnie na tym drugim instrumencie ukończył szkołę średnią, po czym rozpoczął pracę dydaktyka. Żeby dorobić do pensji nauczyciela, występował na wieczorkach w klubach studenckich i garnizonowych. Grywał zarówno w zespołach jazzowych, jak i orkiestrach ludowych. W tych pierwszych z reguły na kontrabasie, w tych drugich – na instrumentach dętych. To wtedy po raz pierwszy miał do czynienia z tubą. Słuchał dużo muzyki poważnej oraz interesował się tym, co piszą współcześni mu kompozytorzy. Kolegom po fachu odgrażał się, że jeszcze usłyszą go na Warszawskiej Jesieni. Aby nie rzucać słów na wiatr, zdecydował się podjąć studia w warszawskiej Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej. Kontrabas mu odradzono. – Jeździłem do koncertmistrza z filharmonii, u którego miałem się przygotować do egzaminów – mówi Piernik. – Kiedy się dowiedział, że gram trochę na tubie, doradził mi, żebym uczył się w tym kierunku. W Warszawie świetnych kontrabasistów było pełno, a w klasie tuby byłbym drugi po wojnie. Jeszcze przed rozpoczęciem studiów Piernik zapisał się na lekcje do nauczyciela i puzonisty Juliusza Pietrachowicza. Jeździł do niego raz, czasem dwa razy w miesiącu i ćwiczył do utraty sił. Po powrocie do Torunia zamykał się w swojej kanciapie i zarywał noce, pracując nad zadaniami, które wymyślał dla niego warszawski nauczyciel. – Ważna jest technika i doświadczenie, ale trzeba mieć też tę siłę z przepony. Na naszej uczelni był dział, który zajmował się pojemnością płuc i oddychaniem. Kiedy kazali mi dmuchnąć, to myśleli, że sprzęt się zepsuł, bo nie mogli uwierzyć w mój wynik. Na wczesnym etapie swojej kariery Piernik zawdzięczał wiele nie tylko Pietrachowiczowi, ale także Ionelowi Dumitru – rumuńskiemu wirtuozowi, który gościł wówczas w Warszawie. Słuchając jego gry, młody muzyk zrozumiał, że na tubie można zagrać wszystko: sonatę fortepianową Beethovena czy koncerty smyczkowe Vivaldiego. Wkrótce sam zaczął dokonywać podobnych opracowań. Chętnie sięgał przy tym po przeboje „Marzenie” Schumanna, „Serenadę” Schuberta, a nawet „Taniec z szablami” Chaczaturiana. Liczył, że w ten sposób zwróci uwagę publiczności na instrument, który zdaniem wielu pasował bardziej do cyrku lub orkiestry ludowej niż na salę koncertową. Ambasador Po ukończeniu studiów Piernik kontynuował pracę dydaktyczną, współpracował z Teatrem Narodowym w Warszawie i Studiem Jazzowym Polskiego Radia. Opracowywał kolejne klasyczne kompozycje na swój instrument, ubolewając nad tym, że istnieje tak niewiele utworów napisanych oryginalnie na tubę. Bezpośredni z natury polski wirtuoz wziął więc na siebie jeszcze jedną rolę – lobbysty. Czasy mu sprzyjały. Na początku lat 70. popularnym nurtem w muzyce współczesnej był sonoryzm – kompozytorzy namiętnie poszukiwali nowych barw i brzmień. Otwarty na preparację i rozszerzone techniki wykonawcze wirtuoz specjalizujący się w grze na wciąż egzotycznym instrumencie gwarantował twórcom wyprawę w nieznane. Bogusław Schaeffer napisał dla Piernika utwór na tubę, kontrabas i taśmę. Witold Szalonek zaprosił go najpierw do swojego katowickiego mieszkania, by zapoznać się z możliwościami instrumentalisty. Na podstawie zarejestrowanych wówczas nagrań w 1977 r. powstała „Piernikana”. A w latach 80. bardzo wymagający utwór skomponował dla niego Henryk Mikołaj Górecki. – Najtrudniej jest, kiedy pojawiają się obok siebie bardzo niskie i bardzo wysokie dźwięki. Takie utwory wymagają ogromnej kondycji. Jak siła znikała, to już katastrofa. Utwór Góreckiego stale idzie coraz głośniej. I tak przez kilkanaście minut. Trzeba mieć wielką siłę, żeby utrzymać to napięcie. Kondycyjnie to jest koszmar. Najważniejszym sukcesem Piernika było jednak z pewnością namówienie do napisania utworu na tubę Krzysztofa Pendereckiego. – Jego capriccio to jest miniaturka, ale jest to także najczęściej wykonywany utwór na ten instrument na świecie. Konkursy, egzaminy na akademii – nie ma dnia, żeby gdzieś na świecie tego nie grali! Rezultatem pracy z takimi mistrzami, jak Schaeffer, Dobrowolski, Górecki czy Penderecki (przy niektórych utworach określano Piernika mianem współtwórcy), był również napięty harmonogram koncertowy. Wirtuoz wspomina, że w najlepszym okresie miał zaplanowane koncerty na dwa lata do przodu, a występował nawet 85 razy w ciągu roku. Aby wytrzymać ten reżim, tubista musia